بعد از مطرح شدن شبهه آلاینده بودن بنزین تولید پتروشیمی‌ها و تصمیم دولت برای واردات بنزین، مدیران وزارت نفت، نمایندگان و اعضای کمیسیون انرژی مجلس شورای اسلامی و برخی کارشناسان نسبت به این موضوع واکنش نشان دادند که همین موضوع منجر شد سازمان محیط زیست، یکی از محدود مدافعان واردات بنزین اطلاعیه‌ای را با عنوان “بنزین پتروشیمی آلوده است و بنزن و هیدروکربن‌های حلقوی سرطان‌زا هستند” منتشر کند.
خبرگزاری تسنیم برای روشن شدن اذهان عمومی علاوه بر عنوان بندهای اطلاعیه سازمان محیط زیست، توضیحاتی را به‌شرح ذیل بیان می‌کند:
۱ ــ با مراجعه به منابع اطلاعاتی نظیر کتب مرجع مرتبط با صنایع نفت و گاز و پتروشیمی به‌راحتی قابل درک است که صنایع پتروشیمی، حلال‌های بنزن، اولئون و زایلن تولید می‌کنند. این ترکیبات بعضاً خواص احتراقی (نظیر عدد اکتان) بهتری نسبت به بنزین تولیدی پالایشگاه‌ها دارند اما سرطان‌زایی آنها اثبات شده است. لذا در هیچ نقطه‌ای از دنیا از حلال‌های تولیدی پتروشیمی به‌دلیل سرطان‌زایی آن به‌عنوان سوخت استفاده نمی‌کنند. همچنین در داخل کشور نیز هیچ‌کدام از مؤسسات علمی مرتبط نفت و گاز و پتروشیمی چنین راه میان‌بر، رافع مسئولیت و مضر بر سلامتی جامعه به‌خصوص کودکان را توصیه نمی‌کنند.
آن‌چه در اطلاعیه سازمان محیط زیست به‌عنوان “حلال سرطان‌زا” آمده است در واقع همان “ریفرمیتی” است که هم اکنون در پالایشگاه امام خمینی(ره) شازند اراک ــ به‌عنوان پیشرفته‌ترین پالایشگاه کشور که هم اکنون ۱۶ میلیون لیتر بنزین یورو۴ تولید می‌کند ــ نیز تولید می‌شود و برای ارتقای کیفیت بنزین این پالایشگاه و پالایشگاه‌های اصفهان، شیراز و کرمانشاه مورد استفاده قرار می‌گیرد.
به‌گفته مدیران شرکت پالایش و پخش در واقع ریفرمیت تولید واحدهای پتروشیمی، مشابه ریفرمیت تولیدی پالایشگاه‌هاست، یعنی اگر یک نمونه از ریفرمیت پتروشیمی‌ها را با ریفرمیت تولید پالایشگاهی مانند امام خمینی(ره) شازند با هم مقایسه کنیم چه‌بسا در برخی از شاخص‌ها ریفرمیت پتروشیمی‌ها از ریفرمیت پالایشگاهی مزیت بالاتری داشته باشد یا حداقل مشخصات آنها یکسان است.
۲ ــ در ترکیب بنزین استاندارد یورو۴ که مورد نظر سازمان حفاظت محیط زیست بوده، میزان بنزن یک درصد و میزان ترکیبات آروماتیک ۳۵ درصد است. در حالی که در بنزین پتروشیمی، بنزن و آروماتیک‌ها بخش اصلی ترکیب بنزین را تشکیل می‌دهند و میزان آن بسیار فراتر از استانداردهای مورد نظر است. بر اساس نمونه‌های مستقیم برداشت شده از واحدهای توزیع بنزین شهر تهران و آنالیزهای انجام‌شده در کشور آلمان میزان آروماتیک‌ها در بنزین پتروشیمی ۴۸٫۶ درصد گزارش شده است.
