شاه جهان از پادشاهان سلسله پادشاهی مغول در هندوستان در سفر خود به کشمیر در سال ۱۶۳۴ میلادی دستور داد این زیارتگاه بازسازی و نمازخانه‌ای در آن احداث شود.
بال در زبان اردو به معنای «مو» می‌باشد و از جهت اینکه گفته می‌شود موی پیامبر اسلام در این زیارتگاه نگهداری می‌شود به حرم حضرت‌بال معروف شده است.«حضرت‌بال» تنها زیارتگاه گنبدی در سرینگر مرکز کشمیر است.
بنابر نقل، در اوایل قرن یازدهم، این تار مو توسط یکی از خادمان حرم حضرت رسول(ص)، به هند انتقال یافته است. این تار مو هر ساله در سالروز میلاد پیامبر(ص) و معراج وی و چند مناسبت دیگر در معرض بازدید و زیارت جمعیت انبوهی قرار می‌گیرد. درگاه حضرت بال در کرانه غربی دریاچه دل در سرینگر واقع است.
حضرت بال از منظر مسلمانان کشمیری، حلقه اتصال حیات روحانی پیامبر با پیروان اوست. مفقود شدن ۹ روزۀ تار مو، اغتشاش‌ها و ناآرامی‌هایی را در سراسر کشمیر و برخی شهرهای هند ایجاد کرد که نشان دهنده اهمیت و تقدس تار موی پیامبر در حیات سیاسی و اجتماعی مسلمانان کشمیر است.
علت نامگذاری
بال در زبان کشمیری به معنای «کنار آب» است و چون این مکان بر کرانه دریاچه دل قرار گرفته است، شاید وجه تسمیه آن ازاین رو باشد. از طرفی، بال در این زبان به معنای مو نیز هست.
تاریخچه انتقال مو و ساخت بنا
اولین نقل درباره انتقال تار موی منسوب به پیامبر از مدینه به هند به اوایل قرن یازدهم می‌رسد، گفته شده است در ۱۰۰۵ق در دوره ابراهیم عادلشاه دوم، میرمحمد صالح همدانی چند رشته موی پیامبر(ص) را از مدینه به بیجاپور آورد که بسیار مورد توجه سلطان قرار گرفت.
در دوران شاه جهان (حکومت: ۱۰۳۷ـ۱۰۶۸ق) نیز یکی از خادمان حرم پیامبر(ص)، به نام سید عبداللّه بیجاپوری، تار مویی منسوب به آن حضرت را از عربستان به شهر بیجاپور هند بُرد. درباره صحت انتساب این تار مو به پیامبر(ص) و تاریخ دقیق ورود آن به بیجاپور، اطلاعات متناقضی در دست است.
در ۱۱۱۱ق، در زمان حکومت اورنگ زیب، بازرگانی کشمیری به نام خواجه نورالدین ایشباری این تار مو (معروف به موی مقدّس) را خرید، اما هنگام بازگشت به زادگاهش درگذشت و موی مقدّس به همراه جسد وی به سرینگر برده شد.
ساختمان حضرت بال
تار مو ابتدا در خانقاه نقشبندیه در سرینگر به نمایش عموم گذاشته شد، اما چون خانقاه گنجایش جمعیت زیادِ بازدیدکننده را نداشت به دستور حاکم مغول کشمیر، فاضل خان، و به توصیه اعیان شهر، تار مو را به باغ صادق‌آباد منتقل کردند و عمارت این باغ برای زیارت «موی شریف» وقف شد و حضرت بال نام گرفت.
معماری اولیه عمارت صادق‌خان معروف به صادق آباد ــ که به گفته کهویهامی در ۱۰۳۳ق ساخته شده است ــ ترکیبی از معماری مغولی و کشمیری بود که با آوردن موی مقدّس به این مکان، وسعت پیدا کرد و در مغرب آن مسجد و در مشرق آن خانقاه بزرگی ساخته شد. حضرت بال از ۱۳۲۲ش/۱۹۴۳ تحت نظارت اوقاف اسلامیه قرار دارد. بنای کنونی تماماً از سنگ مرمر سفید ساخته شده و طرحی از مسجد پیامبر(ص) در مدینه است. به دستور شیخ عبداللّه، نخست وزیر وقت، در ۱۳۴۷ش/۱۹۶۸ اوقاف اسلامیه ساخت این بنا را در مکان ساختمان پیشین آغاز کرد.
