چگونه می توان از شرایط پسابرجام برای رسیدن به اهداف اقتصادی کشور استفاده کرد و مدیریت حضور سرمایه گذاران خارجی در کشور چگونه باید باشد تا از عوارض سیاسی، فرهنگی واقتصادی باز شدن درهای اقتصادی ایران به روی جهانیان کاسته شود؟ برای یافتن پاسخ این گونه سوالات به سراغ دکتر «مهدی صادقی شاهدانی»، رئیس دانشکده علوم اقتصادی دانشگاه امام صادق(ع) رفته ایم. آنچه در ادامه می خوانید حاصل این گفتگو است.
*آقای صادقی به نظر شما حفظ منافع ملت ایران در معامله های اقتصادی در پساتحریم با برخی کشورهای اروپایی و قراردادهایی که در حال بسته شدن است، چگونه تحلیل می شود؟
اگر ما بتوانیم از فضای لغو تحریم ها در جهت انتقال سرمایه بین المللی برای بعضی از بخش های اقتصادی استفاده کنیم، می توان گفت لغو تحریم ها به نفع ملت ایران بوده است. این بخش های اقتصادی که سرمایه قابل توجهی را نیاز دارد، بخش هایی مانند صنایع مرتبط با نفت، آب، معدن، صنایع بزرگ را شامل می شود.
طبیعی است که ما در بعضی از بخش های اقتصادی مانند انرژی با کمبود منابع سرمایه گذاری مواجه هستیم و سرمایه موجود در داخل کفایت نمی کند که این بخش ها بتوانند فعالیت لازم را داشته باشند. برای مثال در بخش نفت، زیربخش ذخایر مشترک گازی ما نیاز قابل توجهی به سرمایه فضای بین المللی دارد. این سرمایه اگر در اختیار این بخش اقتصادی کشورمان قرار بگیرد، رونق بسیاری در آن بخش ها برای کشور ایجاد می کند.
گام های جدی برای انتقال فناوری برداشته نشده است
در کنار این انتقال سرمایه اگر انتقال دانش فنی هم اتفاق بیفتد ما می توانیم رشد همراه با جریان بهبود وضعیت فناوری و دانش فنی را هم تجربه کنیم؛ چرا که اکثر اوقات سرمایه بدون همراهی با تکنولوژی وارد کشور شده و این مسئله ما را فقط بدهکار فضای بین المللی کرده است. با این حال تاکنون در جهت انتقال فناوری نتوانسته ایم گام های جدی برداریم.
بنابراین اگر تحریم ها بتواند در کنار انتقال سرمایه که از فضای بین المللی وارد کشور می کند، دانش آن را هم منتقل کند، در آن زمان ما با بهره گیری از این دانش می توانیم گام های بسیار بلندی در جهت توسعه اقتصادی کشور برداریم. با ورود دانش فنی در صنایع مختلف به کشور به مرور این دانش را بومی سازی می کنیم و می توانیم به ملت ایران این نوید را بدهیم که در دانش فنی این صنایع خودکفا شده ایم.
*به نظر شما رفع تحریم ها و انعقاد قراردادهای جدید چه شرایط جدیدی در پی خواهد داشت؟
به نظر من اگر رفع تحریم ها عوارضی هم برای کشور داشته باشد، اگر بتواند این فضا برای ما باز کند، به نظر من مزیت های اقتصادی در برابر آن عوارض ارزش دارد. در صورت مدیریت صحیح شرایط پساتحریم این عوارض حتی کمتر به کشور ما ضربه می زند.
اما اگر رفع تحریم ها همانطور که پیش تر به آن اشاره کردم، نتواند در انتقال دانش فنی به ما کمک کند و صرفا منجر به توسعه واردات شود و کالاهایی از خارج وارد اقتصاد کشور کند، به نظر من نقش چندانی در درون زایی اقتصادی نخواهد داشت و آنطور که باید و شاید ما از رفع تحریم ها نتوانسته ایم، استفاده کنیم.
نکته ای که باید به آن اشاره کرد این است که با رفع تحریم ها و انعقاد قرار دادهایی که نام بردید می بایست حرکتی هم از داخل به خارج برای ما ایجاد کند. یعنی ما تعدادی تولید کننده داریم و تعدادی محصولات تولیدی که این محصولات می توانند وارد فضای اقتصادی بین المللی شوند و در بازارهای مختلف به فروش برسند.