در حالی سازمان محیط زیست بنزین یورو۴ را ملاک و استاندارد اطلاعیه خود قرار داده است که از این نوع بنزین تنها ۱۶ میلیون لیتر در کشور تولید و بخش زیادی از آن در تهران و کرج توزیع می‌شود. این در حالی است که ۴۵ میلیون لیتر بنزین تولیدشده در کشور فاقد این استاندارد است و بنزن و آروماتیک آنها بیش از استانداردهای یورو۴ است. در این صورت باید بنزین تولیدشده در پالایشگاه‌ها هم به‌دلیل آلایندگی بالا متوقف شود.
از سوی دیگر حجم بنزین معروف به بنزین پتروشیمی‌ها تنها ۱۰ درصد بنزین عرضه شده در کشور را شامل می‌شود که بنا به اعلام مقامات ارشد شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی ایران و شرکت ملی صنایع پتروشیمی، بنزین تولید شده توسط پتروشیمی‌ها در تهران توزیع نمی‌شود. بنابراین، نمونه گیری انجام شده از واحدهای توزیع بنزین شهر تهران قطعاً مربوط به بنزین مورد بحث نیست.
در مورد بالا بودن حجم آروماتیک در بنزین تولید شده به‌کمک پتروشیمی‌ها باید گفت که مدیران وزارت نفت مرتبط با این موضوع نیز پیش از این اعلام کرده بودند که آروماتیک ریفرمیت تولید شده در واحدهای پتروشیمی بالاست اما هرکسی که کمترین اطلاعی از فرمول تولید بنزین داشته باشد می‌داند که ریفرمیت مورد بحث یک محصول میانی است و بعد از اختلاط با بنزین الکیلیت، بنزین ایزومریت و سایر افزودنی‌ها تبدیل به بنزین معمولی یا سوپر می‌شود و بعد از ترکیب مشخصات آن بنزین مورد نظر نیز آزمایش می‌شود و گواهی این آزمایش به تأیید اداره نظارت می‌رسد.
نکته جالب توجه در اطلاعیه سازمان محیط زیست این است که نمونه مورد نظر به آزمایشگاهی در آلمان ارسال شده است! این در حالی است که برای تعیین آروماتیک و بنزن بنزین تولید شده دستگاه‌های GCکه در همه پالایشگاه وجود دارد کفایت می‌کند و نیاز به آزمایشگاه‌های خارج از کشور نیست.
۳ ــ به‌استناد نمونه برداری انجام شده در مرکز آزمایشگاهی سازمان محیط زیست نیز نتایج به دست آمده حاکی از بالا بودن میزان آروماتیک‌ها به‌مقدار ۷۲٫۶۳ و میزان بنزن ۶٫۹۸ درصد بوده است. مراکز دانشگاهی مستقلی نیز این آمار را تأیید کرده‌اند.
توضیحات مربوط به بالا بودن آروماتیک و بنزن در بندهای پیش بیان شد اما این نکته قابل توجه است در حالی سازمان محیط زیست خواهان توقف تولید ریفرمیت در واحدهای پتروشیمی است و از واردات بنزین دفاع می‌کند که طبق اسناد منتشر شده توسط خبرگزاری تسنیم بنزین وارداتی حتی استاندارهای بنزین یورو۲ را نداشته است به‌طوری که حجم “بنزن”، “گوگرد”، “آروماتیک” و “اُلفین” ــ مهمترین شاخص‌های محیط زیستی برای بنزین ــ بیشتر از حد استاندارد است. حتی به‌خلاف استاندارد برخی محموله‌های وارداتی بنزین حاوی MTBE ــ ماده‌ای سرطان‌زا ــ بوده‌اند. همچنین در این مدت بنزین وارداتی بدون آنالیز و تنها با استناد به گفته فروشنده تحویل گرفته می‌شد.
۴ ــ بر اساس طبقه‌بندی آژانس تحقیقات سرطان (IARC) که در سال ۲۰۱۰ انجام پذیرفته بنزن در گروه یک مواد سرطان‌زا قرار داشته و درسایر مجامع علمی این امر نیز به اثبات رسیده است.
