حجت الاسلام و المسلمین علیرضا پناهیان گفت: راه غیرزبانی بهترین روش برای بهبود وضعیت موجود فرهنگی است. این زبان یعنی همان زبان سینما و فیلم. برای مثال می توان درباره حرف هایی را که چهل سال پیش علامه طباطبایی در تفسیر المیزان بیان کرده اند، فیلم ساخت.
همزمان با برپایی جشنواره فیلم دانشجویی نشست تخصصی دین، امید، اخلاق وآگاهی در تالار آمفی تئاتر دانشکده صدا و سیما برگزار شد.
در بخش اول این نشست وضع موجود عرصه رسانه، سینما و کاستیهای موجود در هر یک بررسی شد و در بخش دوم پناهیان راهکارها و راه حلهایی در خصوص چگونگی رفع این موانع ارائه کرد.
آثار هنری در اندازه انقلاب ظاهر نشده‌اند
وی در ابتدا تحلیل خود را از وضعیت موجود عرصه هنر ارائه داد و بیان کرد: به نظر می رسد در مقام نقد و بررسی وضعیت موجود در سینما باید به یک توافق کلی قائل باشیم. چرخه تولید و سطح زیبایی و تاثیرگذاری آثار تولید شده در حد و اندازه‌های انقلاب ظاهر نشده است و پاسخگوی نیازهای جامعه کنونی ما، منطقه و جهان نیست.
وی افزود: ممکن است گاهی آثاری تولید شده باشد که مورد توجه قرار گرفته است. اما این موارد استثنا و به صورت مقطعی صورت گرفته است و ما به طور کلی توانایی مدیریت افکارعمومی جهان با استفاده درست از ابزار فیلم و رسانه را نداشته ایم و نتوانسته ایم به نیازهای جهانی فرارو پاسخ درخوری بدهیم. نیازهایی که پاسخ به آن جز از طریق فرهنگ سازی میسر نیست.
پناهیان با تقسیم بندی محورها و ویژگی های رسانه در سه بخش کلی بیان کرد: قدرت رسانه و قدرت تولید آثار هنری ما به گونه ای نیست که نیازهای امروز جامعه ایرانی و جهان اسلام را برآورده سازد. این نکته نشان می دهد برنامه ریزی نداشته ایم. این نوع ارزیابی از سینما و رسانه یک نوع ایده آل نگری است و ما باید این سوال را مطرح کنیم که چطور توانسته ایم در عرصه علم و بسیاری از عرصه های دیگر به این ایده آل ها نزدیک شویم و چه بسا گاهی فراتر هم برویم. اما در بحث علوم انسانی و علم اقتصاد این امر تحقق نیافته است.
وی ادامه داد: اگر ایرانی هوشمند می تواند در شاخه های دشوار و پیچیده علوم مختلف پیشرفت کرده و عقب ماندگی خود را جبران کند، چرا باید همچنان در علوم انسانی به ترجمه آثار کشورهای دیگران اکتفا کند؟
پناهیان ضمن ارائه راهکاری جهت رفع موانع فرهنگی ادامه داد: به نظر می رسد لازم است فرهنگ و نگرش مردم در این رابطه تا حدودی تغییر کند و این طور نباشد که اکثریت افراد باهوش به سمت علوم مهندسی گرایش پیدا کنند. باید بر این مسئله تامل کرد. صحبت بر سر سینما تنها به مسئله فرهنگی مربوط نمی شود. در بخش های دیگر هم می توان مباحثی را مطرح کرد. کافی است با یک روش علمی به بررسی دقیق بپردازیم.
مقاومت مردم در برابر محصول رسانه‌ای مخرب
این استاد اخلاق با اشاره به اینکه سینما باید نیاز فکری، فرهنگی و معنوی جامعه را تامین کند، یادآور شد: سینما باید کارآمدی نظام را به مردم ایران، منطقه و جهان منتقل کند. اما عطر این چشم انداز در سینما مشاهده نمی شود و همچنین در نهادهایی که به پرورش هنرمندان می پردازند، این رویه را شاهد نیستیم و امیدی برای رسیدن به این توانمندی ملاحظه نمی کنیم. این در حالی است که مردم ما به شدت فرهنگ پذیر هستند و در برابر محصول رسانه ای مخرب، مقاومت نشان می دهند و اگر کار فرهنگی نادرستی عرضه شود، اثر منفی چندانی بر فرهنگ و افکار مردم نخواهد داشت.
