یک استاد دانشگاه در بیان واکنش اخوان به کودتای نظامیان در مصر گفت: «اخوان احتمالا اقدام به فعالیت های زیرزمینی خواهد کرد. به خصوص با توجه به روندی که در منطقه حاکم شده و القاعده اقدام به فعالیت های خود انتحاری و بمب گذاری می نماید ممکن است مصر هم از درون دچار چنین وضعیتی شود.»
دکتر داوود هرمیداس باوند استاد دانشگاه و کارشناس مسائل بین الملل در گفتگو با فرارو گفت: «انتظار این بود که با جنبش بهار عربی و سقوط نظام های استبدادی نوعی نظام دموکراتیک برقرار شود. اما با توجه به بافت اجتماعی جوامع عرب و به خصوص مصر که کانون جهان عرب محسوب می شود فرایند این جریان به شکل دیگری ظاهر شد و آن پیروزی اخوان در انتخاباتی بود که انجام گرفت.»
وی ادامه داد: «نظام های مذهبی از نظر ارزش های دموکراتیک همچون آزادی، مردم سالاری، حقوق بشر و حکومت قانون دارای مولفه های متفاوت نسبی خود هستند و لذا این امر سبب شد جامعه مصر دچار یک دوگانگی عمیق شود.»
وی افزود: «یعنی اخوان و همراهان آنها به خصوص القاعده در یکسو و گروههای مقابل که خواستار نوعی نظام دموکراتیک بودند در سوی دیگر قرار گرفتند و این تعارض و شکاف گاهی شدت پیدا می کرد و گاهی رو به ضعف رفت.»
این استاد دانشگاه اظهار کرد: «مرسی سعی کرده بود با برکناری برخی افسران عالی رتبه، ارتش را تا حدودی به سمت خود متمایل کند که ظاهرا تا حدودی هم موفق شده بود؛ اما با موج جدیدی که علیه وی پدیدار شد تمایل ارتش به وی کمرنگ شد.»
وی ادامه داد: «از سوی دیگر مرسی مرتکب یک اشتباه شد. وی در اظهارنظری اختیارات گسترده ای برای خود قائل شد و با اعتماد به نفس و قاطعیت این اختیارات را اعلام کرد که با واکنش مخالف مردم روبرو شد.»
وی افزود: «مرسی در این شرایط سعی کرد شدت عمل به خرج دهد؛ اما این کار به جای آنکه وضعیت را تعدیل کند تشدید کرد. وی سپس حاضر به مذاکره شد اما مخالفین اعلام کردند حاضر به مذاکره با مرسی نیستند.»
وی خاطرنشان کرد: «در این بین مرسی در سایه ارتش توانسته بود خود را پایدار نگاه دارد و بنابراین ارتش در حفظ وضع موجود در مصر نقش اساسی داشت. اما بعد از تظاهرات عظیم مردم، ارتش تغییر موضع داد و با ضرب العجل ۴۸ ساعته ای که تعیین کرد مشخص بود که دیر یا زود این کودتا صورت خواهد گرفت.»
باوند درباره واکنش اخوان المسلمین به این کودتا گفت: «اخوان سال ها و در زمان ناصر به مبارزه زیرزمینی مشغول بود و در اواخر دوران حسنی مبارک تا حدودی آزادی عمل کسب کرده بودند به طوری که ۸۰ نماینده در پارلمان مصر داشتند و در دوره جدید هم که قدرت را در اختیار گرفته بودند.»
وی ادامه داد: «از آنجا که طرفداران اخوان در جهان سوم معمولا دست به اقدامات تروریستی می زنند این احتمال وجود دارد که جامعه مصر در آینده نزدیک دچار برخوردهای مخالفین و موافقین شود.»
وی افزود: «لذا اخوان احتمالا اقدام به فعالیت های زیرزمینی خواهد کرد. به خصوص با توجه به روندی که در منطقه حاکم شده و القاعده اقدام به فعالیت های خود انتحاری و بمب گذاری می نماید ممکن است مصر هم از درون دچار چنین وضعیتی شود.»
وی خاطرنشان کرد: «البته این مسئله وابسته به این موضوع است که ارتش تا چه اندازه بتواند کنترل موثر را در مصر برقرار کند و اقدامات اخوان و طرفداران آن را خنثی نماید.»
