ناظران تحولات بین‌المللی طی دو دهه اخیر به تغییرات ناگهانی و رفتارهای هیجانی در سیاست خارجه ترکیه عادت کرده‌اند. تازه‌ترین این تغییرات هفته گذشته و در چارچوب همگرایی رجب طیب اردوغان رئیس جمهور این کشور با امارات و استقبال گرم از شیخ طحنون بن زاید آل نهیان مشاور امنیت ملی امارات در کاخ ریاست جمهوری خود بود. این سفر گرچه مسبوق به مذاکرات دوجانبه چندین ماهه بود و پیش از این نیز سیگنال‌هایی از تعامل مثبت آنکارا و ابوظبی مخابره می شد، اما شیخ طحنون که دومین فرد قدرتمند ابوظبی و مسئول پرونده‌های امنیتی و بین‌المللی به شمار می‌رود، در سفر به ترکیه به اندازه ای با استقبال گرم اردوغان مواجه شد که گویا این دو کشور هیچ رقابت و مخاصمه‌ای با یکدیگر نداشتند. طی ماه‌های اخیر نیز دیدارهایی میان مقامات اطلاعاتی دو کشور در ابوظبی برگزار شده بود.
این در حالی است که تا چند ماه گذشته امارات یکی از رقبای ترکیه در منطقه به شمار می‌رفت و در پی امضای توافق سازش این کشور با رژیم صهیونیستی، اردوغان تهدید کرده بود که سفیر این کشور در آنکارا را فرا می‌خواند. علاوه بر اینها در پی تنش در مناسبات قطر با چهار کشور عربی که ۵ سال پیش صورت گرفت نیز ترکیه تمام تلاش خود را برای شکستن محاصره قطر به کار برد.
رئیس جمهور ترکیه در جریان کنفرانس مطبوعاتی خود بعد از دیدار با شیخ طحنون بن زاید از سرمایه گذاری گسترده و قریب‌الوقوع امارات در ترکیه خبر داد و گفت که موضوع این سرمایه‌گذاری را با طرف اماراتی بررسی کرده است. در خصوص جزئیات و حجم سرمایه گذاری امارات در ترکیه گزارشی منتشر نشده است، اما هیجان اردوغان و سرمایه‌های گسترده مالی امارات که بالغ بر ۸۰۰ میلیارد دلار ارزیابی می‌شود، نشان می‌دهد که اقتصاد ترکیه با سرمایه گذاری خارجی قابل توجهی مواجه خواهد بود.
آنکارا در شرایط بحران اقتصادی ناشی از شیوع ویروس کرونا و در روزهایی که شاهد اختلافات گسترده امارات با عربستان سعودی است، تلاش دارد با وعده حمایت‌های سیاسی و بین‌الملل این کشور را به سمت سرمایه گذاری‌های کلان در پروژه‌های اقتصادی خود بکشاند تا مانع از افت بیش از حد قیمت لیر ترکیه شود.
نقشه تعاملات منطقه‌ای در نتیجه همگرایی ترکیه و امارات
با توجه به اینکه نقطه اشتراک دیپلماسی ترکیه و امارات، اولویت بخشی به مناسبات اقتصادی در برابر رویکردهای ایدئولوژیک یا گرایش‌های سیاسی است، شگفتی ناشی از این پدیده نو ظهور برای کارشناسان و تحلیلگران مسائل بین‌المللی و منطقه‌ای کاهش می‌یابد. با این وجود همگرایی ترکیه با امارات تاثیر مستقیم بر برخی مناسبات منطقه‌ای خواهد داشت.
از جمله مهمترین ابعاد این تأثیر می‌توان به مناسبات ترکیه با قطر اشاره کرد که بعد از اتحاد همه‌جانبه‌ای که در پی محاصره قطر توسط کشورهای عربی شاهد آن بودیم، طی ماه‌های اخیر در نتیجه کاهش سرمایه‌گذاری های قطر در ترکیه با افت شاخص‌ها مواجه شده است. این موضوع نشان دهنده اهمیت شاخص‌های اقتصادی بر مناسبات بین‌المللی ترکیه است. آنکارا در این برهه زمانی ۳۰ هزار نظامی خود را با تجهیزات کامل جهت حمایت از قطر در برابر حمله احتمالی به این کشور اعزام کرد، نیروهایی که هم اکنون در یک پایگاه نظامی در نزدیکی پایگاه العدید مستقر هستند.
