مبین اظهر، خبرنگار بی‌بی‌سی به فایل‌های یک گوشی همراه متعلق به سه جوان بریتانیایی عضو داعش که کشور را برای شرکت در جنگ سوریه ترک کردند، دست یافته و می‌کوشد با بررسی این اطلاعلات و همین‌طور حساب‌های کاربری این افراد در شبکه‌های اجتماعی دلیل پیوستن آن‌ها به داعش را دریابد و در رابطه با آنچه بر سرشان آمده تحقیق کند.

این گروه که خود را دولت اسلامی می‌نامد مسئول مرگ بیش از ۱۴ هزار نفر بوده است. در حال حاضر بسیاری از پیکارجویان بریتانیایی داعش مفقودالاثر هستند.

پس از پایان جنگ داعش در سوریه، لوئیز کالاهان، خبرنگار ساندی تایمز در خاورمیانه به یک هارد دیسک حاوی فایل‌های یک گوشی همراه هوشمند دست یافت.

عکس‌ها، کلیپ‌های ویدئویی و اسکرین‌شات‌های این گوشی‌همراه – که در یک برنامه مستند ساخت بی‌بی‌سی به نمایش گذاشته شدند- زندگی چند مرد جوان بریتانیایی را به تصویر می‌کشد که خانه‌های خود را ترک کرده و برای شرکت در جنگ به قاره‌ای دیگر رفته‌اند.

عکس‌ها و تصاویر ویدئویی این گوشی همراه که هرگز به قصد نمایش عمومی گرفته نشده‌اند، تصویری بدون فیلتر از زندگی جوانان بریتانیایی عضو داعش ارائه می‌دهد.

ارتباط با نسل جدید از طریق بهره‌گیری از فرهنگ عامه

شکری الخلیفی که در محله اجور رود لندن بزرگ شد، پیش از پیوستن به داعش مرتکب جرائم خشن شده بود. زندگی او در نهایت در ۲۲ سالگی در سوریه پایان یافت.

در تصاویر این گوشی هوشمند، شکری سرشار از شور و نشاط جوانی، در حال شیرجه زدن داخل استخری در شمال سوریه دیده می‌شود.

این فیلم ویدئویی می‌تواند لحظه‌ای از تعطیلات گروهی از پسران جوان در جزیره‌ای در جنوب اسپانیا باشد، اما در این ویدئو شکری استخرپارتی را متوقف می‌کند تا با اسلحه‌اش جلوی دوربین ژست بگیرد.

کمی بعدتر شکری در کنار یک کرکس که به دام افتاده دیده می‌شود. او روی یک زانویش نشسته و ادای گزارش‌های حیات وحش دیوید اتنبرو، طبیعت‌شناس و مستندساز برجسته بریتانیایی را در می‌آورد.

شکری ساده‌لوح و کنجکاو به نظر می‌رسد، شبیه به مردی که هنوز دنیا را تجربه نکرده است.

کمی بعدتر، شکری در یک دشت سرسبز در حال یادگیری نحوه کار با نارنجک است. چهره‌اش هنگام پرتاب این نارنجک بسیار شاد به نظر می‌رسد. وقتی نارنجک منفجر می‌شود، اطرافیانش از او ستایش می‌کنند.

تبلیغات داعش در فضای مجازی اغلب پررنگ و لعاب و شبیه فیلم بودند.

خاویر لساکا، استاد دانشگاه که روی بیش از ۱۵۰۰ تبلیغ ویدئویی داعش مطالعه کرده می‌گوید در تبلیغات آن‌ها حتی به فرهنگ عامه از جمله بازی ویدئویی «مورتال کامبت» و مجموعه فیلم‌های «اره» اشاره شده است.

خاویر می‌گوید: «آن‌ها با بهره گیری از فرهنگ بازی‌های ویدئویی و محبوب‌ترین فیلم‌های وحشتناک با این نسل جدید ارتباط برقرار کردند.».

اما محتویات این گوشی همراه، تصویری متفاوت از زندگی در خلافت خود خوانده داعش ارائه می‌دهد.

در درون اتاق پژواک

مهدی حسن یکی دیگر از جوانان بریتانیایی است که تصاویرش در فایل‌های این گوشی هوشمند دیده می‌شود.

او به عکس شکری پیش از پیوستن به داعش مرتکب هیچ جرمی نشده بود.

محتوای حساب کاربری مهدی حسن اهل پورتسموث در ابتدا به سلفی‌هایی که در باشگاه با بالاتنه برهنه از خود به اشتراک می‌گذاشت، محدود می‌شد.

مهدی زندگی در شهر پورتسموث را با مرگ نابهنگام در سوریه تاخت زد. مادر مهدی که با مرگ او از نظر روحی ویران شد، می‌گوید پسرش عضو «یک خانواده سخت‌کوش از طبقه متوسط» بود. او می‌گوید طی یک سال پس از مشخص شدن نتایج آزمون‌های نهایی دبیرستان، شاهد تغییر پسرش بوده است.

مهدی در یک دبیرستان خصوصی کاتولیک درس خواند و در امتحانات پایان دوره دبیرستان نتایج خوبی هم کسب کرد، اما می‌خواست در همه درس‌ها بالاترین نمره را بگیرد.

به گفته مادر مهدی، او یک سال درس خواند تا نمراتش را به سطح عالی برساند و در همین یک سال دیدگاهش نسبت به جهان عوض شد.

