کویت نقش میانجی را ایفا می‌کند

کامران کرمی: روابط ایران با همسایگان جنوبی خود در ساحل خلیج‌فارس همواره فراز و فرودهای فراوانی داشته است و از کرانه‌های قطع ارتباط تا دیدارهای سطح بالای دوجانبه را به خود دیده و اکنون در فضای جدیدی قرار گرفته است. آنچه در این میان همواره مغفول مانده، توجه به ظرفیت‌های موجود در این منطقه است که به دلایل فراوان مورد بی توجهی قرار گرفته است. اسلام، ژئوپلیتیک مشترک، انرژی و ظرفیت‌های اقتصادی از جمله مولفه‌هایی است که می‌تواند منبعی برای همکاری‌های دوجانبه و چندجانبه و افزایش تعاملات و بهبود شاخص‌های اقتصادی باشد که متاسفانه در چهار دهه اخیر نه تنها منجر به همگرایی منطقه‌ای نشده است، بلکه خود منبع تنش و سوءتفاهم در دو سوی ساحل بوده است. در این میان برخی از دولت‌های عربی چون عمان و کویت، بیش از دیگران به مولفه‌های اقتصادی و آرامش سیاسی در خلیج‌فارس تاکید کرده و همواره به‌عنوان یک پل و میانجی میان ایران و دیگر همسایگانش عمل کرده‌اند. ۷۰ سال روابط دوجانبه میان ایران و کویت، حضور نزدیک به ۵۰ هزار ایرانی در کویت و جمعیت قابل توجه شیعیان در جامعه کویت از جمله عناصری است که ارتباط و تبادلات میان دو کشور را بیش از پیش ضروری می‌سازد. با توجه به جهت‌گیری سیاست خارجی ایران در بهبود روابط با همسایگان عربی و همچنین ضرورت توجه به مولفه‌های اقتصادی و تبادلات علمی و فرهنگی، گفت‌وگویی را با دکتر علیرضا عنایتی سفیر ایران در کویت ترتیب دادیم که مشروح آن در ادامه می‌آید.
با توجه به رویکرد دولت یازدهم و تاکید بر تعامل با همسایگان، جایگاه کویت به عنوان یک دولت عربی و عضوی از شورای همکاری خلیج‌فارس در سیاست خارجی ایران به چه میزانی است؟
مناسبات ایران و کویت از جنبه‌های مختلفی حائز اهمیت است. اجازه دهید سوال را این‌گونه پاسخ دهم: اولا از نظر جغرافیایی، ایران اهمیت زیادی برای کویت دارد. کویت بین سه کشور عراق، عربستان و ایران قرار گرفته است. این الزام جغرافیایی و ژئوپلیتیک شاخص مهمی برای کویت به شمار می‌آید، به‌ویژه اینکه کویت هیچ‌گاه از همجواری با یک کشور پهناور مورد آسیب یا تعدی قرار نگرفته است. تاریخ کویت با دو همسایه دیگر غیر از تاریخ کویت با ایران است. همین شاخص در سال‌های قبل از انقلاب موجب رونق تجارت بین ایران و کویت شد. اکنون نیز عنوان بازار کویتی‌ها نمودی از این مناسبات اقتصادی و تجاری چند دهه اخیر است.
نکته سوم وجود خانواده‌های اصیل ایرانی در کویت است. ایرانی‌ها طی سه قرن گذشته برای تجارت و … به اینجا راه یافتند و اسکان گزیدند. نکته چهارم وجود نیروی کار ایرانی در کویت است که البته الان نمی‌توان روی آن حساب ویژه‌ای باز کرد. این عده طی سالیان اخیر کاهش یافته و اکنون به ۳۰ هزار نفر که به همراه خانواده از ۵۰ هزار تجاوز نمی‌کند، می‌رسد. آنچه گفته شد یعنی نزدیکی بلکه هم مرزی جغرافیایی، تجارت تاریخی و معاصر ایران و کویت، وجود ایرانیان قدیم و جدید اقتضا می‌کند تا دو کشور با تمرکز بر این نقاط مشترک به تحکیم مناسبات فکر کنند. البته در این میان مسائل سیاسی هم وجود دارد که این قرابت را بیشتر می‌کند.
