پیشرفت علمی کشور یکی از موکدات اصلی مقام رهبری است که در سخنان مختلف ایشان در مناسبت های گوناگون تجلی یافته است. نظر این است که امروزه با توجه به جایگاه انقلاب اسلامی در نظام بین الملل باید که پیشرفت علمی را در سرلوحه برنامه های خود قرار بدهیم و این راهبرد به دنبال استغنای کشور در مقابل ساختار سلطه و قدرت در نظام جهانی می باشد. پیروزی انقلاب اسلامی ساختار های سلطه در نظام بین الملل را با بحرانی بزرگ مواجه ساخت که از همان ابتدا دشمنان این انقلاب با توطئه های گوناگون به فکر براندازی نظام جمهوری اسلامی بوده اند.
انقلاب ایران یک جنبش مبتنی بر هویت اسلامی بوده است که دانشگاه در تجربه سی و هفت ساله آن و در همه فراز و نشیبهای گوناگون انقلاب، به انحای مختلف پشتیبان و حامی عمل کرده است و اکنون معمای اصلی این است که چگونه دانشگاهها می توانند با استفاده از این میراث تاریخی، تمدنی و هویتی گران قدر انقلاب اسلامی، به سمت شکل گیری و ارتقای تمدن نوین اسلامی و نهایتا جامعه آرمانی اسلام حرکت کنند.
هستی شناسی پیشرفت متعالی
هستی شناسی اسلامی، هستی شناسی مبتنی بر ارزشها و نرمهای دینی است که مستخرج از قرآن و سنت می باشد. این هستی شناسی سکولار نیست و جهان در راستای اراده و تمشیت الهی و برای تامین تعالی و تکامل انسانی حرکت می کند. زندگی و مرگ در این هستی شناسی بر اساس تکالیف و وظایف متعالی معنا پیدا می کنند و به این ترتیب علم بدون ارزش نیزمی تواند علمی خطرناک و آسیب رسان باشد. تجربه ی استفاده از دانش هسته ای برای ساخت بمب و کشتار هزاران انسان بی گناه در بمباران ناکازاکی و هیروشیمای ژاپن در خلال جنگ دوم جهانی توسط آمریکا یکی از مصادیق این علم بدون وابستگی به تعهد و اخلاق است.
علمی که متاسفانه در تولید سلاحهای کشتار دسته جمعی قرار گرفته است و امروزه چند قدرت بین المللی به بهانه حفظ امنیت و نظم خود خواسته د ردنیا کلوپ انحصاری هسته ای خود را نیز حفظ کرده اند.
در همین حال ساختار نظام سلطه از دوران استعمار گری تا الان، ترجمان دیگری از علم بدون تعهد است که در آن چپاول گری، بهره کشی انسانی، برده داری و مصرف گرایی تخریب کننده متجلی شده است. علم بدون تعهد، علم مورد قبول اسلام نیست، دانشگاهی که در آن تعهد نباشد نیز به همین ترتیب نمی تواند که مورد قبول افتد.
در این هستی شناسی، علم تنها یک علم پوزیتویستی غربی نیست که مبتنی بر تجربه گرایی محض و یا عقلانیت گرایی رنسانسی باشد. علم و پیشرفت، معرفت شناختی دینی و متعالی دارد که بر اساس آن ارزشهای گرانقدر الهی به واسطه هدایت تشریعی در کنار هدایت تکوینی و عقل انسانی قرار می گیرند و وحی و حکمت متعالی چراغ راه بشریت در مکونات علمی و هدفمندی پیشرفت قرار داده می شوند.
حکمت متعالی، انسان شناختی ویژه خود را نیز داراست، انسان منحصر به انسان شناسی لذت جوی سکولار غربی نیست که صرفا آمده حظ خود را از دنیا ببرد. انسان کامل انسان متعالی است که در در پارادیمی از تکالیف و وظایف و در عین حال محظوظ به لذات و حقوق مشروع می باشد. بنا برا این در پیشرفت متعالی اخلاق و معنویت پشیبان علم قرار می گیرند تا علم در گندآبهای کفر و ضلالت گرفتار نگردد.
