به گزارش «تابناک»؛ پیش از آغاز این مذاکرات گفت‌وگوهای دوجانبه و کارشناسی میان هیات ایران و برخی از کشورهای عضو گروه ۱+۵ (روسیه و آمریکا) انجام شد. این دوره از مذاکرات قرار بود روز پنج‌شنبه آغاز شود اما با توجه به مذاکرات دوجانبه و ضرورت رایزنی میان دو طرف درباره برخی موضوعات این مذاکرات با یک روز تاخیر روز جمعه آغاز شد. در عین حال هنوز مشخص نیست که این مذاکرات کی به پایان می رسد.
در همین حال تحلیل های فراوانی از شکست مذاکرات تا توافق در نیویورک یا ادامه مذاکرات در آینده نزدیک وجود دارد. با این وجود یکی از موضوعاتی که بیشتر نگاه رسانه ها را به خود جلب نموده است؛ سفر اقای روحانی به امریکا و احتمال دیدار با اوباما است که می تواند؛ به عنوان بمب خبری ۲۰۱۴ از آن یاد شود.
در همین زمینه دکتر علی خرم استاد دانشگاه و کارشناس مسائل هسته ای در گفت و گو با تابناک به بررسی مذاکرات هسته ای و آینده مذاکرات پرداخته است.
آقای دکتر به عنوان اولین سئوال به نظر شما چه عواملی باعث شد که مذاکرات وین ۶ به نتیجه نرسد و دو طرف مجبور به تمدید مذاکرات شوند؟
از اواسط اجلاس وین ۶ کم کم اختلاف نظرهای بین ایران و گروه( ۵+۱ ) پدیدار شد. غربی ها روی موضوع تعداد سانتریفیوژها و میزان غنی سازی شروع به زیاده خواهی کردند و گفتند که مواضع ایران حداکثری است. غربی ها می گویند که نیاز اعلامی ایران مربوط به الان نیست و نیازی است که در زمان فعلی ایران به آن نیاز ندارد. از اینجا داستان شروع شد. این موضوعات شروعی بود که خیلی زود با موضوع روسیه و امریکا و بحران اوکراین گره خورد.
موضوع بحران اوکراین چه تاثیری بر مذاکرات هسته ای ایران داشت؟
وقتی روسیه با امریکا در موضوع اوکراین باهم درگیر شدند و موضوع تحریم ها پیش آمد؛ روسیه به نحوی سعی کرد ایران را به سمت خودش جلب کند. ایران هم این طور پسندید که اگر با روسیه همکاری هایش را افزایش بدهد؛ می تواند جایگزینی برای این مذاکرات باشد یا اینکه روسیه در مذاکرات به نفع ایران باشد.
اگر ملاحضه کرده باشید؛ ظرف دو سه ماه گذشته حاصل این تفکر موجب شد که ایران و روسیه به سمت موافقتنامه ها و یاداشت تفاهم های با ارزش اقتصادی بالا رفتند. مثلا اینکه اعلام شد که تجارت میان دو کشور از ۱/۵ میلیارد به ۱۵ میلیارد باید برسد؛ یا مبادلات نفتی میان دو کشور به صورت های خاص باشد. روسیه با آمریکا در موضوع اوکراین طوری درگیر شده بودن که روسیه از سمت کل غرب مورد تحریم واقع شده بود و ایران هم مورد تحریم بود. بنابراین ظاهرا یک نوع همدردی بین ایران و روسیه به وجود آمد .البته باید این نکته را فراموش نکنیم که این اشتباه است که بخواهیم بگویم توافق با روسیه؛ می تواند جایگزین توافق هسته ای است. این تحولات زمینه ای شد نسبت به اینکه ایران کم کم دیگر روابط پرنشاطی که با گروه (۵+۱) به ویژه غربی ها داشت را نداشته باشد. این تحول متاسفانه با قضیه داعش و ائتلاف بین المللی بیشتر گره خورد و این اختلاف بیشتر بروز کرد.
به نظر شما توافق اخیر میان ایران و روسیه می تواند جایگزینی برای توافق هسته ای باشد؟
درحال حاضر فضای مثبتی که در گذشته بوجود آمده بود؛ تبدیل شده است به یک فضای جنگ سرد و جنگ تبلیغاتی که قطعا به نفع ما نخواهد بود. ما یک پرونده هسته ای داریم که مستقل از هر کشور دیگری می بایستی به پایان برسد. این اشتباه محض است که ما فکر کنیم؛ می توانیم پرونده هسته ای را توسط روسیه و یا چین و یا هر دو و یا حتی امریکا حل کنیم. پرونده هسته ای ما باید در مسیر بین المللی خودش مثل توافق ژنو حل شود. هر کجا وسط راه هر کدام از طرفین تردید کند برای توافق مشکل ایجاد می کند. لذا ما الان در چنین وضعیتی هستیم که خانم وندی شرمن داستان میزان غنی سازی را مطرح می کند. اما نباید این موضوعات که بیشتر ظاهر قضیه و خوراک داخلی برای امریکاست را جدی بگیریم بلکه باید به درمان موضوع پرداخت.
