سخنان ترامپ در مورد برجام و تلاش های او برای خروج از این معاهده بین المللی باعث شکل گرفتن تحلیل های مختلفی در مورد آینده برجام در بین کارشناسان داخلی و خارجی شده است. یکی از موضوعات اساسی در این میان، موضع دولت های اروپایی در قبال برجام است؛ سه کشور اروپایی، یعنی انگلیس، فرانسه و آلمان اعلام کردند که به برجام پایبند خواهند بود و ترامپ را در خروج از برجام همراهی نخواهند کرد. از سوی دیگر مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، فدریکا موگرینی، هم بر پایبندی این اتحادیه به برجام تاکید کرد و ناراحتی خود از مواضع ترامپ را پنهان نکرد.
این مواضع اروپایی ها، برخی از تحلیل گران داخلی که عمدتا از نظر مواضع سیاسی نزدیک به دولت فعلی هستند را به تکیه بر اروپا و ادامه دادن برجام با اروپا و بدون حضور آمریکا رسانده است.
از این رو در مورد برجام بدون آمریکا اما با حضور اروپا ، نکاتی قابل ذکر است:
۱- برای آن که بفهیم می شود برای ادامه برجام روی مواضع اروپایی ها حساب کرد یا نه؟، باید به تاریخ مذاکرات ایران با سه کشور اروپایی در مورد پرونده انرژی هسته ای در سال ۱۳۸۲ و در دولت اصلاحات توجه کنیم که از دل آن پیمان «سعد آباد» بیرون آمد.
در این پیمان، ایران موافقت کرد فعالیت های هسته ای خود را به صورت داوطلبانه تعلیق کند و تن به پروتکل الحاقی و بازرسی هایی فراتر از معاهدات بین المللی دهد تا اعتماد اروپایی ها را به دست آورد و در عوض اروپا مانع رفتن پرونده ایران به شورای امنیت و همچنین مانع تحریم ایران شود، اما حسن روحانی مسئول مذاکرات در آن برهه و دبیر شورای عالی امنیت ملی کشورمان، در نامه ای به البرادعی دبیر کل وقت آژانس انرژی اتمی، در سال ۸۴ نوشت نتیجه مذاکرات را این گونه اعلام کرد: «متأسفانه، در مقابل اگر نگوییم هیچ، ایران ما به ازای بسیار اندکی دریافت کرد و بارها اقدامات اعتمادساز خود را افزایش داد و تنها در عوض آن، با قول‌های انجام نشده و درخواست‌های بیشتر روبه رو شد.»
۲- در شرایطی که هنوز امریکا از برجام خارج نشده است و تنها در بیانیه ها و سخنرانی ها تهدید به خروج از برجام می کند، که به نظر می رسد بیشتر به قصد گرفتن امتیاز بیشتر از ایران است نه خروج واقعی از برجام، مخالفت اروپایی ها با برجام چندان برای آن ها هزینه ساز نیست، اما پرسش مهم در اینجاست، زمانی که مخالفت اروپایی ها با امریکا در مسئله برجام برای آن ها هزینه ساز خواهد شد، آیا اروپا بار هم به حمایت از برجام ادامه خواهد داد؟
این دقیقا همان نکته ای که رهبر انقلاب در دیدار اخیر با نخبگان علمی، بر آن تاکید کردند و فرمودند: «خب دولت های اروپایی، مسئله برجام را تأکید کرده‌اند؛ او گفته بود که من پاره می کنم، چنین می کنم-یک غلطی کرده بود- اینها محکوم کردند، گفتند نه، نباید پاره کنید و اینها. خیلی خب، خوب است، یعنی این مقدارش را ما استقبال می کنیم، لکن این کافی نیست…. اروپایی‌ها باید در برابر اقدام های عملیِ آمریکا بِایستند. اگر چنانچه او پاره نکرد، امّا نقض کرد – مثلاً با همین تحریم ها یا همین کارهایی که حالا اینها انتظار دارند که از کنگره شان بیرون بیاید- باید اروپایی‌ها بِایستند در مقابل او… اینکه بگویند ما مخالفیم، کافی نیست.»
۳- از سوی دیگر با توجه به مراودات گسترده اقتصادی اروپا با امریکا و گره خوردن اقتصاد این کشور های با اقتصاد بین اللملی تحت مدیریت و سیطره آمریکا و احتمالا امتیازات و مشوق هایی که ترامپ برای همراه کردن آن ها با موضع خود به اروپایی ها ارئه خواهد کرد،ماندن اروپایی ها در برجام منهای آمریکا ممکن نخواهد بود و از سوی دیگر باید توجه کنیم برجام برای اروپایی ها آنقدر آورده ندارد که بخاطر آن حاظر به تضعیف روابط خود با آمریکا شوند. اساسا برجام منهای آمریکا یک راه انحرافی است و به هیچ وجه قابل پذیرش نیست. دکتر سیامک باقری، کارشناس مسائل هسته ای در این باره معتقد است: مذاکرات هسته ای از ابتدا بدون آمریکا دنبال شد، اما چون به نتیجه نمی رسید، سران کشورهای اروپایی بارها از ایران خواستند که آمریکا باید در مذاکرات حاضر باشد تا به نتیجه برسیم و این روند منجر به برجام شد. اکنون تصور برجام منهای آمریکا یک بحث انحرافی است و فلسفه شکل گیری این توافق را زیر سؤال می برد.
۴- فرض بگیریم آمریکا از برجام خارج شود و اروپایی ها اعلام کنند ما به برجام پایبند خواهیم بود در این وضعیت سوالی به این مضمون قابل طرح است که آیا اروپایی ها اصلا چنین توانی دارند؟ یعنی اگر امریکا ایران را تحریم کرد اروپایی ها می توانند به شرکت های خودشان بگویند ما مخالف این تحریم هستیم و شما به سرمایه گذاری در ایران ادامه بدهید؟ پاسخ قطعا منفی است؛ چون می دانیم تحریم های امریکا مشمول همه شرکت ها می شود و اگر شرکت اروپایی هم حاضر به همکاری با ایران شود مشمول جریمه های وزارت خزانه داری آمریکا خواهد شد.
۵- هر چند اروپایی ها از حمایت برجام سخن گفتند، اما نباید فراموش کنیم که آن ها در مواضع کلی دولت امریکا، علیه ایران همراهی می کنند و از همین منظر آن ها در ضمن حمایت از برجام، دوباره به توان موشکی کشورمان و فعالیت های منطقه ای آن تاختند و نشان دادند چنان تفاوت عمیقی در دیدگاهشان با آمریکا نسبت به ایران ندارند و اختلافات تنها در سطح تاکتیکی است نه راهبردی.
البته این فرض بسیار کم رنگ هم وجود دارد که اگر اروپا در این مقطع تاریخی، در موضوع برجام قاطعانه در مقابل آمریکا بایستد و از برجام با تمامیتش حمایت کند، وارد فضای جدیدی در روابط بین الملل خواهیم شد که از بعد جنگ جهانی دوم بی سابقه خواهد بود و این وضعیت بیش از ایران، به نفع اروپاست که خواهد توانست در سایه حمایت قاطع از تمامیت برجام، خود را از سیطره آمریکا برهاند و به اروپای تأثیرگذار در صحنه روابط بین الملل تبدیل شود./