پیشرفت متعالی و رهایی بخشی از نظام سلطه
بنا بر آن چه که در معرفت شناختی و هستی شناسی، پیشرفت متعالی گفته شد می توان نتیجه گرفت که این گونه تعالی گری در پیشرفت، مستلزم هدف مندی در زمینه های گوناگون می باشد که یکی از آنها رهایی بخشی است. البته معنای معرفتی رهایی بخشی می تواند ابعاد هم فردی و انسانی و هم ابعاد سیاسی و اجتماعی داشته باشد. در بعد فردی علم متعالی به گونه ای کاربرد پیدا می کند که بتواند انسان را از محنت های مادی و هم معنوی رهایی دهد و به این ترتیب نوع بشر انسان راحت تر زندگی کند و راحت تر سیر تعالی را با توجه به آموزه های دینی معرفتی بپیماید.
اما در بعد ساختار اجتماعی و سیاسی، پیشرفت متعالی به دنبال رهایی بخشی انسان ها از نظام سلطه گری است و هر آنچه که باعث پسرفت انسانی در زمینه های مادی و معنوی باشد. نظام سلطه دیروز به شکل استعمارگری و در قالب بهره وری از مواد خام، تامین نیروی کار ارزان که مصداق بارز آن، متاسفانه، برده داری انسانها بود، و بازار فروش کاپیتالیستی تبعیض آمیز به نحوی که در آن ثروتمندان ثروتمندتر و فقرا فقیر تر می شدند، تجلی پیدا می کرد.
امروز استعمار نو با همان مولفه های سه گانه اما به شکل مدرن و زیبا نمایانه حرکت می کند به عبارت دیگر نظام سلطه ای که به واسطه مجاهدت های انسان های آزاده در طول قرن بیستم و به واسطه جنبش های ضد استعماری و رهایی بخش از در بیرون رانده شده بود اکنون با لباسی زیبا و تجملی و مجهز به بوق و کرناهای تبلیغاتی یا رسانه ای از پنجره وارد شده است.
باز به عبارت دیگر، متاسفانه داستان همان داستان تلخ و جانکاه دیروزی است. دنیای به ظاهر پیشرفته که اگر به عمق اش کمی با تدبر و تعمیق بنگرید، مملو است از فساد، تبعیض و بی عدالتی، هرم دهشتناک فقر و غنا، نا برابری های ناعادلانه بی توجیه و غیر منطقی و ضد انسانی. نظام سلطه ای که خود موجد جنگ است و با ترحم از آوارگانی که خود ساخته است، و از دستهای خالی شان و از جان های خسته شان فیلم می گیرد و به طریق ماهواره های مدرن به همه دنیا ارسال می کند.
ساختار سلطه ای که خود موجد تروریسم است و از مرتجع ترین و ضد حقوق بشر ترین رژیم های سیاسی دنیا مانند عربستان سعودی حمایت می کند، اما ادعاهای دروغین حمایت از حقوق بشر و مبارزه با تروریسم آنها بسیار پر زرق و برق در پارادیم سلطه مورد تبلیغ قرار می گیرد.
و باز از بارزترین نمادهای این نظام سلطه، انحصارگری علمی است که نمی خواهند، به خصوص کشورهایی که با حفظ نظم موجود موافق نیستند به فنآوری مدرن و پیشرفته علمی دست یازند. نمونه وطنی آن تلاش دانشمندان متعهد هسته ای ما برای دست یابی به فنآوری مدرن هسته ای است که دشمنان با انواع توطئه ها از جمله تحریم و تهدید به استفاده از جنگ و خشونت به نوعی عمل کرده اند که بتوانند جلوی این پیشرفت را بگیرند و یا حتی الامکان از سرعت آن بکاهند.
مصادیق استعمار نو در عرصه ایران
اکنون کارگزاران استعمار نو در کشور ما، تمام تلاش خود را دارند که از پنجره وارد شوند. انقلاب اسلامی پایه های استعمار و استعمار نو را در کشور با تزلزل و بحران مواجه نمود و ساختار نو در جمهوری اسلامی به انحای مختلف نه تنها این مبارزه را در سطح کشور دنبال نمود، بلکه روح انقلاب اسلامی در سراسر دنیا، در جهان اسلام و خاورمیانه به ویژه منتشر گردید.
این گونه بود که قدرتمندان جهانی با استفاده از مولفه های استعمار نو تلاش کردند تا در کنار عوامل سخت افزارانه تحریم، جنگ نیابتی از طرف رژیم عراق، و تحریم های ناجوانمردانه مستمر و تهدید به مقابله نظامی از ابزارهای نفوذ نرم هم استفاده کنند. آنها از شیوه های تهاجم فرهنگی برای استحاله و منزوی ساختن به ویژه جوانان کشور، پروژه نفوذ در رده های مسئولان کشوری، شکل دادن به تهاجم فکری اجتماعی به خصوص از سمت رسانه های همسو به شکل عمل زنجیره ای و پروژه سازی های مختلف فکری تعاند با ساختارهای ارزشی انقلاب اسلامی، ایجاد و توسعه تفکر براندازانه از طریق بذر پاشی تفرقه قومی و مذهبی و دامن زدن به اختلافات درونی با هدف تضعیف وحدت ملی، تضعیف روحیه استکبار ستیزی در بین ملت، رسوخ افکار سکولار در بین جوانان به ویژه قشر دانشگاهی و خیلی از موارد مشابه عمل کرده اند.