رفع تحریم ها اگر بتواند دسترسی ما را به بازرهای بین المللی تسهیل کند و تولیدکنندگان ما علاوه بر اینکه نیاز داخل را تأمین می کنند، بتوانند در بازارهای صادراتی هم حضور چشمگیر داشته باشند، در این صورت می توانیم بگوییم که رشدی ایجاد می شود. این رشد درون زایی نیاز دارد و نهایتا می تواند برای بالندگی نظام تولیدی ما تأثیرات مثبت داشته باشد.
*در یک تحلیل کلی بفرمایید قراردادهای جدید چه منافع و چه مضراتی برای اقتصاد ما دارند؟ در مورد مضرات و منافعی که قراردادهای جدید هواپیمایی، ایرباس، خرید تراکتور از کشور و چک و امثالهم همچنین مدل جدید قراردادهای نفتی متوجه کشور ما می کند، بفرمایید.
در خصوص بحث خرید هواپیما همانطور که می دانید به جهت زیرساخت حمل و نقل هوایی کشور ما در حد قابل قبولی نیست. این مسئله را همه فعالان اقتصادی و سیاسی کشور می دانند و طبیعی است که انتظاری در خصوص تقویت زیرساخت ها صرفا با استفاده از ظرفیت های داخلی نیست و مسلم است که ما نمی توانیم هواپیمای مورد نیاز را خودمان تولید کنیم.
با این حال باید توجه داشت که تنها چند شرکت خاص هستند که توان تولید هواپیما را دارند. اگر ما بتوانیم قراردادهایی را تنظیم کنیم که در آن تأمین مالی این نوع قراردادها از درآمد حاصل از توسعه ناوگان تأمین شود، بار مالی زیادی را به اقتصاد ما تحمیل نمی کند و زیرساخت حمل و نقل هوایی ما هم تقویت می شود.
اگر در کشوری زیرساخت حمل و نقل هوایی تقویت شود، بر سایر بخش های اقتصادی هم اثرگذار خواهد بود. البته ما درخصوص سایر زیربخش های حمل و نقل مانند حمل و نقل ریلی هم نیازمند توسعه هستیم. تقویت راه آهن می تواند بر توسعه تولید ما اثرگذار باشد. همانطور که تقویت حمل و نقل جاده ای هم می تواند بر جریان تولید در کشور ما تأثیر بگذارد. حمل و نقل هوایی ارتباط ما را با دنیای خارج از کشور آسان می کند و این مسئله در رشد و توسعه اقتصادی کشور مؤلفه ای بسیار مهمی است.
در خصوص بخش نفت و گاز هم مانند حمل و نقل نیاز به منابع سرمایه ای داری و باید تاکید کنم سرمایه بسیار عمده ای در بخش نقت و گاز نیاز داریم. هر فاز پارس جنوبی حدود یک میلیارد دلار سرمایه گذاری می خواهد و اکنون چون توان صرف این سرمایه را در این بخش نداریم، بخشی از ذخایر مشترک مان توسط کشورهای همسایه استخراج می شود و ما از سهم خودمان محروم هستیم.
اگر این قراردادها بتوانند سرمایه مورد نیاز را بیاورد و پس از آن در انتقال فناوری در کنار سرمایه تلاش کنیم، به هدف خود در توسعه بخش انرژی دست یافته ایم. شاید خود فناوری از سرمایه ای که منتقل می شود بسیار مهم تر است. البته این موضوع در عمل بسیار سخت است چون معمولا فناوری ها به ویژه فناوری های نفتی در اختیار عده خاصی است و همین موضوع کار ما را مشکل تر می کند.
ما باید بتوانیم ورود سرمایه و فناوری را به کشور مدیریت کنیم و در کنار انتقال سرمایه ای که در بخش نفت انجام می گیرد از فناوری های مورد نیاز هم بهره لازم را ببریم و خودمان در جهت ساخت این فناوری ها در یک دوره حدودا ۲۰ ساله خودکفایی لازم را به دست آوریم.
