با گسترش شهرنشینی و افزایش جمعیت، الگوی سکونت در ایران به طور چشمگیری تغییر کرده و سبک زندگی سنتی به سمت آپارتمان‌نشینی سوق یافته است. این تغییر، اگرچه موجب بهره‌وری بهتر از فضاهای شهری شده، اما چالش‌های تازه‌ای را نیز در فرهنگ اجتماعی و تعاملات همسایگی به همراه آورده است.
زندگی در مجتمع‌های مسکونی و برج‌های بلند دیگر صرفاً به اشتراک گذاشتن یک دیوار مشترک خلاصه نمی‌شود. مفهوم جدیدی از “همسایگی” به وجود آمده که نیازمند آداب و قواعد خاص خود است. با این حال، نبود آموزش کافی، قوانین ناکارآمد یا نادیده‌گرفته‌شده و تفاوت‌های فرهنگی میان ساکنان، باعث شده فرهنگ آپارتمان‌نشینی در ایران همچنان با مشکلات عدیده‌ای دست و پنجه نرم کند.
از مشکلات رایج در آپارتمان‌ها، آلودگی صوتی است. برخی ساکنان، بی‌توجه به حضور دیگران، رفتارهایی مانند پخش موسیقی با صدای بلند، برگزاری مهمانی در ساعات استراحت، یا تعمیرات بی‌موقع انجام می‌دهند که آرامش دیگران را مختل می‌کند.
زهرا حاتمی، ساکن یکی از مجتمع‌های شمال تهران، می‌گوید:
“گاهی شب‌ها صدای رفت‌وآمد بچه‌ها یا کوبیدن در و پخش موسیقی تا نیمه‌شب ادامه دارد. کسی پاسخگو نیست و حتی تذکر دادن هم گاهی باعث درگیری می‌شود.”
مدیر ساختمان، یکی از عناصر کلیدی در آپارتمان‌نشینی سالم است. اما بسیاری از ساختمان‌ها، به ویژه در مناطق کمتر توسعه‌یافته، از فقدان مدیریت منسجم و قانون‌مند رنج می‌برند. نبود برنامه‌ریزی برای نظافت مشاعات، تعمیر آسانسور، یا رسیدگی به شکایات، اغلب موجب بی‌نظمی، نارضایتی و حتی درگیری میان ساکنان می‌شود.
حسین مرادی، مدیر یکی از ساختمان‌های منطقه نارمک تهران، می‌گوید:
“ما بیش از ۲۰ واحد هستیم و هماهنگ کردن اهالی برای پرداخت شارژ یا حضور در جلسات عمومی، واقعاً سخت است. همه فقط انتظار دارند بقیه همکاری کنند، اما خودشان مسئولیت‌پذیر نیستند.”
قانون تملک آپارتمان‌ها که مصوب سال ۱۳۴۳ است و چند بار اصلاح شده، چارچوب‌هایی برای اداره مجتمع‌های مسکونی تعیین کرده است. اما بیشتر شهروندان با مفاد این قانون آشنایی ندارند. کارشناسان معتقدند باید آموزش‌های عمومی از طریق مدارس، رسانه‌ها و شهرداری‌ها گسترش یابد تا آگاهی شهروندان از حقوق و وظایف‌شان افزایش یابد.
دکتر علی‌رضا مختاری، جامعه‌شناس شهری، در گفت‌وگو با ما اظهار داشت:
“فرهنگ آپارتمان‌نشینی در ایران بیشتر از آنکه یک موضوع حقوقی باشد، یک مسأله اجتماعی و آموزشی است. ما نیاز به نهادینه‌سازی مشارکت اجتماعی، تحمل تفاوت‌ها، و احترام به حریم خصوصی دیگران داریم.”
راهکارها: از آموزش تا مشارکت جمعی
برای بهبود فرهنگ آپارتمان‌نشینی راهکارهایی پیشنهاد شده است:
۱. آموزش شهروندی از دوران مدرسه درباره حقوق همسایگی.
۲. تشویق به تشکیل انجمن ساکنان در مجتمع‌ها.
۳. برگزاری کارگاه‌های آموزش شهروندی توسط شهرداری و شوراهای محله.
۴. استفاده از اپلیکیشن‌های مدیریت ساختمان برای شفافیت در هزینه‌ها و ارتباط بهتر بین ساکنان.
۵. نظارت و حمایت قانونی قوی‌تر بر اجرای قوانین تملک آپارتمان‌ها.
فرهنگ آپارتمان‌نشینی، بیش از آنکه به معماری ساختمان‌ها مرتبط باشد، به معماری رفتار اجتماعی انسان‌ها بازمی‌گردد. تا زمانی که ساکنان، خود را بخشی از یک جامعه کوچک بدانند و نه صرفاً مالک یک واحد مسکونی، می‌توان به بهبود کیفیت زندگی در فضاهای جمعی امیدوار بود.
⸻