در این میان دانشگاه به دلیل نقش مهم خود در بین سازمانهای درونی نظام جمهوری اسلامی ایران، هدف عمده این پروژه بوده است و به همین دلیل است که باید با دقت و نظاره گری هر چه بیشتری شاهد تحولات دانشگاه باشیم. قطعا دانشگاه بدون تعهد راحت تر می تواند مورد حمله دشمنان انقلاب اسلامی قرار بگیرد، فلذا کار فرهنگی کردن در دانشگاه ها و تقویت نیروهای متعهد هم در بدنه اعضای هیات علمی و هم دانشجویان از مهم ترین کار هایی است که باید توسط متولیان مد نظر قرار بگیرد.
رشد علمی که دغدغه مقام رهبری است و ایشان از فقدان پیشرفت لازم در این باره چندین بار است که اخیرا اظهار نگرانی کرده اند، مسئله مهمی است که شاخصه های آن و دلیل اظهار نگرانی ایشان خود نوشتار مستقلی می خواهد. اما در اینجا نکته مهمی که در رویه های استعمار نو باید روی آن تاکید کرد و از موکدات اصلی در دیدگاههای رهبری در خصوص دانشگاه هاست کار فرهنگی می باشد.
استعمار نو به تعبیر من به دنبال مک دونالدی شدن دانشگاه هاست. وقتی که اتحاد جماهیر شوروی سقوط کرد، تاسیس شعبه مک دونالد در میدان سرخ مسکو به عنوان نماد غربی شدن روسیه مطرح گردید و به همین ترتیب در یکا یک کشورهای بلوک شرق که مک دونالد تاسیس گردید به عنوان ترجمان غربی شدن این دسته از ملت کشورها تلقی شد.
به همین ترتیب، مک دونالدی شدن دانشگاه به معنای دور افتادن انها از ارزشهای معرفتی اسلامی است که در آن فقط فرهنگ غربی حاکم باشد و از تعهد اسلامی و دینی دور افتد. همان طوری که اشاره شد پیشرفت از نظر ما یک پیشرفت متعالی است و از لحاظ معرفت شناختی، هستی شناسی و انسانی نیز با نگاه غربی متفاوت است. حال کار فرهنگی کردن در دانشگاه به معنای این است که دانشگاه های ما با ارزش های معرفتی و شناختی و به ویژه در زمینه علوم انسانی به جلو بروند که در این زمینه قطعا اعضای هیات علمی دانشگاه های ما رسالت بسیار مهمی را به عهده دارند.
باید جوانان را نسبت به آینده امیدوار کرد، عده ای با بزرگنمایی ضعف ها و کمبودها در صدد هستند تا روحیه یاس و ناامیدی را در بین جوانان دانشجوی ما ترویج دهند، هدف عمده آنها همانا مک دونالدی کردن دانشگاه ها و بی تفاوت کردن آنها نسبت به آرمان های انقلاب است. کار فرهنگی کردن در دانشگاه ها یعنی متعهد کردن دانشجویان جوان ما نسبت به هنجارها و ارزش هایی که در پیشرفت متعالی با توجه به توضیح ارایه شده در بالا ارایه شده است. این عمل نیازمند اقدام مشترک، هدفمند و برنامه ریزی شده نهاد های متولی کار فرهنگی و به ویژه اساتید متعهد است.
در همین راستاست که رهبر انقلاب اسلامی تاکید دارند، اجازه رشد فعالیت اساتید و دانشجویان متعهد داده شود تا آنها بتوانند نظرات خود را مطرح کنند و فعالیت های مرتبط با موضوع را داشته باشند. برقراری کرسی های آزاد اندیشی و تقویت کرسی های نظریه پردازی از مهم ترین راهکارهای فرهنگی این امر است.