وی با بیان اینکه شبکه های ماهواره ای میلیاردها دلار برای تخریب تاثیر فرهنگ ما هزینه کرده اند، تصریح کرد: اما آنها کمترین بازخوردی دریافت نکرده اند. ۳۰ سال است اکثریت فیلم ها در جهت خلاف ارزش های انسانی توسط این جوامع پیام هایی را به جامعه القا کرده اند. اما در دینداری مردم تاثیر منفی نداشته اند. حماسه عاشورا یا دیگر مناسبت ها و عناصر قوی فرهنگی مثل رمضان هرساله می تواند مانند چشمه ای تمام کاستی های موجود فرهنگی را شست و شو دهد.
جای خالی آثار فاخر در عرصه حجاب
پناهیان اذعان کرد: با این که می توان گفت کار فاخری در زمینه حجاب انجام نگرفته است اما حتی حجاب هم روند رو به رشدی در کشورمان داشته است. این در شرایطی است که روح و اندیشه فمینیستی در فیلم ها جریان دارد و به طور غیرمستقیم علیه حجاب اقدام می کنیم. هرچند به ظاهر در بسیاری از فیلم هازنان و مردان پوشش کامل دارند. با وجود هجمه هایی که علیه حجاب صورت گرفته است می توانیم وضع حجاب را در دوره کنونی رو به رشد ارزیابی کنیم.
این کارشناسی مذهبی ادامه داد: وقتی استعدادی را در فرد رشد نمی دهیم وعکس علیه آن عمل می‌کنیم یک جنایت و خیانت صورت گرفته است. جنایت یعنی چرخه تولید به سمتی پیش نرود که نیازهای جامعه را برآورده سازد. ما در حالی از ناتوانی فیلم و قدرت تولید محصولات فرهنگی صحبت می کنیم که منطقه تشنه آثار خوب ما است. یک بار داشتم با کارگردانی مصری درباره تاثیری که اسلامی می تواند بر اذهان جهانیان داشته باشد صحبت می کردم. او بعد از سخنرانی به من گفت شما خیلی بحث را به جلو پیش برده اید. یکی از فیلم‌هایتان نشان می داد که شما نماز میت می‌خوانید و من وقتی این فیلم را دیدم اشاره کردم که ایرانیان هم مثل مصریان نماز میت می‌خوانند و همین نکته به عنوان یک اشتراک دینی برای برقراری پیوند میان این دو کشور کافی است.
وی تصریح کرد: کشوری که از چنین آمادگی برای تاثیر پذیری از کمترین کارهای ما برخوردار است، با یک سریال یا مستند هوشمندانه که به زبان و ذائقه مردم منطقه تولید شده باشد تاثیری زیادی را برداشت خواهد کرد. باید توجه داشته باشیم که هیچ مانعی برای تاثیر گذاری بر حهان اسلام وجود ندارد. بلکه نیازهایی در این رابطه وجود دارد و اگر ما به این نیاز پاسخ درست نگوییم، خیانت کرده ایم. جامعه جهانی هم تشنه حرف های فرهنگی و دینی ما است و من این را در سفرها و گفت و گوهایم با عوام و خواص در این کشورها دریافته ام. بنابراین در ابتدا باید بررسی کنیم این کشورها آمادگی پذیرش چه حرف هایی را دارند و متناسب با آن آثاری را تولید کنیم.
آثاری با تأثیرگذاری بین المللی بسازیم
پناهیان با اشاره به ضرورت نیازسنجی پیش از اقدام در حوزه فرهنگ اظهار کرد: ما در عرصه فرهنگ نیازسنجی نکرده ایم، باید کاستی و زشتی های جهان غرب را به خودشان نشان دهیم. گره بسیاری از مشکلات ما با حل کردن آن در جوامع غربی باز می شود. برای مثال اگر بتوانیم فیلمی در حوزه موسیقی تولید کنیم که اثرش را در فرانسه و المان بگذارد و بازتاب آن به ایران برگردد، همین بازتاب برای ما کافی خواهد بود.