تنش ایجاد شده بین امارات متحده عربی و عربستان سعودی که همزمان با این پدیده شکل گرفته، ابهام در مواضع بین‌المللی در خصوص این همگرایی را تشدید می کند. تعاملات دیپلماتیک منطقه به ویژه طی یک ماه اخیر نشان دهنده انگیزه‌هایی از سوی دو طرف برای مهار است. طحنون بن زاید در شرایطی به دیدار اردوغان رفت که دو روز پیش از آن نیز در قاهره مهمان عبدالفتاح السیسی بود و قبل از آن نیز با محمد بن سلمان ولیعهد عربستان سعودی دیدار کرده بود. به این ترتیب در زمینه افق تعاملات امارات با عربستان دو سناریو مطرح است:
سناریوی اول طرحی است که امارات به دنبال آن است که همان ایجاد ائتلافی بین‌المللی متشکل از قدرت‌های منطقه‌ای است که بتواند خلأ ناشی از حمایت مطلق دولت سابق آمریکا از برخی رژیم‌های عربی را پر کند و قدرت تأثیرگذاری بیشتری به امارات در تعاملات منطقه‌ای بدهد، آنهم در شرایطی که ابوظبی در دوردست‌ها نیز به دنبال کسب نفوذ بین‌المللی برای خود است.
سناریوی دوم اما در پی شکست احتمالی امارات در به سرانجام رساندن اتفاق اول شکل می‌گیرد که همان تغییر چینش ائتلاف‌های منطقه‌ای است که در پی آن احتمالا امارات گرایش بیشتری به ترکیه پیدا می کند و از ریاض فاصله می‌گیرد. تحلیلگران معتقدند در سایه اختلافات عمیق میان آنکارا با قاهره و ریاض و ائتلاف راهبردی اردوغان در تعامل با پرونده بین‌المللی اخوان المسلمین، سناریوی دوم محتمل‌تر به نظر می‌رسد.
در خصوص پرونده جنبش اخوان المسلمین به عنوان یک جریان ایدئولوگ فرامرزی همسو با سیاست های آنکارا و تأثیر مناسبات جدید ترکیه بر این پرونده نیز ابهامات زیادی وجود دارد که با جزئیات توافق میان ترکیه و امارات ارتباط مستقیم دارد. مقامات اخوان در حال حاضر منتظر هستند تا ببینند ترکیه مناسبات خود با اخوانی‌ها را با وجود همگرایی با ابوظبی حفظ خواهد کرد یا نه؟
اما تحلیلگران اعتقاد دارند که ائتلاف عمیق آنکارا با اخوانی‌ها و منافع راهبردی بین‌المللی ترکیه در نتیجه این ائتلاف عمیق‌تر از آن است که اردوغان آن را با سرمایه‌گذاری چند میلیارد دلاری امارات در این کشور معاوضه کند.
همگرایی ترکیه- امارات؛ ائتلاف راهبردی یا اقدام تاکتیکی؟
البته تاثیرات احتمالی همگرایی ترکیه و امارات در چینش تعاملات جدید منطقه‌ای وابسته به عمق و انگیزه جدید دو طرف در چارچوب ائتلاف جدید است. ناظران مسائل سیاسی در این زمینه دو سناریو را مطرح می‌کنند.
اول: ترکیه و امارات نشان داده‌اند نقشه تحرکات تاکتیکی آنها در تعاملات مقطعی مبتنی بر منافع اقتصادی و سیاسی با رویکردهای راهبردی و استراتژیک این کشورها متفاوت است. این نگاه سیاسی می‌تواند در ائتلاف میان آنکارا و ابوظبی نیز تأثیرگذار باشد. به این معنی که همگرایی دو طرف در چارچوب منافع تاکتیکی و مقطعی دوجانبه از این ائتلاف بوده و طبعا چنین اتحادی نمی‌تواند در بستر زمان و متغیرات شتابان سیاسی منطقه و تأثیر مولفه‌های فرامنطقه‌ای بر اراده سیاسی حاکمان، از مانایی زیادی برخوردار باشد. علاوه بر اینکه در این سناریو همگرایی دوجانبه نیز منحصر به پرونده‌های مورد توافق بوده و اختلافات فی‌مابین در تعاملات بین‌المللی و راهبردهای کلان مسکوت گذاشته خواهد شد.
دوم: دومین احتمال در این عرصه، تغییر رویکرد ائتلاف آنکارا و ابوظبی از کانال تاکتیکی به فضای راهبردی است که می تواند تأثیرات اشاره شده در چینش ائتلاف‌های منطقه‌ای را به دنبال داشته باشد. البته با توجه به فضای موجود در منطقه، توسعه مذاکرات سیاسی میان آنکارا و ابوظبی به این سطح از روابط بعید به نظر می‌رسد.
بررسی سناریوی های احتمالی نشان می دهد نگاه دقیق به گام جدید ترکیه و امارات و تأثیرات آن بر فضای منطقه‌ای برای سیاست‌گذاری‌های کلان در نحوه تعامل با این اقدام باید نگاهی هوشمندانه و به دور از افراط و تفریط بوده و این پدیده در موقعیت و حجم واقعی خود مورد توجه قرار گیرد. این موضوع می تواند واکنش مناسبی را از سوی جمهوری اسلامی ایران و محور مقاومت به دنبال داشته باشد.
مشرق
