در بیستم آبان ۱۳۴۶، نخستین راکتور تحقیقاتی ایران برای نخستین بار بحرانی شد؛ رخدادی که سرآغاز ورود ایران به عصر انرژی اتمی بود و امروز پس از نیم قرن فعالیت به نماد خودکفایی ایران تبدیل شده است.
به گزارش ایسنا، روز بیستم آبان ۱۳۴۶ راکتور اتمی دانشگاه تهران توسط گروهی از متخصصان دانشگاه تهران (مهدی صرام، علی افشار بگشلو، حسن پرنیانپور، یوسف متولدی‌نوبر، جمشید مقیمی، زهره عابدین‌زاده، حسین پناهنده و حسینعلی کشتکار) و با حضور دکتر «علی‌اصغر آزاد»، رئیس وقت مرکز اتمی دانشگاه تهران، دکتر «علی‌اکبر اعتماد»، رئیس دفتر انرژی اتمی سازمان برنامه، «هامبر توچا نکالینی»، نماینده آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و برخی مقامات دیگر برای اولین بار بحرانی و به کار افتاد.
علی اکبر آزاد، مسئولیت بنیانگذاری و تاسیس مرکز اتمی دانشگاه تهران را برعهده گرفت و در سال ۱۳۴۰ کلنگ عملیات ساختمان راکتور به زمین زده شد. برنامه ایران برای استفاده از انرژی اتمی به سال ۱۳۳۵ و تلاش دانشگاه تهران باز می‌گردد. در این سال، مرکزی با نام «مرکز اتمی دانشگاه تهران» برای آموزش و پژوهش اتمی در این کشور تاسیس شد. این مرکز به فاصله نسبتا کوتاهی پس از طرح «دوایت آیزنهاور»، رئیس‌جمهور وقت آمریکا، با عنوان «اتم برای صلح» افتتاح شد. دو سال پس از این، به پیشنهاد دانشگاه تهران، ساخت یک راکتور اتمی به تصویب هیات دولت ایران رسید و بلافاصله پس از این مصوبه، راکتور تحقیقاتی از آمریکا خریداری شد. این راکتور ۵ مگاواتی پیش از انقلاب با سوخت اورانیوم با غلظت بالای ۹۰ درصد که از طرف آمریکا تامین می‌شد، فعالیت می‌کرد.
برخی گزارش‌های مستند حکایت از این دارد در کنار راکتور تحقیقاتی تهران، دولت آمریکا تاسیسات مربوط به جداسازی پلوتونیوم را هم در اختیار ایران قرار داده بود.
راکتور تحقیقاتی تهران؛ استخری با کندکننده و خنک‌کننده آب سبک
راکتور تحقیقاتی تهران از نوع استخری با کندکننده و خنک‌کننده آب سبک است، که برای مقاصد تحقیقاتی، آموزش و تولید رادیوایزوتوپ‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد و طی چند دهه گذشته مسئولیت سنگین تولید رادیودارو در کشور را به عهده داشته است. این راکتور از سال ۱۳۴۶ و در ابتدا با سوخت‌های صفحه‌ای با غنای بالا (بیش از ۹۰درصد) مورد بهره‌برداری قرار گرفت. اما در راستای برنامه آژانس بین‌المللی انرژی اتمی برای کاهش غنای سوخت راکتورهای تحقیقاتی به دلیل نگرانی‌های موجود در مورد توسعه سلاح‌های هسته‌ای، سوخت راکتور تهران در سال ۱۳۷۲ به سوخت‌های صفحه‌ای U۳O۸-Al با غنای حدود ۲۰درصد تبدیل شد.
قلب راکتور تهران حاوی دو نوع مجتمع سوخت صفحه‌ای استاندارد (SFE) و کنترلی (CFE) با غنای حدود ۲۰٪، محفظه‌های تابش‌دهی و گرافیت (به عنوان بازتابنده نوترون) است، که در یک صفحه مشبک ۶×۹ قرار گرفته‌اند. مجتمع‌های سوخت صفحه‌ای استاندارد دارای ۱۹ صفحه سوخت هستند، درحالی‌که مجتمع‌های سوخت کنترلی تنها دارای ۱۴ صفحه سوخت هستند، تا فضای کافی برای ورود میله‌های کنترل فراهم شود. کنترل راکتور از طریق وارد یا خارج کردن چهار میله کنترل اصلی و یک میله کنترل تنظیمی که به ترتیب حاوی آلیاژ Ag–In–Cd و فولاد ضد زنگ هستند، انجام می‌شود.
استخر بتونی و مملو از آب راکتور از دو قسمت تشکیل شده است که قلب راکتور می‌تواند در هر یک از آن دو قسمت مورد بهره‌برداری قرار گیرد.
راکتور تحقیقاتی تهران خدمات آموزشی، تابش‌دهی و تولید رادیوایزوتوپ‌ها را برای مراکز درمانی، علمی و صنعتی ارائه می‌دهد. یکی از اهداف اصلی این راکتور ارائه خدمات به دانشمندان، مهندسان و دانشجویان در زمینه علوم هسته‌ای است. از راکتور تحقیقاتی تهران می‌توان برای فعالیت‌های آزمایشگاهی، شامل مطالعات قلب راکتور و انجام آزمایشات راکتور، مطالعات پراکندگی نوترون، حفاظ‌سازی، رادیوگرافی نوترون و فعال‌سازی نوترونی و غیره بهره برد.
