منظور از شکاف لب و کام وجود فضای غیر طبیعی در لب بالا، آلوئول یا کام است. عوامل موثر در ایجاد شکاف لب شامل ارث، عوامل محیطی و عوامل روانی و هیجانی است.
عامل ارث
بر اساس یافته‌های تحقیقات انجام شده، در ۳۳ تا ۳۶ درصد موارد، رابطه مثبتی بین شکاف لب و عامل ارث وجود دارد. اگر کودکی با شکاف «دهانی – صورت» متولد شود، شانس ابتلا برای بچه بعدی، پنج درصد اضافه می‌شود. اگر یکی از والدین کودک، مبتلا به این شکاف باشد، شانس ابتلا برای کودک بعدی تا ۱۵ درصد بیشتر افزایش خواهد یافت.
عوامل محیطی
طبق تحقیقات انجام شده، بیماری‌های عفونی مادر، اختلال هورمونال (هیپوتیروئیدیسم، دیابت و درمان با داروهای کورتونی)، داروها ( مصرف داروهای آرام‌بخش، ضد تشنج و ضد صرع، احتمال وقوع شکاف لب را تا ۱۰ برابر افزایش می‌دهد)، ویتامین‌ها (کمبود ریبوفلاوین، اسید فولیک، ویتامین B6، ویتامین A و حتی در بعضی موارد مقادیر بیش از حد ویتامین A منجر به بروز شکاف می‌شود؛ این در حالی است که استفاده از اسیدفولیک در چهار ماهه اول حاملگی اثر محافظتی علیه شکاف دارد) ، هیپوکسی (سیگار کشیدن مادر در دوران بارداری منجر به هیپوکسی در کودک شده که متعاقبا وقوع شکاف کام را افزایش می‌دهد)، از جمله عوامل موثر محیطی بر ایجاد شکاف لب و کام هستند.
عوامل روانی
عوامل روانی و هیجانی که با ایجاد تنش‌های ضربه زننده ممکن است در اتیولوژی شکاف در انسان نقش مهمی داشته باشند از دیگر عوامل شکاف لب و کام به شمار می‌روند.
سندروم‌های موثر دیگر
علاوه بر موارد ذکر شده، سندرم‌های شناخته شده متعددی وجود دارد که در آنها شکاف لب و کام، یافته شایعی است و شامل سندرم Teacher-collins، سندرم wander –woude و سندرم
pierre – robin است. همچنین در تریزومی ۱۳ و ۸ نیز مواردی از شکاف لب و کام دیده شده است.
مبتلایان شکاف لب و کام با چه مشکلاتی مواجه خواهند شد؟
بر اساس یافته‌های این تحقیق، بررسی مشکلات افراد مبتلا به شکاف دهان – صورت، نشان می‌دهد شایع‌ترین مشکل، فقدان مادرزادی و یا وجود دندان های لترال شیری اضافه در منطقه شکاف است. فقدان دندانهای لترال دائمی نیز گزارش شده است.
همچنین در این بیماران متوسط اندازه دندانهای دائمی نسبت به افراد بدون شکاف، کمتر بوده و رویش تمام دندانهای دائمی در شکاف لب و کام تاخیر دارد که متوسط این تاخیر با شدت شکاف اضافه می‌شود. وقتی هیپودونشیا (کم بودن تعداد دندانها) وجود دارد، تاخیر مشخص‌تر است. ولی تاخیر در هر دو جنس مشابه است.
فقدان مادرزادی دندانها و وجود دندانهای فیوز شده (دندانهای متصل به هم با پالپ مشترک) و نیز دندان میخی شکل، چهار برابر افراد بدون شکاف است، در حالی که این رابطه در مورد دندانهای اضافه و Geminated (دندانهای متصل به هم با پالپ جداگانه) وجود ندارد.
عدم تناسب اندازه و شکل فک‌ها
همچنین عدم تناسب بین اندازه، شکل و موقعیت فک‌ها در افراد دارای شکاف لب و کام دیده می‌شود ولی تحقیقات منجر شدن به بیماری مفصل گیجگاهی – فکی را نشان نداده‌اند. ناهنجاری بینی، مشکلات تغذیه‌ای، مشکلات گوشی و اشکال در تکلم از دیگر مشکلات گزارش شده است.
وضعیت سلامت دهان و دندان در کودکان مبتلا به شکاف لب وکام
مطالعات متعددی بر روی شیوع پوسیدگی دندانی و سلامتی پریودونتال بیماران دارای شکاف انجام گرفته است و در بیشتر مطالعات، پوسیدگی هم در دندانهای شیری و هم در دندانهای دائمی در کودکان مبتلا به شکاف از شیوع بیشتری برخوردار بوده است.
همچنین مطالعات نشان دادند که میزان سلامت دهانی افراد بزرگسال دارای شکاف پایین بوده و اغلب دچار التهاب لثه هستند. اما تاکنون شواهد لازم در مورد بالا بودن خطر ابتلا به بیماری‌های پیشرفته پریودونتال یافت نشده است. از طرفی تفاوت معنی‌داری بین کودکان دارای شکاف و بدون آن از نظر ابتلا به التهاب لثه وجود دارد و این امر به خصوص در مورد دندانهای قدامی بالا مشهود است.