تسریع در جبران عقب ماندگی پیشرفت
در این شرایط است که به خوبی متوجه می شویم، کشور ما در شرایط کنونی و با حفظ پایمردی در تعهد به پیشرفت متعالی با گزاره هایی که در بالا به آن اشاره شد سخت نیازمند سرعت بخشی به پیشرفت علمی جهت جبران عقب ماندگی و استمرار حرکت علمی می باشد. متاسفانه عده ای به دلایل مختلف از جمله ناآگاهی و عدم بصیرت لازم و مکفی پیشرفتهای علمی ایران را باور ندارند و حتی باز متاسفانه این موضوع را بین قشر جوان دانشجو ترویج می دهند. این در حالی است که جبهه سلطه و حتی رژیم صهیونیستی از پیشرفت علمی ایران تاکنون سخت نگران می باشند و به انحای گوناگون نیز این نگرانی را بروز داده و ابراز می نمایند.
اکنون با توجه به عقب ماندگی تاریخی علمی کشور و با توجه به چیرگی تفکر سکولار و غربی در نظام دانشگاهی در قبل از انقلاب اسلامی، ما نیازمند آن هستیم که مراقبت کنیم به هیچ وجه از سرعت علمی کشور کاسته نشود، چرا که به این ترتیب فاصله ما از حرکت علمی در دنیا بیشتر خواهد شد. مسئولین دانشگاهی ما موظف هستند تا سرعت پیشرفت ما را حفظ کرده و حتی آن را ارتقا ببخشند. در این راستا پژوهش محور شدن دانشگاه ها، اجرای دقیق و مدبرانه نقشه جامع علمی کشور، توجه به کیفی کردن آموزش و پژوهش، تعیین و تعریف اجرای دقیق و منطبق با واقعیات شاخص های علمی، ارتقای وضعیت ارتباط دانشگاه و صنعت از مهم ترین موکدات نقشه راه ما خواهد بود.
برنامه ریزی برای ایجاد اشتغال دانش آموختگان دانشگاه های ما و برنامه ریزی جامع و کاربردی دولت و به ویژه وزارت خانه های مربوط برای استحکام بخشی به تعامل میان دانشگاه ها و صنعت هم در بخش دولتی و هم غیر دولتی از مهم ترین راهبرد های مطرح می باشد.
این در حالی است که لزوم نقش آفرینی دانشگاه ها در اقتصاد مقاومتی از طریق شرکت های دانش بنیان نیز قطعا از راهبرد های کلان این نقشه راه خواهد بود. متاسفانه اکنون از آن مقطع لازم در خصوص تحقق اقتصا مقاومتی بسیار دور هستیم که نقش آفرینی قدرت مند تر دانشگاه ها در این باره از بایسته های اصلی و شایسته تحقق پیشرفت علمی متعالی است، پیشرفتی که رهایی بخشی از نظام سلطه را هدف خود قرار داده است.
روحیه بخشی و تشویق دانشجویان و اعضای هیات علمی متعهد و توان مند
همان طوری که اشاره رفت در راستای توانمندی پیشرفت متعالی در کشور، نیازمند به دانشجویان و اساتید مومن، متخلق به اخلاق، معتقد به پارادیم های هویتی انقلاب اسلامی، معتقد به آرمان ها و ارزش های اسلامی و دوستدار پیشرفت ایران و نظام اسلامی هستیم که در عین حال از بصیرت لازم سیاسی و دینی برخوردار باشند.
باید که در این راستا در جوانان شوق و امید و اعتماد به نفس ایجاد کرد. افق امید و نشاط در توان مندی ها و ظرفیت های فراوان کشور به آنها شناسانده شود و تلاش کرد تا آنها خود را در سرنوشت موفق کشور شریک بدانند.
افراد ایجاد کننده ی یاس، عده ای روشنفکران غرب زده هستند که فقط آنچه در دنیای غرب اتفاق می افتد را می پسندند و با نگاه تحقیر و کم بینی به فرهنگ و ارزش های اجتماعی ما نگاه می کنند. اینان معتقدند که راه موفقیت ما همان راهی است که غرب پیموده است و باید سکولار بشویم و فرهنگ غربی را اتخاذکنیم.
عده ای دیگر دین دارانی هستند که معتقدند دین امری کاملا شخصی است و نباید آن را به سایر حوزه ها من جمله دانشگاه های کشور سرایت بدهیم و کار فرهنگی دینی به نظر آنها بر اساس این اعتقاد سالبه به انتفای موضوع می باشد. اینان اغلب با بومی کردن مسایل فرهنگی و علوم انسانی مخالف هستند و دارای نگاهی پوزیتویستی به مسایل و موضوعات دانشگاهی و علمی می باشند که در آن مدعی عقل گرایی و تجربه گرایی می باشند.
