فقط کمی دقت لازم است تا هنگام گذر از خیابان‌ها و کوچه‌های متوجه خانه‌هایی شوید که سال‌‌هاست به حال خود رها شد‌ه‌اند و کسی در آنها سکونت ندارد. این خانه‌ها که عموماً از آن به عنوان خانههای متروکه یاد می‌شود نه تنها سیما و منظر شهری را تحت‌الشعاع خود قرار داده است، بلکه اغلب به دلیل فرسوده بودن و شیشه‌های شکسته ممکن است خطرآفرین باشد.
خبرگزاری تسنیم، چندی پیش توجه اعضای شورای شهر و نمایندگان مجلس را به این موضوع جلب کرد تا برای خانه‌هایی از این دست چاره‌ای اندیشیده شود، محمد سالاری رئیس کمیسیون معماری و شهرسازی شورای شهر تهران به خبرنگار تسنیم وعده داد که شورای شهر می‌تواند در قالب طرحی دو فوریتی شهرداری را ملزم به ساماندهی این خانه‌ها حداقل در سطح ظاهری کند. از این وعده چند ماهی گذشته و هنوز از ارائه این طرح خبری نیست اما در این زمینه با علیرضا نادری معاون معماری و شهرسازی شهردار تهران به گفت‌وگو پرداختیم تا آگاه شویم شهرداری نسبت به این مسئله چه تدابیری دارد.
تسنیم: خانه‌ها و زمین‌های متروکه‌ای در سطح شهر وجود دارند که علاوه بر اینکه به سیمای شهری خدشه وارد می‌کنند ممکن است خطراتی هم به دلیل فرسوده بودن‌شان داشته باشند. در وهله اول آیا شهرداری نسبت به شناسایی این خانه‌ها اقدام می‌کند و با توجه به تأثیرات بصری که دارد برای سازماندهی آنها اقدامی کرده است؟
نادری: در شهر تهران زمانی که برای ساختمانهای نوساز پروانه صادر می‌کنیم، یک مهلت شروع به عملیات و یک مهلت ساخت تعیین می‌شود، بعد از اینکه مهلت ساخت تمام شد اگر مالک تقاضای پایان کار نکند، شهرداری به مالک اخطار می‌دهد. اگر رسیدگی صورت نگرفت بعد گذشت یکسال از اخطار، صاحب ملک باید عوارضی را به شهرداری پرداخت کند.
شهرداری هم می‌تواند دور آن ملک حفاظ بکشد اما صاحبان ساختمانهای متروکه مشخص نیست. یکی از موضوعاتی که در برنامه‌هایمان برای سیما و منظر شهری داریم مربوط به همین ساختمان‌هاست تا حداقل اگر امکان ورود فیزیکی به ساختمان وجود ندارد با پوشش‌های موقت دور ساختمان پوشانده شود و سیما و منظر شهر به هم نریزد. در حال حاضر در حوزه شهرسازی آمار دقیقی از تعداد این خانه‌ها نداریم اما می‌توانیم در سطح نواحی آمار دقیقی جمع‌آوری کنیم.
تسنیم: در واقع شهرداری به تازگی نسبت به سازماندهی این نوع بافت فرسوده اقدام کرده است؟
نادری: بله؛ تازه اقدام کرده است. یکی از آنها نیز در ضلع شمالی میدان فردوسی است که چندی پیش با شهردار منطقه صحبت کردیم و قرار شد نسبت به ساماندهی آن اقدام کند و با بنر یا پوشش‌های موقت دیگر چهره آن را تغییر دهد.
تسنیم: این اقدام اول است؛ تا کی قرار است این بنرها پوشش دهنده باشند؟
نادری: یکسری از بناها مربوط به دعوای حقوقی بین بنیاد مستضعفین و ستاد اجرایی یا نهاد و ارگان‌‌های دیگر است که ما از نظر قانونی اجازه ورود به آن را نداریم؛ ورود به این ساختمان‌ها حکم قضایی می‌خواهد اما می‌توانیم از این جهت که سیما و منظر خدشه‌دار نشود پوشش‌هایی ایجاد کنیم در غیر این صورت نیاز به طی مراحل قانونی داریم.