متقابلا دولت کویت تا چه میزان در مسائل منطقه‌ای برای ایران حائز اهمیت و جایگاه است؟
کویت عضو شورای همکاری و اتحادیه عرب است و الزامات منطقه‌ای و بین‌العربی دارد، لکـن نمی‌توان گفت که این کشور سیاست خارجـی نسبتا مستقلـی را دنبـال نمی‌کند. موضع کویت در رابطه با مسائل منطقه‌ای مانند لزوم مبارزه با تروریسم یا ایران منطبق است. در رابطه با عراق هم دیدگاه کویت مبتنی بر حمایت از روند فرآیند سیاسی در این کشور است. شاید بتوان گفت یکی از نزدیک‌ترین کشور‌های عربی به عراق کویت است.
در بحث سوریه نیز کویت همواره می‌گوید آنها سفارت سوریه را نبستند، این در حالی است که شورای همکاری خواستار طرد نمایندگان سیاسی سوریه از پایتخت‌های شورای همکاری شده بود. اکنون نیز کویت اجازه داده تا دیپلمات‌های سوری به کویت آمده و سفارت این کشور را بازگشایی کنند.
کویت در درون شورای همکاری نیز یک نقش تلفیقی و وحدت محور را ایفا و تلاش می‌کند بین دیدگاه‌های موجود در این شورا وفاق ایجاد کند. این نقش کویت مورد تمجید ایران قرار دارد و تلاش‌های کویت به‌ویژه جناب امیر را ارج می‌نهد. ایران همواره معتقد بوده است منطقه نیاز به همگرایی و آرامش دارد و آنچه در این راستا انجام شود مورد تایید ما نیز هست.
در روابط ایران با همسایگان عربی همواره مشکلات سیاسی و برخی سوءتفاهمات به شکل تنش‌های پیدا و پنهان بروز و ظهور داشته که در پاره‌ای موارد با نقش‌آفرینی برخی دولت‌های عربی همچون عمان و تا حدی کویت، مساله به شکل مقطعی حل و فصل شده است، ظرفیت‌های سیاسی دولت کویت برای نقش‌آفرینی به‌ویژه در روابط ایران و عربستان را چطور ارزیابی می‌کنید؟
کشورهای خلیج‌فارس خود را با چند سطح بازی درگیر کرده‌اند. یکی بازی نزدیک درون‌منطقه‌ای است و دیگر بازی فرامنطقه‌ای میانه، یعنی آنچه مرتبط با مسائل خاورمیانه است و سوم بازی فرا منطقه‌ای دور.
من نمی‌خواهم به جزئیات این سه سطح بازی بپردازم. مقصودم از سه سطح، نخست بازیگران شورای همکاری به علاوه ایران، عراق و یمن است. این صحنه پس از خروج عراق طی دو دهه اخیر شکل ویژه‌ای پیدا کرده و بازیگرانی از تغییر وضعیت عراق به شدت ناراحتند و بیهوده در سودای بازگرداندن عقربه‌های ساعت به سال‌های ۱۹۸۰ و ماقبل هستند.
در صحنه میانه؛ موضوعاتی مانند ترکیه، سوریه، مصر، حماس و گروه‌های اسلامی، فکر تکفیری و تروریسم مطرح است که خلیج‌فارس را درگیر خود کرده است. البته این دیگر خاورمیانه نیست که شرایط ویژه خود را بر خلیج‌فارس تحمیل کرده، بلکه اکنون کشورهای خلیج‌فارس در این منطقه فعال شده‌اند و تعیین مسیر می‌کنند.
مساله سوم هم مسائل فرامنطقه‌ای دور است. البته این شاید مسامحه باشد، زیرا حضور روسیه در معادلات قدرت در خلیج‌فارس و خاورمیانه را نیز ذیل همین عنوان باید تحلیل کرد. این صحنه بسیار پیچیده است و کویت نفی می‌کند در جزئی از این بازی ورود کند. نقش کویت بیشتر در سطح منطقه خلیج‌فارس مطرح است. البته همان گونه که گفتم نباید از این غافل شد که این سه سطح بازی با هم تنیده شده و نمی‌توان به هر یک دیدگاه تجریدی داشت. به هرحال به هر اندازه کویت بتواند نقش نزدیک‌گرایانه ایفا کند، چه بین قطر و عربستان یا ایران و عربستان مورد تقدیر است.
در روابط ایران با کویت، ظرفیت‌های اقتصادی به چه میزان نقش‌آفرینی می‌کند؟
شاخص‌های اقتصادی ایران و کویت چندان امیدوار‌کننده نیست. حجم تجارت کمتر از ۵۰۰ میلیون دلار است. نیروی کار متخصص چندان در کویت فعال نیست. صدور خدمات فنی و مهندسی نیز بسیار با محدودیت همراه است. آنچه گفتیم به خاطر ظرفیت بالای دو کشور جهت بسط مناسبات اقتصادی است. از آنجا که ظرفیت‌های بالای همکاری وجود دارد، این میزان از اقتصاد و تجارت قابل دفاع نیست.
