کردستان سرزمینی کهن و تاریخی است که به خاطر آثاری به جای مانده از گذشته‌های دور و نزدیک، طبیعت بکر و دست نخورده و فرهنگ زیبا و مهمان‌نوازی مردمانش در طول تاریخ همواره هدف گردشگران داخلی وخارجی بوده است.
آثار باقی‌مانده از تمدن‌های گذشته و طبیعت منحصر به فرد آن در کنار اماکن مذهبی موجب شده، این سرزمین کهن همواره مورد توجه ایرانگردان و جهانگردان قرار گیرد.
غار کرفتو از آثار تاریخی و شگفت‌انگیز استان کردستان است که به عقیده مورخان و باستان‌شناسان تاریخ آن به دوران سوم زمین‌شناسی باز می‌گردد.
بسیاری از رازهای این غار باستانی برای مردمان و حتی بومیان منطقه ناشناخته مانده است، غار کـرفـتـو یکـی از آثـار معـماری صخـره‌ای مـربـوط به قـرن سـوم مـیـلادی در اسـتان کـردسـتان است که در ۷۲ کـیـلـومـتـری جـنـوب شـرقـی شـهـرسـتان سـقـز و تـقـریـبا با هـمـیـن فاصـله با دیـوانـدره قـرار گـرفـتـه است.
پس از گذشتن از جاده‌های پر پیچ و خم و دشت‌های دیواندره و پس از عبور از میان کوهپایه‌های پست و بلند، صخره‌های مرتفعی به چشم می‌خورد که یکی از آثار شگفت‌انگیز کشور ایران را در دل خود جای داده است، غار کرفتو در دل صخره‌های مرتفع و در ۶۷ کیلومتری شمال‌غرب شهر دیواندره و ۷۰ کیلومتری شرق شهر سقز واقع شده است.
موقعیت محلی غار و صخره‌های مرتفع پیرامون آن در میان روستای علی‌آباد و نخود دره تکاب از شمال و روستای یوزباش کندی از شرق و جنوب شرق، روستاهای مسعود‌آباد دیواندره از جنوب و روستای میرسعید سقز از غرب محاط شده است.
غار کرفتو از غارهای آهکی و طبیعی است که به احتمال زیاد در دوران سوم زمین‌شناسی شکل گرفته و در طول دوران مختلف با تغییراتی جزئی و کلی محل امنی برای زندگی انسان‌ها بوده است.
مـیـرسـیـد یا مـیـرسـعـیـد نـزدیک‌تـریـن روسـتا در شـمال غـربـی غار به فاصـله ۳ کـیـلـومـتـری است، جاده دیواندره به تکاب اصـلـی‌تـریـن راه دسـتـرسـی به آن بوده و با عـبـور از بخـش گـورباباعـلـی و روسـتای یـوزباش کـنـدی بعد از حـدود ۳ کـیـلـومـتـر در سـیـنه یک رشـتـه کـوه آهـکـی در شـمال دره‌ای عـمـیـق به دهانه این غار زیبا و اعجازانگیز می‌رسی، معـماری ایـن غار صخـره‌ای، چهار طـبـقـه در دل کـوه است حجـاران ماهـر فـضاهای مـداخـل غار را تـراشـیـده و اتـاقـ‌ها، راهـروها و دالان‌های مـتعـددی به وجـود آورده‌انـد که از مـیان غارهای دسـت‌کـن باقـی مانـده از دوران گـذشـته ایـن غار معـماری کامـلـتـری دارد بـر سـر در یکـی از اتـاق‌های طـبـقـه سـوم کـتـیـبـه‌ای یـونانـی وجـود دارد و به هـمـیـن دلیل این غار باستانی را معـبد هـراکـلـس( هـرکـول ) می‌نامـنـد.
این غار در ارتفاعی بیش از ۱۰۰ متر از سطح زمین قرار دارد و برای رسیدن به آن باید بیش از ۱۸۰ پله را طی کرد. دالان طبیعی غار بیش از ۶۰۰ متر است که ارتفاع سقف آن از ۱ تا ۱۲ متر متفاوت است.
زمـسـتان‌ها، هـنگام سـرما درون غار گـرم و در تابـسـتان به لحاظ کـوران باد غار خـنک است، دو چـشـمه آب در زیـر تـقاب‌های پـایـیـن غار وجـود دارد که سـالـیان دراز مـردم از آن بهـره‌مـنـد بوده‌اند. براساس یافته‌های زمین شناسی، کرفتو در دوران مزوزوئیک زیر آب بوده و در اواخر این دوره ارتفاعات آن از آب خارج شده است.