متاسفانه باید گفت که عده ای در درون دانشگاه ها این نشاط را نشانه گرفته اند. با قلم و سخنان خود روحیه انزوا و عقب ماندگی را به جوانان القا می کنند. از ایرانی، البته علیرغم ضعفهای نسبی که داریم و باید برطرف کنیم، تصویری غلط و عقب افتاده تصویر می کنند. و سودای رفتن از کشور را در آنان ترویج می دهند. همان طوری که حضرت آقا نیز تاکید دارند باید به جوان های انقلابی و مومن، خوش روحیه، متدین و دارای عزت نفس میدان داد به گونه ای که فضا دست آن ها باشد. امروزه کارگزاران نظام سلطه به گونه ای عمل می کنند که تفکر و اندیشه عناصر فعال، هوشمند و نخبه کشور را به گونه ای تغییر دهند که این ها اهداف و راهبرد های آنان را برآورده سازند و این امری است که باید نسبت به آن آگاه بوده و برای مقابله با آن برنامه ریزی کنیم.
نکته ای که حتما باید به آن اشاره کرد این است که علاوه بر تشویق معنوی جوانان نسبت به کار فرهنگی در دانشگاه باید تلاش شود تا امکانات سخت افزارانه کار فرهنگی، فضای کار فرهنگی و بودجه لازم نیز به آنها تخصیص داده شود تا بتوانند نظرات خود را منعکس کنند، بنویسند، گردهمایی برگزار کنند، و در امور گوناگون فرهنگی مشارکت داشته باشند. به عبارت دیگر ممکن است انتظارات بالایی را از جوانان خوش ذوق خود داشته باشیم و آنها هم توانایی های زیادی را داشته باشند اما انجام هر کار فرهنگی نیازمند بودجه و امکانات لازم است که هم مجلس و هم دولت باید به این موضوع امعان نظر کافی داشته باشند.
جمع بندی
در جهان امروز پیشرفت و توسعه کشورها بر مبنای علم و دانش استوار است. پژوهش و تولید علم و فناوری از مهمترین عناصر رشد و توسعه اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، صنعتی و سیاسی کشور به حساب می‌آید. توفیق در این زمینه‌ها در صورتی محقق می‌شود که در برنامه‌ریزی‌های هدفمند و کلان کشور، توجه مناسبی به امر پژوهش و فناوری صورت پذیرد. تاکنون کشوری در جهان دیده نشده است که بدون توسعه همه جانبه علمی به توسعه اقتصادی و صنعتی برسد. بنابراین لازم است پژوهش و فناوری به عنوان یک مسأله حیاتی و نیروی محرکه پیشرفت و توسعه پایدار و رسیدن به رفاه و استقلال واقعی جامعه در اولویت قرار گیرد.
موفقیت‌های اخیر چشمگیرمان در پژوهش‌های هسته‌ای، سلول‌های بنیادی و ترمیم سیستم‌های عصبی و طراحی و ساخت موشک‌ها و هواپیماها و …، نتیجه تحقیقات نیروهای متخصص و توانمند کشورمان می‌باشد و این بدان معنی است که ما در همین آغاز راه طعم شیرین سرمایه‌گذاری در امر پژوهش را دیده‌ایم و می‌دانیم که چگونه علم و فنآوری موجب بالندگی و اقتدار کشور بوده است.
در این راستا باید در نظر داشته باشیم که پیشرفت متعالی آن طوری که در این نوشتار آمده است یک بال معنویت را نیز داراست و هدفمند و رسالت مدار است که به دنبال رهایی بخش از نظام سلطه می باشد. در این راه نباید مرعوب دنیای غرب شد که به دنبال ممانعت از این شکوفایی است که نمونه بارز آن را در اعمال تحریم ها و تهدید ها در خصوص پیشرفت ما در دانش هسته ای بودیم.
ایران توان مندی های بسیار بالایی را دارد و نیروی انسانی ماهری را نیز برای متحقق کردن آنها نیز در اختیار دارد و در کنار آن معرفت شناختی و هستی شناسی دینی و اسلامی نیز راه را برای پیشرفت متعالی فراهم می آورد. مهم، برنامه ریزی دقیق و تدبیر و تمشیت لازم درراستای تحقق ایده هایی است که در این باره دارا هستیم.
دکتر رضا سیمبر
استاد گروه علوم سیاسی و روابط بین الملل دانشگاه گیلان