از زمان ساخت این راکتور تحقیقاتی چه در زمانی که سوخت مصرفی آن ۹۰ درصد بود یا ۲۰ درصد آمریکا و آرژانتین نسبت به تامین بخشی از سوخت سالیانه آن که کشور تامین کننده سوخت بودند اقدام کردند. در نوامبر ۱۹۶۷ یک شرکت آمریکایی ۵.۸۵ کیلوگرم اورانیوم ۹۳ درصد را برای راکتور فراهم آورد. در می۱۹۸۷، ایران برای تغییر هسته راکتور جهت تغییر سوخت آن از اورانیوم ۹۳ درصد به اورانیوم ۲۰ درصد ۲۳۵-U قراردادی با آرژانتین امضا کرد که ارزش این قرار ۵.۵ میلیون دلار بود و پس از آن نیز آرژانتین ۱۱۵.۸ کیلوگرم اورانیوم ۲۰ درصد برای ایران فراهم کرد.
در اواخر دهه ۸۰ شمسی، وقتی ایران درخواست خرید سوخت برای راکتور را با کشورهای مختلف و نیز آژانس بین‌آلمللی انرژی اتمی مطرح کرد، این درخواست با توجه به فضای تنش‌آمیز بر سر موضوع هسته‌ای و روابط تیره با آمریکا، مورد موافقت کشورها قرار نگرفت و تحت فشار آمریکا، آرژانتین و برخی کشورهای دیگر که حاضر به فروش سوخت بودند از تصمیم خود بازگشتند. از آنجایی که راکتور تهران تنها راکتور پژوهشی و تحقیقاتی کشور است و در تامین رادیودارو مورد نیاز حدود یک میلیون بیمار نقش کلیدی برعهده داشت، ایران تصمیم گرفت برای تولید سوخت آن، دست به کار شود.
بارگذاری اولین مجتمع سوخت صفحه‌ای ۲۰ درصد ساخت ایران در رآکتور تهران در بهمن ۱۳۹۰
اولین مجتمع سوخت صفحه‌ای ۲۰ درصد ساخته شده در داخل کشور در بهمن‌ماه ۱۳۹۰ در رآکتور تهران بارگذاری شد.
سوخت هسته‌ای ساخت ایران با غنای ۲۰ درصد در مجتمع سوخت راکتورهای اصفهان تولید و پس از طی مراحل فنی و رعایت استانداردهای ایمنی تحت نظر کارشناسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی جهت بهره‌برداری به رآکتور تهران منتقل و بارگذاری شد.
با راه‌اندازی خط تولید این مجتمع سوخت و بهره برداری در راکتور تهران علاوه بر اینکه کلیه رادیوداروهای مورد نیاز کشور در داخل تولید و از خروج ارز جلوگیری شد، آخرین گام در تکمیل فرآیند تولید سوخت هسته‌ای یعنی ساخت سوخت و بارگذاری مجتمع‌های سوخت در داخل قلب رآکتور توسط متخصصان هسته‌ای کشور برداشته شد.
در حال حاضر چهار راکتور تحقیقاتی فعال در کشور وجود دارد دارد که شامل راکتور تحقیقاتی تهران، مینیاتوری اصفهان، آب سنگین صفر قدرت اصفهان و زیر بحرانی اصفهان است.
بر اساس اظهارات مقامات سازمان انرژی اتمی، قرار بود با تکمیل راکتور تحقیقاتی اراک، این راکتور جایگزین راکتور تهران شود، اما بازطراحی این راکتور بعد از خروج آمریکا از برجام عملا منتفی شد و بر اساس اخبار رسانه‌ها ساختمان این راکتور در جنگ ۱۲ روزه اسرائیل و آمریکا، مورد حمله قرار گرفته است.
نماد مقاومت در برابر فشارهای خارجی
به گزارش ایسنا، مسیر راکتور تحقیقاتی تهران، بازتابی از تحولات سیاسی و فناوری هسته‌ای ایران در بیش از نیم‌قرن اخیر است؛ مسیری که از همکاری با غرب آغاز شد و با خوداتکایی ملی ادامه یافت. امروز راکتور تهران، نه تنها مرکز تولید رادیودارو و آموزش هسته‌ای کشور، بلکه نماد مقاومت در برابر فشارهای خارجی است.
راکتور تحقیقاتی تهران از جمله مراکز هسته‌ای بود که در جنگ ۱۲ روزه از اهداف احتمالی اسرائیل و آمریکا بود و یکی از پرتنش‌ترین روزهای تاریخ خود را از سر گذراند. از آن جایی که عمر راکتورهای اتمی در دنیا با پیشرفت تکنولوژی افزایش یافته است و این راکتور حداقل برای یک دهه دیگر قابلیت فعالیت موثر دارد، برای حفظ آن و در عین حال کاهش خطرات باید همزمان اقدامات فنی و حفاظتی را تقویت کرد.
انتهای پیام