محتویات حساب‌های کاربری او در شبکه‌های اجتماعی اثباتی بر این تغییر دیدگاه هستند. شخصیت مهدی در فضای مجازی در ابتدا هیچ نکته غیرمعمول یا غافلگیرکننده‌ای نداشت و پست‌هایش به سلفی‌هایی که در باشگاه با بالاتنه برهنه از خود به اشتراک می‌گذاشت و مطالبی در رابطه با علاقه‌اش به کوالا‌ها محدود می‌شد.

او که از ایدئولوژی‌های افراطی خشمگین بود، در این باره نوشت: «به عنوان یک بریتانیایی مسلمان با این نوع چرندیات مخالف هستم.»

بعدتر مهدی در حساب کاربری‌اش از این که در متروی لندن به او خیره شده بودند، گله و شکایت کرد و نوشت دلیلش این است که مردم فکر می‌کنند «می‌خواهم آن‌ها را منفجر کنم یا بلایی شبیه به آن سرشان بیاورم.»

او نسبت به گذشته مذهبی‌تر به نظر می‌رسید و مطالبی در رابطه با «زندگی گناه‌آلود» پیشین خود به اشتراک می‌گذاشت.

چندین هفته بعد، او به فالوور‌های خود در رابطه با کلاس‌های قرآن اطلاع‌رسانی کرد و نظرش در مورد سیاست بین‌الملل را با آن‌ها به اشتراک گذاشت. به نظر می‌رسد به وضوح سعی داشته تصویری از خود در ذهن دنبال‌کننده‌هایش ایجاد کند. با این که او یک بریتانیایی با تبار بنگلادشی بود، نامش را از مهدی حسن به ابو دجانه تغییر داد و در تصاویری که از خودش به اشتراک می‌گذاشت لباس سنتی اعراب را به تن داشت.

چند ماه بعد دوربین‌های مدار بسته فرودگاه تصویر مهدی هنگام خروج از کشور به مقصد سوریه را ثبت کردند.

او در سوریه همچنان به فعالیت در شبکه‌های اجتماعی ادامه داد و حتی برای کسانی که علاقمند بودند راه او را بروند، جلسات پرسش و پاسخ آنلاین برگزار می‌کرد. به معنای دیگر، سربازی که توسط داعش استخدام شده بود، حالا خود برای این گروه نیرو استخدام می‌کرد.

دکتر نفیس حمید، عصب‌شناس که روی مغز افراط‌گرایان خشن مطالعه کرده می‌گوید داشتن عقایدی که توسط گروه هم‌سن‌وسالان به چالش کشیده شود، کلید افراط زدایی است.

او می‌گوید: «این افراد در درون اتاق پژواک قرار داشتند و این تنها منبع اطلاعاتی آن‌ها بود. تلاش برای قطع پیوند‌ها بخشی از کاری است که گروه‌های افراطی انجام می‌دهند. آن‌ها کاملا می‌دانند که اگر با رفقای قدیمی یا خانواده‌ات حرف بزنی و هنوز هم نسبت به آن‌ها احساس داشته باشی، این احتمال وجود دارد که مسیر خود را تغییر بدهی.» (اتاق پژواک در رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی پدیده‌ای است که طی آن خبرها، اطلاعات، ایده‌ها و باور‌هایی که با واقعیت تطابق ندارند به دلیل همسو بودن با دیدگاه مخاطب و تکرار شدن در این پلتفرم‌ها به باوری عمومی تبدیل می‌شوند. درون یک اتاق پژواک، منابع رسمی غالباً زیر سؤال نمی‌روند و دیدگاه‌های متفاوت یا رقیب سانسور، ممنوع، یا کمتر از حد پوشش داده می‌شوند.)

مهدی در تمامی دوران حضورش در سوریه با عزیزانش در پورتسموث در تماس بود.

او شش ماه بعد از ورود به سوریه پستی به اشتراک گذاشت و در رابطه با نحوه دستیابی به رمز عبور سامانه خدمات اخذ پذیرش از کالج‌ها و دانشگاه‌های بریتانیا (UCAS) سوال کرد. از آنجایی که ورود به این سامانه یکی از پیش‌نیاز‌ها برای درخواست پذیرش از دانشگاه‌ها در بریتانیا است، بسیاری تصور کردند دوران حضور او در داعش رو به پایان است.

یکی از دوستان دوران کودکی مهدی که نمی‌خواهد نامش فاش شود، می‌گوید: «او در حساب کاربری‌اش از همه می‌پرسید که آیا وکیلی می‌شناسند یا نه. یک بار در فیس‌بوک به من پیام داد و گفت دوستم دارد. نمی‌دانستم در جوابش چه بگویم.‌ای کاش می‌دانست که من هم دوستش داشتم.»

مهدی هرگز به خانه بازنگشت. او در سوریه در نزدیکی مرز ترکیه جان خود را از دست داد. با توجه به آخرین مکانی که او پیش از مرگ در آن دیده شده، احتمالا در حال آماده شدن برای ترک داعش بود.

گفته می‌شود احتمالا هیچ یک از سه جوان بریتانیایی که تصاویرشان در این گوشی همراه دیده می‌شود، در قید حیات نیستند. اما از بسیاری دیگر از مردان جوان بریتانیایی که مثل این سه نفر برای پیوستن به داعش و گروه‌های مشابه کشور را ترک کردند، هیچ اطلاعاتی در دسترس نیست.