اپیدمیولوژی شکاف لب و کام
بر اساس یافته‌های تحقیقات، شیوع این ناهنجاری، یک در هر هزار تولد است. شکاف لب، به تنهایی در ۲۱ درصد جمعیت تحت تاثیر اتفاق می‌افتد؛ در حالی که ۴۶ درصد شامل لب و کام و ۳۳ درصد از نوع شکاف کام است. افزایش سن والدین و به ویژه پدر، یک عامل خطر محسوب می‌شود و وقتی که پدر و مادر هر دو سن بالای ۳۰ سال داشته باشند، شکاف لب نیز در سمت چپ و در میان نوزادان پسر بیشتر دیده شده است.
با توجه به این که شایع‌ترین نقص ارثی تکاملی در ناحیه دهانی – صورت، شکاف است و این امر به دلیل بروز مشکلات در آینده، نیازمند توجه و پیگیری‌های درمانی است، پژوهشی در کشور بر روی ۱۴ هزار و ۳۶ پرونده در یکی از زایشگاه‌های شهر بابل طی ۴ سال به منظور بررسی میزان فراوانی شکاف لب و کام صورت گرفته است.
نتایج نشان داد: در هر ۱۲۷۶ زایمان، یک نوزاد با شکاف کام، لب یا نوع توام متولد شده است. از مجموع یازده نوزاد مبتلا به شکاف، شش نوزاد مونث و پنج نوزاد مذکر بودند. همچنین شکاف کام فقط در یک نوزاد دختر، شکاف لب در سه دختر و دو مورد پسر و شکاف لب و کام توام در دو مورد نوزاد دختر و ۳ مورد نوزاد پسر دیده شد.
بیشترین شکاف لب و کام در سن حاملگی ۳۰ -۳۱ سال
بر اساس یافته‌های این تحقیق، بیشترین میزان توزیع شکاف لب و کام در گروه سنی مادران ۲۰ – ۲۵ وجود داشته است که این تعداد شامل ۴۵٫۶ درصد است. در حالی که این ناهنجاری تنها در ۱۸٫۲ درصد از گروه‌های سنی کمتر از ۲۰ سال مشاهده شده است. بیشترین میزان توزیع شکاف لب و کام در سن حاملگی ۳۱-۳۰ و ۳۹-۳۸ هفته (۲۷٫۳ درصد) بوده است.
شکاف لب و کام توام بیشتر در جنس مذکر
در مورد تفاوتهای جنسی شیوع شکاف لب و کام نتایج حاصل نشان می‌دهد که از نظر آماری تفاوت معنی‌داری بین دو جنس دیده نمی‌شود. اصولا تفاوتهای جنسی در میزان شیوع شکاف‌ها وجود دارد ولی این تفاوت‌ها در میان نژادهای مختلف به خصوص زمانی که از نظر وسعت و شدت شکاف در نظر گرفته شود یکسان نیست. به نحوی که به نظر می‌رسد شکاف لب و کام توام بیشتر در جنس مذکر بوده و شکاف کام در نژاد سفید، بیشتر در میان جنس مذکر و در نژادهای سیاه و ژاپنی بیشتر در میان جنس مونث دیده می‌شود. در حالی که شکاف کام تنها در نژادهای ژاپنی سفید و در جنس مونث بیشتر دیده می‌شود.
فراوانی شکاف کام منفرد، کمتر از نوع توام و لب منفرد
در مطالعه حاضر نتایج حاصل از نظر توزیع شکاف بر حسب نوع آن نشان می‌دهد که میزان فراوانی شکاف کام منفرد پایین‌تر از نوع توام و لب منفرد است که این امر در اغلب گزارشات نیز ارایه شده است. آنچه در مقایسه سایر مطالعات مشهود بوده این است که این شکاف کام منفرد، پایین تر از نوع توام و لب منفرد است.
نگاهی به سایر ناهنجاری‌های همراه با شکاف لب و کام
نتایج این تحقیق در مورد سایر ناهنجاری‌های همراه با شکاف لب و کام نیز نشان می‌دهد: در جامعه مورد مطالعه شیوع بالاتری از ناهنجاری‌های همراه، نسبت به مطالعات قبلی وجود دارد؛ به طوری که در غالب گزارشات ۲۰ تا ۲۱ درصد نوزادان دارای شکاف، ناهنجاری‌های دیگری از جمله بیماری‌های مادرزادی قلب، هیدروسفالی، میکروسفالی، ناهنجاری‌های سیستم حرکتی، گوش اضافی و عقب ماندگی ذهنی داشته‌اند. در مطالعه حاضر ۵۴٫۵ درصد کودکان دارای شکاف، ضایعاتی شامل آسیب، هیدروسفالی، انحراف چشم و مشکلات اعضای حرکتی داشته‌اند و دو نوزاد نیز مرده به دنیا آمدند که احتمالا به دلیل عدم تشخیص علت دقیق فوت و ناهنجاری‌های احتمالی ثبت آنها در پرونده بیماران انجام نگرفته است.
ایسنا
