برخی از کارشناسان، بنیاد قلعه رودخان را به دوره ساسانیان نسبت داده اند. قلعه رودخان در زمان سلجوقیان تجدیدبنا شده و از پایگاه های مبارزاتی اسماعیلیان به شمار می رفته است.
قلعه رودخان در فاصله ۲۰ کیلومتری جنوب غربی فومن واقع شده است. مساحت قلعه رودخان بالغ بر ۵۰ هزار مترمربع و در ارتفاعی بیش از ۶۰۰ متر در بلندترین نقطه کوه واقع شده است.
برای رسیدن به قلعه رودخان بعد از عبور از شهر فومن و گذشتن از روستاهای گشت، کردمحله، سیاه کش، شمس تالان، گوران پس، هولس کام، سیدآباد و قلعه رودخان به روستای حیدرآلات می رسیم که از این روستا تا محل قلعه رودخان حدود ۵ کیلومتر فاصله است.
در حال حاضر بیشتر مساحت آن در قالب طرح پارک جنگلی، سنگ چین و شن ریزی شده است.
چون این قلعه تاریخی در کنار رودخانه ای بنا شده، معادل باستانی “دژ رودگان” یا “روگان” (دژی که در کنار رود قرار دارد) یا تغییر یافته آن به نام قلعه رودخان خوانده می شود.
این قلعه به زبان اهالی آن منطقه که تالش هستند قله رخون نامیده میشود. سپس به مرور زمان به «قلعه رودخان» تبدیل شده است.
قلعه رودخان در دوران های تاریخی به نام های «قلعه هزارپله»، «حسامی»، «سکسار»، «سگسار» و «سگسال» نیز خوانده شده است.
با اینکه قلعه رودخان، مدت ها تخت سلطنت و مرکز حکمرانی حکام گیلانی بیه پس بوده، در متون تاریخی و جغرافیایی گیلان تا قبل از قرن دهم هجری نامی از قلعه رودخان به میان نیامده است.
تنها عبدالفتاح فومنی در کتاب تاریخ گیلان (ص۱۸۳) یک بار از کوه قلعه رودخان یاد می کند و می نویسد: «امیره شاهرخ و کامیاب، پسران امیره سالار و بنی اعمام حسین خان بودند که به دستور حسن خان کهدمی در کوه قلعه رودخان کشته شدند.»
سلاطین اسحاقوند که از سال ۵۵۰ تا ۱۰۰۲ ه – ق بر قسمت اعظم این مناطق حکمرانی داشته و نسبت خود را به اشکانیان می رساندند، از قلعه رودخان با توجه به موقعیت دفاعی ممتاز و سوق الجیشی آن، به عنوان مقر فرمانروایی خود استفاده کرده و به دفعات در تجدید بنا و مرمت آن همت گماشته اند، به طوری که قلعه رودخان در فاصله سال های ۹۱۸ تا ۹۲۱ ه-ق به دستور سلطان حسام الدین امیر دباج بن امیر علاء الدین اسحاقی مرمت گردیده و از آن زمان به بعد، به نام “قلعه حسامی” نیز معروف شده است.
هدایت خان حاکم فومن، در سال ۱۱۷۵ ه- ق در زمان قیامش علیه کریم خان زند به تعمیر قلعه رودخان پرداخت و با تجهیز آن به توپ های جنگی، آن را برای دفاع از خود آماده نمود.
قلعه رودخان از دو بخش ارگ (محل زندگی حاکم و حرمسرای وی) و قورخانه (محل فعالیت های نظامی و زندگی سربازان) تشکیل شده است.
ارگ قسمت غربی شامل دروازه ورودی، چشمه، حوض، آب انبار و سردخانه، حمام، آب ریزگاه، شاه نشین و تعدادی واحد مسکونی که به وسیله برج و باروهایی محصور شده اند.
قلعه رودخان کلاً دارای دو ارگ و شانزده قراول خانه است؛ ارگ یا شاه قلعه در دو طبقه و از آجر ساخته شده، قراول خانه ها، به صورت دو طبقه با نورگیرها و روزنه های متعدد مسلط بر محیط اطراف است.
در ورودی یا دروازه قلعه رودخان، شمالی است و در دو طرف آن دو برج توپر بسیار عظیم ساخته شده است که در گذشته بر بالای آن کتیبه ای نصب شده بود، این کتیبه در حال حاضر در موزه رشت نگهداری می شود.
نبود راه ارتباطی مناسب تا پای قلعه رودخان بخصوص چند کیلومتر انتهایی جاده که به صورت خاکی و بدون زیرسازی است، برای گردشگران مشکل آفرین است.
نداشتن پارکینگ مناسب برای اتومبیل ها، نبودن امکانات پذیرایی مانند رستوران، چایخانه و اقامتگاه، فقدان هرگونه امکانات رفاهی و تسهیلاتی در پای قلعه رودخان از مشکلات موجود بر سر راه مسافران قلعه است.
متاسفانه مردم ساکن در نواحی مجاور قلعه رودخان که از دامداری و کشاورزی امرار معاش می کنند از شرایط نامطلوب اقتصادی، بهداشتی و اجتماعی رنج می برند.
این در شرایطی است که همین مردم در کنار بنای باعظمتی زندگی می کنند که از تمدنی کهن حکایت دارد و شرایط به وجود آمده از نظر گردشگری در منطقه می تواند تحولی عظیم در بهبود وضعیت اقتصادی و اجتماعی مردم منطقه پدید آورد.