وی تصریح کرد: فرهنگ خوب میان فیلمسازان ما جهانی نشده است وامکانات جهانی برای تاثیرپذیری از حرف حق فراهم است و ما می توانیم تاثیر زیادی در جهان داشته باشیم. حرف های ما در جهان بهتر شنیده خواهد شد و در میان مردم جهان، متفکرین غربی و عامه مردم حرفی برای گفتن داشته باشیم و بازتاب آن می تواند تمام نیازهای فکری و فرهنگی کشور ما را بر طرف کند.
این استاد اخلاق با بیان اینکه نماز ما حرکت زیبای معنوی و حج ما مراسم عظیم اجتماعی است، اظهار کرد: هر ساله میلیاردها دلار توسط کشورهای غربی هزینه می شود تا حج دفن شود و ادامه نیابد. اما موفقیتی در این راه حاصل نمی شود. حج ابراهیمی است و به پاسداشت مقام و جایگاه آن حضرت مربوط است و همه بر سر آن توافق دارند. حج زبان بین المللی دین اسلام است. حال ما با این همه عظمت و بزرگی کارگردانان ما برنامه ای طنز می سازند و مصرف گیشه ای مبتذل از آن می برند. قطعا آن ها نمی دانند که اتحاد بین یهودی و مسیحی را می توان از طریق سنن ابراهیمی ایجاد کرد.
یک نماهنگ هم از سینه زنی نساخته‌ایم
پناهیان با تأکید بر اینکه باید بررسی کنیم که سینمای ما برای چه موضوعی فیلم می سازد، گفت: مردم ما فیلم های جهانی را می بینند و می فهمند. اما فیلمسازان ما فیلمی با برد جهانی نمی سازند. فیلم جهانی الزاما فیلمی نیست که در جشنواره های جهانی پذیرفته شود. فیلمی است که بتواند در جهانیان تغییر نگرش ایجاد کند. چرا ما تاکنون یک نماهنگ از مراسم سینه زنی مان که می تواند این حرکت باشکوه معنوی را به غربیان منتقل کند تا هیجان های کاذب در چشم آنان بد جلوه کند، نساخته ایم؟
وی ادامه داد: متاسفانه گاهی حتی از مضامین مندرس خود غربی ها در زمینه ساخت اثر برای ایرانیان استفاده می شود. باید حرفی متفاوت زد. خیال باطلی است اگر گمان کنیم برای تاثیر گذاری یک سریال باید مشابه سریال های خارجی عمل کنیم. بلکه برعکس باید سریال هایی در خلاف جهت حرکت مجموعه های غربی ساخت تا بتوان تاثیر زیادی بر مردم گذاشت. مردم ما اگر روشنایی را ببینند خود تاریکی را تشخیص خواهند داد. سبک زدگی غربی را نشان می دهند. در حالی که نمی توان پیام ها را در این قالب به مردم ایران منتقل کرد.
لزوم انتقال سبک زندگی اسلامی در آثار
این استاد اخلاق با اشاره به موضوع روز گفت: باید سبک زندگی اسلامی را در آثار منتقل کرد.ابزار فیلم مستند، سینمایی، سریال قدرت انتقال چنین پیام های عمیقی را برای تامین نیازهای والا دارد. سخنوری به تنهایی پاسخگوی نیازهای امروز نیست. مهم ترین نوع ابزار سنتی ارتباط شفاهی بوده است. بدیهی است که تاثیر ارتباط چهره به چهره با ارتباط وسیعی که از طریق تلویزیون با مردم ایجاد می شود، قابل مقایسه نیست. امام خمینی (ره) رهبری جامعه را از طریق ارتباط چهره به چهره و حضور در روستا ها و سخنرانی برعهده نگرفت. خمیر مایه انقلاب ماهیتی فطری داشت و امام راحل به واسطه این ابزار توانست دست کم ۲۵۰ هزار شهید را تربیت کند. نباید مسئولیت رسانه عمومی را در ارتباط با تحولاتی که می تواند ایجاد کند، نادیده گرفت. هر روشی جایگاه خاص خود را دارد.