با توجه به تبادلات اقتصادی نزدیک به ۲۵۰ میلیون دلاری ایران و کویت، چه برنامه‌هایی برای ارتقای این حجم مبادلات در دولت جدید تنظیم شده است؟
این سوال را به‌گونه‌ای دیگر باید جواب بدهم، ما برای توسعه مناسبات اقتصادی با کویت در اندیشه‌ایم، که این موضوع ابعاد مختلفی دارد. مذاکرات مختلفی در این خصوص انجام شده و دیدارهایی نیز صورت گرفته است. جناب امیر در سفر خود به ایران وزرای بازرگانی، اقتصاد و دارایی و نفت را با خود به همراه داشت. طی این ایام، سفر وزیر امور اقتصادی و دارایی کشورمان در رأس یک هیات اقتصادی به کویت صورت می‌گیرد. در بخش نیروی کار هم گفت‌وگوهایی صورت گرفته است. سفر وزیر بهداشت کویت به ایران نیز بخش دیگری از همکاری‌های دوجانبه را پوشش می‌دهد.
مایلم براین نکته تاکید کنم که هیچ‌یک از طرف ایرانی و کویتی از حجم کنونی مناسبات اقتصادی و تجاری راضی نیستند و تلاش می‌کنند تا باب ابعاد مختلفی از همکاری را بگشایند یا همکاری‌های موجود را تعمیق بخشند. البته از یک نکته نباید غافل شد، هرگونه فعالیت بخشی کار اقتصادی و تجاری نیازمند یک حرکت روان بین دو کشور است. الان در طرف کویتی مشکلی به نام روادید وجود دارد. برای تجار و به‌طور کلی اتباع ایران اکنون بسیار سختگیرانه عمل می‌شود. البته گفت‌وگوهایی در این خصوص شده است و وعده‌هایی را شنیده‌ایم.
در بعد منطقه‌ای هم با توجه به موضوع حضور داعش، یکی از زمینه‌هایی که می‌تواند موضوع همکاری باشد، لزوم مبارزه با این پدیده است. با توجه به حضور سلفی‌ها در جامعه کویت، نقش این کشور در مبارزه با داعش و همچنین انجام هماهنگی‌های لازم برای تقابل با این جریان را چگونه تحلیل می‌کنید؟
سخن در رابطه با داعش فراوان است. داعش هم از نظر جغرافیایی برای کویت خطرآفرین است هم از نظر فکری، این نکته برای کویتی‌ها روشن است. اقداماتی هم در این کشور برای کنترل جریانات تکفیری و تروریستی صورت یافته است. برخی از شعبه‌های جمعیت‌های خیریه بسته شده و سخنرانی‌های رادیکالی نیز کنترل می‌شود. کویت در ائتلاف ضدداعش حضور دارد و با نهادهای بین‌المللی و دیگر کشورها در جهت برخورد با حامیان افکار رادیکالی همکاری می‌کند.
اخیرا شاهد سفر برخی استادان دانشگاه‌های کویت به تهران بودیم، نقش تبادلات علمی-آموزشی به عنوان بخش جدایی‌ناپذیر از دیپلماسی عمومی یا همان دیپلماسی خطوط ۲ در نزدیک کردن دیدگاه‌های نخبگان دانشگاهی دو کشور چگونه است و تا چه میزان می‌تواند در تقویت دیپلماسی رسمی به کار گرفته شود؟
خب این هم بحث مفصلی را می‌طلبد، من فکر می‌کنم در این مصاحبه اطاله کلام هم دادم. شما به درستی به دیپلماسی مردمی اشاره کردید. این موضوع در کشور جدی گرفته شده و وزارت خارجه نیز به اهمیت این موضوع واقف است. بین ایران و کویت این روند به خوبی در جریان است. سفر استادان دانشگاه، روزنامه‌نگاران، نخبگان و انجمن دوستی به ایران صورت گرفت. این افراد با توانمندی‌های ایران و محیط ایران از نزدیک آشنا شدند. این روند ان‌شاءالله ادامه خواهد داشت، ما هم متقابلا هیات‌هایی را به طرف کویتی داشته و خواهیم داشت.