گم‌شدن نه روزه
موی مقدّس در ۶ دی ۱۳۴۲ ش/ ۲۶ دسامبر ۱۹۶۳م مفقود گردید و نُه روز بعد ادعا شد که تار مو به حضرت بال بازگردانده شده است. به گفته اسحاق‌خان کسی از اسرار این حادثه به درستی آگاهی ندارد. اغتشاش‌ها و ناآرامی‌هایی که در آن چند روز، همه کشمیر و برخی شهرهای هند را فراگرفت، نشان دهنده اهمیت موی مقدّس در حیات سیاسی و اجتماعی مسلمانان کشمیر است.
جایگاه معنوی
حضرت بال از منظر مسلمانان کشمیری حلقه اتصال حیات روحانی پیامبر با پیروان اوست. ارج و اهمیت این یادگار در میان مسلمانان کشمیر در اشعار و ترانه‌های محلی آنها هویداست و زیارت حضرت بال با زیارت مسجدالنبی در مدینه قابل قیاس دانسته شده است. این درگاه را مدینه ثانی نیز خوانده‌اند.
نمایش عمومی در مناسبت‌های مهم
موی منسوب به رسول اکرم(ص) در صندوقی شیشه‌ای نگهداری می‌شود و هر ساله در سالروز میلاد پیامبر(ص) و معراج وی و چند مناسبت دیگر در معرض بازدید و زیارت جمعیت انبوهی قرار می‌گیرد که از سراسر کشمیر با این هدف به سرینگر می‌آیند. شخصی با منصب «نشان ده» مسئولیت به نمایش گذاشتن موی مقدّس را برعهده دارد.
تبرک جویی
زیارت‌کنندگان حضرت بال و موی مقدّس، رفع حوائج گوناگون خویش (چون درمان بیماری‌ها، بچه‌دار شدن، طول عمر، و محافظت در برابر سیل و قحطی و بلایای دیگر) را خواستارند و نذرها و هدایایی نیز برای تحقق خواسته‌هایشان به این درگاه تقدیم می‌کنند. امروزه مردم برای تبرک، به دست و بدن و حتی لباس کسانی که موی مقدّس را به نمایش می‌گذارند دست می‌کشند.
تعاملات اجتماعی در سایه بال
مراسم نشان‌دادن مو، که باشکوه تمام برپا می‌شود، مناسبات اجتماعی و اقتصادی گسترده‌ای میان روستانشینان و شهرنشینان مسلمان کشمیری و نیز مردم شهرها با یکدیگر ایجاد کرده است. به هنگام برپایی این مراسم و در بیرون حضرت بال، بازارهای دوره‌ای تشکیل می‌شود و برای بازرگانان و صنعت‌گران فرصتی فراهم می‌گردد تا کالاهای خویش را عرضه کنند.
بیشتر بدانید
این بنای زیبا واقع در سواحل دریاچه دال و یکی از مقدس ترین حرم مسلمان در کشمیر است. حضرت بال، به معنی “جای احترام” تعبیر شده است. گنبد سفید رنگ این مسجد زیبا در قلب منطقه ی اصلی دانشگاه سرینگر قرار دارد. این بنا تنها مسجد موجود در سرینگر است که دارای یک گنبد اسلامی می باشد. مابقی مساجد این محل، از سقف های بتکده مانند تشکیل شده اند. از بالای این گنبد، تمامی مکان های اطراف اعم از دریاچه و کوه های بلند قابل مشاهده است. در دسامبر سال ۱۹۶۳، تظاهرات سنگینی توسط هزاران نفر از مردم سرینگر برگزار شد. این تظاهرات به دلیل از بین رفتن و یا فرسوده شدن این اثر مقدس (ارزشمند) در سرینگر اعمال گردید. برای بازسازی و مرمت این بنای مقدس (جواهر لعل نهرو) کمیته ی بزرگی تشکیل گردید. بازسازی و مرمت ین اثر در ژانویه ی سال ۱۹۶۴ به پایان رسید. در روزهای جمعه، سیل عظیمی از مردم مسلمان برای برگزاری نمار جماعت به این مکان مقدس هجوم می آورند. زمان: از ساعات ۹:۳۰-۰۵:۳۰ هزینه ی ورود: رایگان. نحوه ی دسترسی: جاده از راه آهن یکی از آسان ترین راه های رسیدن به این زیارتگاه است زیرا نزدیک ترین ایستگاه راه آهن (جامو) تنها ۳۰۰ کیلومتر تا این مکان فاصله دارد. علاوه بر این فرودگاه سرینگر در ۲۵ کیلومتری از حرم قرار گرفته است. اتوبوس ها و تاکسی های زیادی نیزی به دریاچه ی وال رفت و آمد دارند. استفاده از شیکارا نیز بسیار مرسوم و رایج است.
الکوثر