اجلاس نیویورک که در حال برگزاری است می تواند به درمان موضوع هسته ای بپردازد؟
در اجلاس نیویورک اگر به درمان موضوع پرداخته شود؛ قطعا می تواند پرونده هسته ای را به ریل قبلی خودش برگرداند و لی اگر رسیدگی نشود اجلاس نیویورک به صورت یک اجلاس شکلی برگزار می شود و تمام می شود. اگر اجلاس نیویورک به نتیجه نرسد دو طرف در مهلت سوم آذر به توافق جامع دست پیدا نخواهند کرد و پرونده هسته ای باز خواهد ماند. این روند به نفع هیچکس نخواهد بود. در حالی که توافق برای هر دو طرف می تواند موجبات برد را داشته باشد؛ اما عدم توافق برای دو طرف باخت خواهد بود.
به نظر شما الان موضوع اصلی اختلاف دو طرف که ممکن است موجبات شکست مذاکرات هسته ای را ایجاد کند چیست؟
تعداد سانتریفیوژ یا ظرفیت غنی سازی فرقی نمی کند. موضوع در این است که الان ایران یک نیروگاه در بوشهر و یک راکتور تحقیقاتی در تهران دارد که باید سوخت این ها تامین شود. ما اعلام کرده ایم که می خواهیم بعد از پایان قرارداد با روسیه سوخت نیروگاه بوشهر را خودمان تامین کنیم. همچنین ما قبلا هم اعلام کردیم در سال های آینده برای تامین سوخت نیروگاه هایی که می خواهیم بسازیم؛ ۱۹۰ هزار سو نیاز داریم. البته این نیاز برای سال های بیشتر از پنج سال است که ما بیشتر از ۱۰ نیروگاه هسته ای داشته باشیم. ما بر اساس این فرمول می توانیم توافق کنیم. اشتباه این است که ما بخواهیم توافق ژنو را با چیز دیگری جایگزین کنیم. یک روش که می تواند بحث اصلی در مورد تعداد سانتریفیوژ ها ر ا حل کند این است که ما در هر مقطع زمانی مبتنی بر تعداد نیروگاه هایی که داریم، میزان و تعداد سانتریفیوژه ها را تعیین کنیم. در واقع یعنی اینکه اگر ۵ نیروگاه داریم به اندازه نیاز این ۵ نیروگاه سوخت تولید کنیم . این یک استراتژی است که می توان از طریق آن به توافق رسید. در واقع راه برای توافق با حفظ حیثیت ملی باز است؛ اگر طرف غربی این آمادگی لازم را داشته باشد.
به نظر شما احتمال «توافق محدود» می تواند جایگزین «توافق جامع» شود؟
به نظرم با توافق محدود موضوع هسته ای و به تبع آن موضوع تحریم ها و قطعنامه شورای امنیت حل نمی شود. مذاکره کنندگان ما بارها اعلام کرده اند که ما حاضر نیستیم؛ توافقی را امضا کنیم که در آن تحریم ها همچنان باقی باشد. به نظر من با نوعی توافق محدود همچنان تحریم ها باقی خواهند بود و در بهترین حالت ممکن است دوباره روش مرحله به مرحله مانند توافق ژنو اجرایی شود که نمی تواند اهداف اصلی ما را پوشش دهد. در واقع توافق محدود دردی از دو طرف دوا نمی کند.
آقای دکتر در بعد از مذاکرات وین ۶ تبلیغات بر روی موضوع آژانس به شدت افزایش پیدا کرده است. شما دلیل را چه می دانید؟
در دوره اعتماد سازی که برای همه کشورها بوده است، باید به سئوالات آژانس پاسخ داده شود؛ که ما هم در همین راستا ادامه می دهیم. البته در مورد ۵ سوال آژانس سوء تفاهماتی پیش آمده است که دو طرف در پی حل این موضوعات هستند. زمانی اعتماد سازی کامل می شود که کلیه اتهامات و سئوالات آژانس پاسخ داده شود. ممکن است ده ها بار سئوالی را جواب دهیم اما دوباره آن را بپرسند. ما چه بخواهیم و چه نخواهیم روش و نهاد اعتماد سازی در موضوع هسته ای آژانس بین المللی انرژی اتمی است. البته این روش فقط مختص ایران نبوده است برای کشورهای از جمله ژاپن، استرالیا و … نیز بوده است. نکته مهم این است که روند اعتماد سازی طوری طراحی شود که از مرحله ای به بعد تحریم ها کلاً لغو شوند. الان هنوز مشخص نیست که براساس کدام جدول زمانی این کار انجام خواهد شد. اگر ما وارد پروسه اعتماد سازی شویم باید تکلیف برداشته شدن تحریم ها مشخص شود. در این موضوع دو نوع راه حل وجود دارد.
۱- گام به گام: در این روش به ازاء هر مرحله از اعتماد سازی؛ بخشی از تحریم ها لغو می شوند.
۲- از یک نقطه ای به بعد مضوع پرونده تمام می شود و راستی آزمایی می شود. مثلا در مرحله فلان اگر راستی آزمایی شد تمام تحریم ها برداشته می شود. لذا روند اعتماد سازی و برداشتن تحریم ها بر می گردد به روش ما که چگونه موضوع را می خواهیم حل کنیم. من مطمئن هستم که تیم هسته ای ما می تواند خواسته و منافع ایران تامین کند.
به نظر شما آیا می توان تا ضرب العجل سه آذر به توافق برسیم؟
اگر دو طرف این اراده سیاسی را داشته باشند رسیدن به توافق محتمل است. اگر این ارده در طرف مقابل وجود نداشته باشد مطمئنا به توافق نخواهیم رسید. لذا اجلاس در نیویورک مصمم بودن دو طرف را مشخص خواهد کرد.