تسنیم: در حال حاضر خلاء قانونی وجود دارد؟
نادری: به نوعی می‌توان گفت خلاء قانونی وجود دارد چراکه شهرداری ابتدا باید در یک محاکمی شکایت کند تا در وهله اول قاضی حکم ورود به ساختمان را بدهد. بنابراین ابتدا باید بستری را فراهم کنیم که تخریب سیما و منظر شهر به نوعی جرم محسوب شود که شهرداری بتواند این ساختمان‌ها را ترمیم کند و بعد خسارت بگیرد. شهرداری نمی‌تواند با عوارضی که از مردم دریافت می‌کند کاری برای ترمیم آنها انجام دهد، بنابراین این اقدامات نیازمند قانون است.
تسنیم: این اقدامات در جهت ظاهر کار است اما در ارتباط با فرسودگی خانههای متروکه که ممکن است خطراتی داشته باشد چه اقداماتی می‌تواند انجام داد؟
نادری: پلاک به پلاک بافت فرسوده شهر تهران شناسایی شده است. در حال حاضر ۳ هزار و ۲۹۸ هکتار بافت فرسوده شهری در تهران داریم که نوسازی آنها آغاز شده است، یک بخش نوسازی توسط مردم و دفاتر تسهیل‌گری انجام می‌شود بخش دیگر نیز سازمان نوسازی به آن ورود پیدا کرده و برای آن برنامه دارد.
طبق قانون سالانه ۱۰ درصد از نوسازی بافت فرسوده بر عهده دولت و شهرداری است که دولت تاکنون در این زمینه ورود نکرده و فقط یک شرکت مادر تخصصی نوسازی و بهسازی فرسوده وجود دارد که آن هم کار اجرایی نکرده است. شهرداری توسط سازمان نوسازی صدور پروانه رایگان، معرفی بانک عامل برای واخذ وام و تسهیلاتی در تجمیع بافت فرسوده در نظر گرفته است. علاوه بر اینکه دولت در نوسازی ۱۰ درصد بافت فرسوده به صورت سالانه باید مشارکت داشته باشد، پرداخت ۵۰ درصد عوارض ساخت و ساز صورت گرفته نیز به عهده دولت است که متأسفانه در این زمینه نیز پرداختی صورت نگرفته است.
تسنیم: علی رغم اقدامات صورت گرفته از سوی شهرداری، بودجه‌ای که برای نوسازی بافت فرسوده در بودجه سال جاری شهرداری لحاظ شده رقم ناچیزی است.
نادری: رقم ناچیزی نیست اما این نکته را باید در نظر داشت که شهرداری باید بستری برای نوسازی و احیای بافت فرسوه فراهم کند؛ شهرداری رأساً نمی‌تواند از ۳ هزار و ۲۰۰ هکتار بافت فرسوده که سالانه ۱۰ درصد آن باید نوسازی شود، سالی ۳۰۰ هکتار را از مردم خریداری و آنها را بازسازی کند. باید برای نوسازی بستری فراهم شود که در این راستا به اسناد قانون دفاتر تسهیل‌گری ایجاد شد، عوارض نوسازی بافت فرسوده و عوارض بن‌بست‌های رایگان شد.
با فراهم کردن این شرایط برای نوسازی قطعاً شهرداری می‌تواند با بودجه در نظر گرفته شده اقدامات لازم را انجام دهد اما دولت به جای اینکه مسکن مهر را در حاشیه‌ها ایجاد کند، بودجه‌ای بپردازد تا یک بلوک شهری چند هکتاری منتهی به یک چهار خیابان و گذر خریداری و نوسازی شود. شهرداری تاکنون به این شکل به نوسازی بافت فرسوده ورود پیدا نکرده چراکه اصلا جزء وظایفش هم نیست. اما بودجه تصویب شده برای سال جاری بافت فرسوده برای دفاتر تسهیل‌گری و شرکت نوسازی کفایت می‌کندضمن اینکه طبق آمارهای دریافتی شهرداری تهران توانسته است سالانه حدود ۶ الی ۷ درصد از بافت فرسوده را احیا کند.
