یکی از سوالات مطرح درخصوص معاد اینکه عالم برزخ چگونه عالمی است؟
“و من وراَّئهم برزخ إلی‌َ یوم یبعثون; (مؤمنون، ۱۰۰) و پشت سر آنان برزخی است تا روزی که برانگیخته شوند.” آیات و روایات بطور روشن دلالت دارد که بعد از زندگی دنیا و قبل از قیامت عالمی وجود دارد بنام “عالم برزخ” که روح انسان بعد از مرگ تا برپائی قیامت در آن‌جا زندگی می کند.
روح انسان بعد از جداشدن از این جسد خاکی در جسم‌های لطیفی قرار می‌گیرد که بسیاری از عوارض ماده را ندارد; و چون از هر نظر شبیه این جسم است به آن “قالب مثالی” و یا “بدن مثالی” می‌گویند; یعنی بدنی شبیه همین بدن اما نه به کلی مجرد است و نه مادی محض.(اقتباس از تفسیر نمونه، آیه‌الله مکارم شیرازی، ج ۱۴، ص ۳۲۲، دارالکتب الاسلامیه.) از نگاه قرآن و روایات همه انسانها حیات برزخی دارند.
از روایات استفاده می‌شود که انسانها در برزخ به پنج گروه قابل تقسیم می شوند:
الف: افرادی که در درجه اعلای از ایمان و کمال هستند این افراد پس از مرگ و پاسخ به سئوالات نکیر و منکر روح آنها در قالب مثالی قرار می‌گیرد و به بهشت برزخی وارد می‌شوند و در آن‌جا در محضر امیرالمؤمنین۷ و در بهشت برزخی به انواع نعمتهای الهی متنعم می‌شوند; تا برپا شدن قیامت.
ب: افرادی که مؤمن هستند ولی نه در درجه و کمال گروه قبلی، این افراد پس از سئوال و پاسخ در قبر، دری از بهشت (برزخی) به سوی قبر آنان باز می‌شود و قبر به مقدار چشم‌انداز، وسیع شده و باغی از باغهای بهشت می‌شود. این گروه در قبرشان متنعم به نعمتهای پروردگارند و همیشه دعایشان این است که خدایا قیامت را برپا نما و نعمتهای بهشتی را که به ما وعده داده‌ای عطا فرما.
ج: مؤمنین معصیت‌کار که مستحق عذابند، آنها پس از ورود به قبر و سؤال نکیر و منکر و عدم توانایی آنها برای پاسخ دادن، فرشتگان با عمودی که در دست دارند بر فرق آنها می‌کوبند و قبرشان پر از آتش می‌شود. و دری از جهنم (برزخی) به‌سوی قبر آنان باز می‌شود و قبرشان تبدیل به چاهی از چاههای جهنم می‌گردد و این گروه در قبر معذبند تا وقتی که گناهانشان بخشوده شود.
د: کسانی‌که کافر محض هستند، اینها هم همانند مؤمنین معصیت کار در جهنم برزخی معذبند تا برپا شدن قیامت; با این تفاوت که عذاب کافر، عذاب عقیده و عمل است و کاهش دهنده عذاب قیامتش نیست; ولی عذاب مؤمن گناهکار، عذاب عمل است و باعث پاک شدن او می‌شود و جنبه اصلاحگرانه و رهایشگرانه دارد.(سیری در جهان پس از مرگ، حبیب‌الله طاهری، ص ۳۲۸ ـ ۳۳۰، دفتر انتشارات اسلامی، با اندکی اضافات.)
گروهی که نه اهل ثوابند که مستحق نعمت باشند و نه اهل گناه تا مستحق عذاب گردند این گروه روحشان (در قالب مثالی) بصورت بی‌هوش و یله و رها باقی می‌ماند تا برپا شدن قیامت.
(فروع کافی، ج ۳، ص ۲۳۸، باب المسأله فی القبر و من یسأل و من لایسأل، نشر دارالاصول / جهت آگاهی بیشتر درباره عالم برزخ ر.ک: پیام قرآن، آیه‌الله مکارم شیرازی، ج ۵، ص ۴۴۳ ـ ۴۷۸، نشر مدرسه امیرالمؤمنین۷ / عالم برزخ در چند قدمی ما، محمدی اشتهاردی و…)
هنگام مرگ روح انسان از بدن به طور کامل جدا می‌شود و به هنگام رستاخیز، خداوند متعال بار دیگر بدن و استخوان‌های پوسیده و خاک شده را حیات مجدد می‌دهد و روح، دوباره به آن بر می‌گردد.(ر.ک: پیام قرآن، آیه‌الله مکارم شیرازی، ج ۵، ص ۳۰۸ ـ ۳۳۴، مدرسه‌الامام امیرالمؤمنین / تفسیر نمونه، آیه‌الله مکارم شیرازی و دیگران، ج ۲، ص ۳۰۷، دارالکتب الاسلامیه)
کسی هم که خودکشی می‌کند، زمان مرگش همان موقع است و با بقیه افراد تفاوتی نخواهد کرد، البته خودکشی از گناهان بزرگ است و عذاب سختی را در پی دارد. قرآن کریم می‌فرماید:
“قُل‌ْ یَتَوَفَّـَکُم مَّلَکُ الْمَوْت‌ِ الَّذِی وُکِّل‌َ بِکُم‌ْ ثُم‌َّ إِلَی‌َ رَبِّکُم‌ْ تُرْجَعُون‌َ;(سجده،۱۱) بگو، فرشته مرگ که بر شما مأمور شده، قبض روح شما می‌کند، سپس به سوی پروردگارتان بازمی‌گردید”.
جام/از این آیه و آیات دیگر در روایات فهمیده می‌شود که ستاندن روح انسانها به دست ملایکه است حال این ستاندن در هر کسی در یک حالتی است; برخی در حال تصادف، برخی سکته و برخی در حالت خودکشی و… . در این حالات جسم مادی از کار می‌افتد; ولی روح از بین نمی‌رود; بلکه آن را ملایکه در همین هنگام از بدن جدا می‌نمایند و باقی خواهد ماند.