باوند در پاسخ به این سوال که آیا این کودتا در روند ایجاد دموکراسی در مصر نوعی عقب گرد محسوب می شود؟، گفت: «بستگی دارد. چون روی کار آمدن مرسی یک فرایند کوتاه در جریان بهار عربی بود.»
وی ادامه داد: «قیام علیه نظام های استبدادی وقت برای نیل به یک فضای باز سیاسی و حاکمیت نوعی از دموکراسی صورت گرفت؛ اما نتیجه متفاوت شد. چون نظام های مذهبی بر اساس مبانی ارزش های مذهبی خود جامعه را اداره می کنند.»
وی افزود: «از سوی دیگر مرسی از این موفقیت غره شد و سعی کرد با کسب اختیارات فرای قانون اساسی مدیریت جامعه را در دست بگیرد و به تدریج شروع به بسط ارزشهای مورد باور اخوان کرد که با واکنش های مخالف روبرو شد.»
این کارشناس مسائل بین الملل گفت: «این کودتا سرنوشت جوامعی است که با فرهنگ دموکراسی آشنایی ندارند.»
وی ادامه داد: «در نظام های استبدادی هیچگاه این اجازه داده نمی شود که احزاب یا جوامع مدنی سازمان یافته و حتی نظام های صنفی فعالیت داشته باشند. نتیجه این رویکرد این است که توده مردم و جامعه با فرهنگ دموکراسی به صورت ملموس و عجین شده آشنا نیستند.»
وی افزود: «بنابراین رویدادهای مقطعی که ایجاد می شود و جنبش هایی که پدیدار می شود اغلب نافرجام می ماند.»
این استاد دانشگاه گفت: «این مسئله قابل پیش بینی بود که در جهان سوم پشتوانه دولت یا باید ارتش باشد یا آنهایی که زیرک هستند اقدام به ایجاد میلیشاه (نیروهای مسلح مردمی در مقابل ارتش موجود) می کنند تا بتوانند خود را در برابر واکنش نظامی سنتی حفظ کنند؛ چنانکه به طور مثال وقتی در روسیه انقلاب شد تروتسکی ارتش سرخ را تشکیل داد.»
باوند در پاسخ به این سوال که با توجه به بحث فرید ذکریا آیا برای ایجاد یک دموکراسی پایدار نباید در جوامع خاورمیانه ابتدا لیبرالیسم ایجاد شود و سپس دموکراسی؟ گفت: «لیبرالیسم محور دموکراسی است. اینکه فرید ذکریا لیبرالیسم را جدا از دموکراسی تعریف می کند به این دلیل است که کشورهای توتالیتر هم خود را دموکراتیک می دانند.»
وی ادامه داد: «به همین دلیل در غرب لیبرالیسم را جدا تعریف می کنند تا گفته شود دموکراسی در غرب مبتنی بر آزادی فردی است در حالی که دموکراسی کشورهای توتالیتر مبتنی بر منافع جمعی است.»
وی افزود: «بنابراین چون دو نوع دموکراسی وجود دارد در جهان آزاد لیبرالیسم را مستقل تعریف می کنند تا اشاره کنند وقتی در این کشورها از دموکراسی صحبت می شود محور و کانون آن لیبرالیسم است؛ اما در کشورهای توتالیتر که خود را دموکراتیک می نامند محور لیبرالیسم ندارند.»
باوند گفت: «منتهی آشنایی جامعه با فرهنگ دموکراسی و مولفه های دموکراتیک بسیار مهم است و در کشورهای جهان سوم این آشنایی همیشه مقطعی بوده و هیچگاه این رویه تبدیل به یک عرف در جامعه نشده است.»
وی ادامه داد: «علت این امر این است که نظام های استبدادی هیچگاه اجازه نمی دهند احزاب آزاد و جوامع مدنی سازمان یافته و حتی افرادی که پایگاه مردمی دارند در جامعه حضور داشته باشند.»
وی افزود: «به همین دلیل وقتی جامعه با بحران روبرو می شود فقدان آلترناتیوی که بتواند جامعه را مدیریت کند ایجاد نگرانی می کند. لذا آشنایی با دموکراسی در کشورهای جهان سوم کما بیش مقطعی بوده و تا خواستند مزه دموکراسی را بچشند یک رودیدای یا کودتایی صورت گرفته و جریان را به دوران قبل برگردانده است.»