تسنیم: در حرف‌هایتان اشاره کردید که شهرداری در ساماندهی خانههای متروکه ورود پیدا می‌کند این جز برنامه‌های اولویت دار است یا قرار است به مرور زمان اتفاق بیفتد؟
نادری: اواخر سال گذشته دیداری با مقام معظم رهبری داشتیم و ایشان در زمینه‌های مختلف فرمایشاتی داشتند که یکی از آنها درباره سیما و منظر شهری بود و فرمودند باید در این زمینه باید ورود پیدا کرد؛ یک هفته بعد از فرمایشات رهبر معظم انقلاب جلساتی در شهرداری تهران به ریاست قالیباب هر دو هفته یکبار برگزار شد در این راستا برای اینکه به هدف نهایی برسیم اقداماتی کوتاه مدت، میان مدت و بلند مدت در نظر داریم؛ در اقدامات کوتاه مدت بازپیرایی ساختمانهای شهرداری، حذف زواید بصری، حذف اغتشاش بصری مد نظر قرار دارد که این امر در حال انجام است.
در جریان برنامه‌های کوتاه مدت در وهله اول ساختمانهای متروکه در مناطق و نواحی شهر تهران شناسایی می‌شوند البته ما بیشتر روی ساختمان‌هایی که در گذرهای اصلی هستند حساسیت داریم مانند ساختمان بیماسرتان هشتردوی سابق که در خیابان سپهبد قرنی ساختمانی واقع شده و مطلع شدیم دادگاه آن را فروخته و حق و حقوق شاکی‌ها را داده و مالک جدید قرار است آن را به هتل تبدیل کند. ساختنمان‌هایی از این دست باید شناسایی شود و شهرداری مورادی که سیما و منظر شهری را برهم زده را با رنگ آمیزی یا پوشش موقت سامان دهد.
تسنیم: آیا ممکن است برای حل خلاءهای قانونی موجود در این زمینه لایحه‌ای به شورای شهر ارائه کنید؟
نادری: برای فرستادن لایحه به شورا منعی نداریم ولی باید اقدامات را اهم و فی الاهم کنیم، اگر این لایحه را به شورا بدهیم ممکن است یکسری اختیارات در دست شورای شهر نباشد زیرا برای ورود به این مسئله باید به دستگاه قضایی رجوع شود چراکه برای ورود به چنین خانه‌هایی باید جرمی حادث شده باشد یا خبر از وقوع جرمی در آن داده باشند.
تسنیم: تجمع معتادان و افراد ولگرد در برخی از این خانه‌ها نمی‌تواند دلیلی برای ورود مدیریت شهری به تعیین تکلیف آنها باشد؟
نادری: تجمع این افراد در خانههای متروکه ورود نیروهای انتظامی را می‌طلبد، شهرداری در حوزه سیما و منظر می‌تواند ورود کند. ضمن اینکه ممکن است برخی از این خانه‌ها مجهول المالک باشند یا دعوایی حقوقی در آن وجود داشته باشد بنابراین ورود شهرداری به تعیین تکلیف این خانه‌ها امکانپذیر است اما ساده نیست.
تسنیم: تعیین مالیات برای این خانه‌ها فایده‌ای دارد؟
نادری: منازل خالی از زمانی که پایان کار آنها صادر شده باشد به صورت اتوماتیک قبض عوارض و پسماند نوسازی دریافت می‌کنند و اگر مالک نباشد هزینه‌های آن به عنوان بدهی محسوب خواهد شد، اما حدود دو سال گذشته وزارت اقتصاد و دارایی به این موضوع ورود پیدا کرد و قرار بود خانههای خالی شناسایی و با همکاری سازمان ثبت اسناد واملاک برای آنها مالیات تعیین شود اما فکر می‌کنم به دلیل ممنوعیت قانونی یا شرعی مصوب نشد. به هر ترتیب انجام چنین امری در حوزه شهرداری نیست اما اگر برای تحقق آن به همکاری و مساعدت شهرداری نیاز باشد، این کار را انجام خواهیم داد. آن زمان آمار خانههای خالی در شهر به یک تعبیر ۲۵۰ هزار خانه و به تعبیر دیگر ۴۰۰ هزار واحد مسکونی اعلام شد.
تسنیم: برای ساماندهی وضعیت ظاهری خانههای متروکه مدت زمان تعیین کرده‌اید؟
نادری: بله؛ این کار را کمتر از یکسال انجام خواهیم داد. اما آنهایی که در خیابان و گذرهای اصلی هستند در اولویت خواهند بود مانند ساختمانی که در میدان فردوسی قرار دارد.
