حجت‌الاسلام حسین گنجی(کارشناس دینی): «گمان می‌کنی که جِرم کوچکی هستی، حال آنکه درون تو عالم بزرگی نهفته است»(۱)، در این جمله، حضرت امیرالمؤمنین(ع)می‌فرمایند: که همه عوالم در وجود انسان جمع است، یکی از این عوالم، عالم طبیعت است، طبیعت چهار فصل دارد که هر فصلی ویژگی‌های خودش را دارد، قلب انسان‌ها نیز دارای همین چهار فصل است.
فارس/گاهی قلب تابستانی است؛ قلب پرحرارت از شهوت، پرحرارت از ریاست، پرحرارت از تعلق و وابستگی به دنیا است، گاهی دل‌ها زمستانی است؛ یعنی مرده است و آیات و روایات، هیچ اثری در آن‌ها ندارد، گاهی دل پاییزی است؛ یعنی بسیار پژمرده است. اما برخی دل‌ها بهاری است؛ با نشاط و پر انرژی، همانند نوروز. نوروز فصل حیات است، در نوروز زمین زنده و بهار شروع می‌شود؛ لذا به ما یاد داده‌اند در اولین روز نوروز «یَا مُحَوِّلَ الْحَوْلِ و َالْأَحْوَالِ حَوِّلْ حَالَنَا إِلَى أَحْسَنِ الْحَالِ» را بخوانیم؛ یعنی خدایا، این طبیعت به فرمان تو دگرگون شد، ما نیز علاقه‌مندیم قلبمان از فصل تابستان، زمستان و پاییز نجات پیدا کند و یک تحول عظیم در درونش ایجاد شود.
راه‌های رسیدن به حیات و نوروز قلب در آیات و احادیث مطرح شده است. یک عامل بسیار مهم که سه فصل تابستان و زمستان و پاییز را از بین می‌برد، نماز است؛ چون نماز در زندگی، قلب، فکر و اندیشه ما تحول ایجاد خواهد کرد. حیات طیبه‌ای که همه انبیا برای آن آمده‌اند، با نماز ایجاد می‌شود. به محضر مبارک رسول الله(ص) عرضه داشتند: فلان جوان نماز می‌خواند، اما در کنار نماز کارهای خلافی هم از او سرمی‌زند. حضرت(ص) فرمودند: «سرانجام، نماز او را از آن کارهای خلاف بازمی‌دارد».
نماز انسان را دگرگون می‌کند و از گناه باز می‌دارد. قرآن کریم می‌گوید: «إِنَّ الصَّلاهَ تَنْهى عَنِ الْفَحْشاءِ و َالْمُنْکَر»(۲)؛ نماز (آدمی را) از کار زشت و ناپسند باز مىدارد»، فحشا، گناهان علنی و منکر گناهان مخفی است، نماز هر دو نوع گناه را از بین می‌برد و انسان را از گناهان بازمی‌دارد، امام زین العابدین(ع) در مناجات تائبین به خدای منان عرضه می‌دارد: «خدایا! گناهان بر من لباس خوارى پوشانده و دورى از تو جامه درماندگى بر تنم پیچیده و بزرگى جنایتم دلم را می‌رانده است»، گناه مرگ قلب را در پی دارد؛ اما نماز جلوی مرگ قلب را می‌گیرد و اگر مرده باشد، آن را احیا می‌کند و اگر نمرده باشد، حیاتش را استمرار می‌بخشد.
در یکی از زیارت‌های حضرت ولی‌ّ‌الله الاعظم می‌خوانیم: «السَّلَامُ عَلَى رَبِیعِ الْأَنَامِ و َنَضْرَهِ الْأَیَّام»(۳)، توضیح آنکه هر چیزی بهاری دارد، بهار طبیعت، نوروز است. بهار قرآن ماه مبارک رمضان است. بهار عمر، جوانی است، بهار دل‌ها، حضرت ولی الله الاعظم است. همان طور که بهار پیام‌آور تحول و دگرگونی است، حضرت ولی الله الاعظم نیز دگرگونی را در قلب ما ایجاد می‌کند. این یکی از ویژگی‌های زیبای حضرت ولی‌الله الاعظم است که نماز نیز در جایگاه خود این دگرگونی را ایجاد می‌کند. امیرالمؤمنین(ع) می‌فرماید: «کُلُّ یَوْمٍ لَایُعْصَى اللَّهُ فِیه ِفَهُوَ یَوْمُ عِید«(۴)؛ هر روزی که خدا نافرمانی نشود، آن روز عید است، نماز ما را از فحشا و منکر باز می‌دارد؛ پس با نماز هر روزمان عید می‌شود.