در سایر زیربخش ها مانند حمل و نقل ریلی هم باید این دو مطلب انتقال سرمایه همراه با انتقال دانش فنی را مدنظر قرار دهیم. بحث مدیریت فناوری ها در اینجا از اهمیت بسیاری برخوردار است. به هر حال باید سعی کنیم اکنون که درها باز شده منافعی را برای کشور به دست آوریم. این باز شدن درهای جهانی اقتصاد به هر کشوری می تواند عوارضی داشته باشد و باید با مدیریت مناسب این عوارض را کاهش داده و منافعش را بیشتر کنیم.
* با توجه به انعقاد برخی قراردادهای جدید در حوزه خودرو به نظر شما رفع تحریم ها چه تأثیری در صنعت خودروسازی کشور ما خواهد گذاشت؟یا ورود مدل های خودرو جدید و تولید کشورهای صاحب فناوری آن صنعت خودرو ما را با رکود مواجه نخواهد کرد؟
صنعت خودروسازی تا اینجایی که پیش آمده اگر به عنوان تأمین کننده نیازهای اولیه داخلی در نظر گرفته شود، بسیار خوب عمل کرده است. ما اکنون این توانایی را تا حدی کسب کرده ایم که نیاز داخلی را کمابیش تأمین کنیم. اما هنوز شکاف عمده ای میان صنعت خودروسازی داخلی و خارجی مشاهده می شود به گونه ای که اگر خودرو خارجی وارد کشور ما بشود، خودروساز داخلی نمی تواند با آن رقابت کند.
انتقال سرمایه گذاری خارجی به داخل و حضور خودروسازان خارجی اگر بتواند ما را در جهت رقابت با دنیای بیرون تقویت کند که پس از دوره ای محدود بتوانیم در صنعت خودروسازی قدرت رقابت به دست آوریم، تأیید شدنی است. اما اگر حضور خودروسازان خارجی نتواند قابلیت رقابت ما را در دنیا افزایش دهد ما از هدف اصلی خود دور شده ایم.
بنابراین به طور خلاصه خودروسازان خارجی وقتی به کشور ما می آیند، ما باید بتوانیم به واسطه حضور آن ها قابلیت های لازم را در جهت فناوری ها به خصوص در صنعت خودروسازی داخلی ایجاد کنیم و بتوانیم این شکافی را که الان در صنعت خودروسازی ما وجود دارد، پر کنیم.
اگر ما توانستیم در دوره زمانی خاص این شکاف را کمتر کنیم در این صورت می توان گفت که ما از این حضور خودروسازان خارجی در کشورمان استفاده لازم را برده ایم. اما اگر این شکاف پر نشود و صرفا خودروسازان خارجی در کشور ما حضور پیدا کنند، همین وضعیتی را هم که امروز در صنعت خودروسازی داریم، از دست خواهیم داد و خسارت بخشش ناپذیری بر این صنعت داخلی وارد خواهد شد.
*در یک نتیج گیری کلی و بنا بر توضیحاتی که فرمودید، شرایط جدید چه تأثیری بر رونق اقتصادی کشور خواهد گذاشت؟
در مجموع حضور سرمایه گذاران خارجی یک تیغ دولبه است. ما ممکن است که بتوانیم از ظرفیتی که حضور سرمایه گذاران خارجی ایجاد می کنند، استفاده لازم را ببریم. در این صورت می توانیم، بگوییم که حضور سرمایه گذاران خارجی آن شکافی را که امروز میان اقتصاد ایران و دنیا از جهت فناوری ها دارد، می تواند کم کند.
می توانیم قدرت لازم را در کشور ایجاد کنیم و بسیاری از محصولات خود را قابل رقابت با محصولات شرکت های معتبر دنیا بسازیم. اگر حضور سرمایه گذاران خارجی نتواند این شکاف رقابتی را پر کند و ما در جذب سرمایه خارجی نتوانیم از آن برای پرکردن این شکاف و انتقال دانش فنی به داخل کشور استفاده کنیم، ممکن است این این لغو تحریم ها بار سنگینی را به اقتصاد ما تحمیل کند و نتوانیم تلاشی که تا به امروز در رشد تولید داخلی انجام داده ایم، ادامه دهیم.
منبع: شما نیوز