مستشرقان و محققان بسیاری از جمله دمرگان، راولینسون، کرپورتر، خانیکف و فون‌گال از غار کرفتو بازدید و نقشه‌هایی از آن تهیه و ارائه کرده‌اند. کرپورتر نقشه غار را تهیه، استین آن را تکمیل و فون‌گال آن را تصحیح کرده است. در سوی دیگر دره، کوه دیگری وجود داد که به علت القا شکل طبیعی آن، مردمان محلی به آن “سه دختران” می‌گویند.
ایـن غار آهـکـی است و در دوره‌های مخـتـلـف انـسـان در آن سکـونـت کـرده و به هـمـیـن دلـیـل تـغـیـیـر حالـت داده است در داخـل غار هـنوز هـم آب وجـود دارد.
وجـود تصاویـر واشکال نـقـاشـی شـده داخـل غار از جـمله دیـدنـی‌های مـوجـود در ایـن اثـر باسـتانـی است که هـر بـیـنـنـده‌ای را به خـود جـلـب می‌کـنـد.
بر دیواره عمودی طبقات مختلف غار آثار متعددی از گوزن مارال، سوارکار با اسب، حیواناتی ناشناس وغیره وجود دارد که به دلیل قدمت به سختی قابل مشاهده هستند.
در نـتـیـجه آزمایـشـات خاک‌شـناسـی که از غار کـرفـتـو به دسـت آمـده نـشـان داده به عـلت یک رشـته فعالـیـت‌های جـزئـی و فعـل و انفعالاتـی که در سـطح غـار به عـمـل آمـده و رسـوباتـی که بر جای مانـده ایـن غـار از هـزاره چهارم پـیـش از مـیلاد عاری از فعالـیـتـ‌‌های انـسـانـی شده است و سـاکـنـیـن آن که گـله‌دارانـی کـوچ رو بـوده‌انـد آن مـنطـقه را تـرک کـرده‌انـد.
غار کـرفـتـو به دلیل گـمانه‌هایـی که در آن حـفـر شده و بعـضا تا عـمـق ۵٫۵ مـتـر پـایـیـن رفـته است با تـوجـه به لایـه‌های مـوجـود که تحـتانـی‌تـریـن آن دارای تـراشـه‌های سـنگـی و تـیغـه‌ای بـوده است یک فاصله هـزار سـاله را نـشـان مـی‌دهـد و دوباره به آثار زیـسـت انـسـانـی مـی‌ـ‌رسـد که دارای چهار دوره سکـونـتـی پـیـش از تاریخ، اشکانـی، سـاسـانـی، اسـلامی که البته دوره سـلـوکی آن چـنـدان مـورد یـقـیـن نیست.
کـشـف تـراشـه‌های سـنگـی در طـبـقـه چهارم و محـوطه بـیـرون غار نـشـانـه اسـتـفاده انـسـان در دوران پـیـش از تاریـخ است هـمچـنـیـن نـمـونه اشـیـای به دسـت آمـده باز نـشـانگـر ایـن واقعـیـت است اگـر چـه به عـقـیـده بعـضی دیگـر از کارشـناسـان امـور باسـتانـی مـی‌تـوان عـمـر غار را حـتـی خـیـلـی پـیـشتـر از آن حـسـاب کـرد.
زیباترین بخش معماری غار، طبقه سوم آن است که علاوه بر دقت در تراشیدن و کندن اطاق‌ها، فرم خاص سقف‌ها به شیوه کمانی و ایجاد درگاه‌ها و پله‌های آستانه آن در پنجره‌ها و نورگیرهای اطاق‌ها از نظر تزئینات به کار رفته از اهمیت خاصی برخوردار است.
بر روی سر در ورودی یکی از اطاق‌های طبقه سوم این غار کتیبه‌ای یونانی وجود دارد که هر چند تا حدود زیادی صدمه دیده اما این جمله در آن نقش بسته که ” این خانه هراکلس است، هر کس در آن وارد شود در امان است” که وجود این کتیبه موجب شده تا برخی بر این عقیده باشند که احتمالا این غار مدتی به صورت موقت مورد سکونت سلوکیان قرار گرفته که پس از فتوحات مهرداد دوم اشکانی به سمت غرب ایران حرکت کردند.
غار باستانی و زیبای کرفتو به دلیل داشتن معماری منحصر به فرد و بی‌نظیر صخره‌ای همیشه مورد توجه بوده و به عنوان یکی از جاذبه‌های طبیعی و بی‌بدلیل استان کردستان، گردشگران زیادی را به سوی خود فرا می‌خواند.