یکی از زیبایی‌های فصل بهار و نوروز، طراوات و نشاط و شادابی طبیعت است، انسان وقتی شادابی طبیعت را می‌بیند، در وجود خود نیز احساس شادابی می‌کند، نماز بی‌نظیرترین شادابی و نشاط را برای ما به ارمغان می‌آورد؛ چنان که حضرت رسول الله(ص) وقت نماز که فرا می‌رسید، می‌فرمودند: «أَرِحْنَا یَا بِلَال»(۵)؛ یعنی نماز عامل و مایه نشاط و راحتی و آرامش و آسایش درون انسان محسوب می‌شود، امام زین العابدین(ع) نیز در مناجات المریدین عرضه می‌دارد: «وَ فِیم ُنَاجَاتِکَ رَوْحِی وَ رَاحَتِی» زیباترین مناجات نماز است، نماز جامع دعا، جامع مناجات، راز و نیاز و نجوا است؛ لذا با نماز انسان به نشاط و شادابی می‌رسد.
بهار فصل اعتدال است. اتفاقاً خدای منان بشر را معتدل آفریده است: «لَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنْسانَ فی أَحْسَنِ تَقْویمٍ»(۶)؛ [که] به راستى انسان را در نیکوترین اعتدال آفریدیم، طبیعت بشر اعتدال‌گرا است. با بندگی می‌توانیم به اعتدال برسیم و زیباترین عامل اعتدال، نماز است، با نماز از افراط و تفریط، نجات پیدا می‌کنیم و به برکت آن، در اخلاق، عقاید، عبادات، سبک و روش زندگی اعتدال پیدا می‌کنیم؛ لذا حضرت رسول الله(ص) فرمود: «الصَّلَاهُ خَیْرُ مَوْضُوعٍ و خیر عاده» نماز بهترین موضوع دینی است، برای رسیدن به حیات، نشاط، اعتدال و ارتباط با حضرت حق، بعد فرمودند: «فمن شاء إستَکثَر و َمَن شَاء إستَقَل»(۷)؛ هر که می‌خواهد فراوان بخواند، هر که می‌خواهد کم بخواند؛ اما بداند نماز بهترین موضوع و بهترین عادت است.
مردم از نوروز سیر نمی‌شوند؛ اما اولیای الهی از آفریننده نوروز سیر نمی‌شوند، پیغمبر اکرم(ص) فرمودند: «من هیچ گاه از نماز سیر نمی‌شوم»، انسان هنگامی که در فصل نوروز و بهار به سبزه‌ها نگاه می‌کند، چشمش روشن می‌شود. پیامبر نیز فرمود: «اِنَّ اللَّهَ جَعَلَ قُرَّهَ عَیْنِى فِی الصَّلاهِ وَ حَبَّبَها إلَىَّ کَما حَبَّبَ الىَ الْجائِعِ الطَّعَامَ وَإلىَ الضَّمْآنِ، المَاءَ وَ إنَّ الجائِعُإَذَا اَکَلَشَبِعَ وَ إِنَّ الضَّمْآنِ إذَا شَرِبَ رَوىَ وَ أنَا لا أَشْبَعُ مِنْ الصَّلاهِ»(۸)؛ همانا خداوند روشنى چشم مرا در نماز قرار داده و نماز را محبوب من کرده؛ همان‌گونه که طعام را براى گرسنه و آب را براى تشنه، گرسنه با خوردن، سیر و تشنه با نوشیدن سیراب مىشود، امّا من هرگز از نماز سیر نمىشوم؛ یعنی نماز همه خلأها، تشنگی‌ها و گرسنگی‌ها را از بین می‌برد و عامل و موجب چشم روشنی می‌شود.
باشد که وقتی وقت نماز فرا می‌رسد، فریاد برآوریم:
مصلحت دیدِ من آن است که یاران همه کار/بگذارند و سر طُره یاری گیرند
*پی‌نوشت‌ها:
۱٫ اسرار الحکم، ج۱، ص۲۶۵٫
۲٫ عنکبوت: ۴۵٫
۳٫ مفتایح الجنان، زیارت حضرت صاحب الامر(عج).
۴٫ نهج‌البلاغه، حکمت ۴۲۸٫
۵٫ شیخ بهایی، مفتاح الفلاح، ص۱۸۲٫
۶٫ تین: ۴٫
۷٫ محمدباقر مجلسی، بحارالانوار، ج۷۹، ص۳۰۸٫
۸٫ شیخ طوسی، أمالی، ص۵۲۸٫