پناهیان در بخش دیگری از سخنان خود روش غیرمستقیم و استفاده از رسانه را راهی مطلوب برای عرضه پیام های فرهنگی دانست و افزود: راه غیرزبانی بهترین روش برای بهبود وضعیت موجود فرهنگی است. این زبان یعنی همان زبان سینما و فیلم. برای مثال می توان درباره حرف هایی را که چهل سال پیش علامه طباطبایی در تفسیر المیزان بیان کرده اند، فیلم ساخت. برخی ادعا می کنند نمی توان این کار را انجام داد. این یک ادعای صرف است. اگر کسی بلد نباشد از سینما و هنر برای تحکیم اعتقادات دینی استفاده کند، رفع مسئولیت کرده است. سینما به عنوان یک ابزار برای این منظور در نظر گرفته نشده و در دانشگاه ها نیز برای هنر دینی رشته ای مستقل را در نظر نگرفته ایم.
فیلم خوب بسازید مردم فیلم بد را پس می‌زنند
وی ادامه داد: حتی اگر عرصه فیلم و سینما هم کاملا آزادانه و بدون کنترل به فعالیت خود ادامه دهد، باز هم می توانیم به نقطه مطلوب راه یابیم. زیرا زمینه های پذیرش پیام وجود دارد. اگر فیلم هایی خوب و متناسب با ارزش ها بسازیم، نیازی نیست به ممیزی ها و حمایت های دولتی بی نتیجه اکتفا کنیم. مردم اگر فیلم هایی خوبی را در اختیار داشته باشند ، ناخود آگاه چشمشان فیلم بد را پس می زند و تمایلی به دیدن آن نخواهند داشت.راه های روشن و شفافی برای انجام کارهای عمیق وجود دارد.
کارشناس و سخنران مسائل مذهبی یادآور شد: در واقع اگر یک نوع نظارت عمومی ایجاد شود، دیگر نیازی به ضمانت های اجرایی نخواهد بود. باید در آموزش تحولی ایجاد کنیم. فلسفه تاسیس دانشکده صدا و سیما رفع موانع فرهنگی و چاره جویی است. می توان با اضافه کردن واحدهای آموزشی مثل جامعه شناسی و انسان شناسی دین این فضا را ایجاد کرد و اگر در دو سال اول آموزش، نگرش های دینی دانشجویان تقویت شود، مطمئن باشید فیلم های تولید شده توسط دانشجویان در حین تحصیل و بعد از ورود آن، رویکردی دینی و مطابق با ارزش های اسلامی می یابد.
فیلمسازان مثل آوینی بدانند برای که فیلم می‌سازند
پناهیان با طرح این پرسش که اگر کارگردانی انسان را به خوبی نشناسد، می تواند فیلم خوبی بسازد؟، اظهار کرد: اگر او نداند که روانشناسی اجتماعی چیست و یک فیلم چه تاثیری می تواند بر فکر و رفتار فرد داشته باشد، موفق نخواهد بود. آیا می توان گفت یک فیلمساز حق دارد کمتر از افرادی مثل شهید آوینی از حوزه دین آگاهی داشته باشد؟ فیلم ساز باید بداند برای چه کسی فیلم می سازد . از چه چیزی در فیلم خود صحبت می کند. در شرایطی که او از اطلاعات اولیه راجع به دین، نماز و خانواده آگاهی ندارد، چطور از او می توانیم انتظار تولید اثری تاثیر گذار داشته باشیم؟!
وی در پایان این نشست تخصصی تصریح کرد: راهکار دیگر این است که باید قدرت و امکان رقابت را افزایش داد تا به نتیجه مطلوب برسیم. کثرت عرضه بازار را متعادل می کند. بهتر است مراکز دانشگاهی مثل دانشکده صدا و سیما را در کشور گسترش دهیم. من با این موضوع مخالفم که به صرف علاقه داشتن مسئولیت فیلمسازی را بر عهده افراد بگذاریم.
پناهیان این چنین به سخنان خود پایان داد: در نهایت این که نهادهای تولید کننده فیلم از نهادهای دولتی و نفرات به گروه های تخصصی و موسسات فیلمسازی تبدیل شوند و در جامعه شناسانده شده و به هویت برسند. زیرا نه مدیران به تنهایی توانایی اصلاح وضعیت فرهنگی موجود را دارند و نه افراد و اشخاص خصوصی می توانند این مسئولیت را برعهده بگیرند. مردم باید بدانند که محصول و ماحصل فعالیت کدام کانون و گروه فیلمسازی و برنامه سازی را می بینند تا بتوانند نسبت به کیفیت آن یک ارزیابی کلی داشته باشند.
مهر