در سرطان‌زا بودن بنزن شکی نیست اما بهتر است سازمان محیط زیست برای اطلاع اذهان عمومی اعلام کند مقدار بنزن در بنزین تولیدی پالایشگاه‌های کشور (غیر از پالایشگاه اراک) و بنزین وارداتی در چه‌حدی است و آیا بنزین تولید پالایشگاه‌ها و وارداتی کمتر از یک درصد بنزن دارد که بنزین پتروشیمی به این بهانه باید محاکمه شود؟
این در حالی است که واحدهای پتروشیمی تولید کننده بنزین دارای واحدهای “بنزن‌زدایی” هستند و به همین دلیل بنزن ریفرمیت آنها حدود دو درصد است. از سوی دیگر سایر پالایشگاه‌های کشور (به‌جز پالایشگاه امام خمینی(ره) اراک و تبریز) فاقد واحد بنزن‌زدایی هستند.
۵ ــ نتایج اندازه گیری هیدروکربن‌های خاص در سالهای ۱۳۷۶ در تهران نشان می‌داد که غلظت آلاینده بنزن در حدود حد استاندارد بوده است. ضمن اینکه در آن سال‌ها مشکل اصلی هوای تهران آلاینده منواکسید کربن بود. در حال حاضر به‌دلیل اعمال استانداردهای محیط زیست سطح منواکسید کربن بسیار پایین‌تر از حد استاندارد است؛ اما غلظت بنزن در بعضی نقاط تهران به بالاتر از ۱۰۰ برابر حد مجاز نیز می‌رسد. در صورتی که حلال‌های صنعتی از چرخه اختلاط با بنزین حذف شود به‌جرأت می‌توان اذعان کرد که مشکل هیدروکربن‌های سرطان‌زا می‌تواند در کشور حل شود.
اینکه سازمان محیط زیست به گزارش سال ۱۳۷۶ استناد کند و میزان بالای بنزن موجود در هوای تهران در سالهای اخیر را با این گزارش مقایسه کند از دو جهت جالب است: الف ــ قطعاً غلظت بنزن هوای تهران صرفاً به‌خاطر بنزین مصرفی در این شهر نیست؛ ب ــ با توجه به سخت‌گیرانه‌تر شدن استانداردهای محیط زیستی درباره بنزین در سالهای اخیر، قطعاً حد استاندارد بنزن در سال ۱۳۷۶ (یورو۲) چندین برابر حد استاندارد بنزن در سالهای اخیر (یورو۴ و یورو۵) بوده است؛ در واقع این سازمان دو استاندارد متفاوت را معیار مقایسه قرار داده است.
۶ ــ پیشنهاد می‌شود مخالفان مطالب فوق جست‌وجویی علمی درخصوص مضرات بنزن و سایر هیدروکربن‌های حلقوی سرطان‌زای تولیدی واحدهای پتروشیمی داشته باشند و همچنین بررسی نمایند چطور امکان دارد که واحدهای پتروشیمی کشور که همگی دارای حق امتیاز خاص تولید فرآیند (Lisence) هستند می‌توانند به‌جای تولید حلال‌های صنعتی، بنزین تولید کنند؟
با توجه به مستندات بالا، عدم رعایت استانداردهای فنی و زیست محیطی استفاده از بنزین تولید شده در واحدهای پتروشیمی اثرات نامطلوبی را بر سلامت شهروندان داشته است و می‌توان افزایش نرخ برخی از بیماری‌های صعب العلاج مانند سرطان را به این موضوع نسبت داد. این نکته “کیفیت بنزین پتروشیمی بهتر از برخی تولیدات پالایشگاه‌های قدیمی است” باید گفت این امر فقط در مورد عدد اکتان بالاتر بوده و این موضوع به‌قیمت آلایندگی بالای فرآورده مورد نظر تمام شده است. در شرایط کنونی که آلودگی هوا سلامت شهروندان را به مخاطره انداخته و بخش گسترده‌ای از آن به کیفیت سوخت ارتباط دارد، لازم است به‌جای موضع گیری و دفاع غیرمنطقی از وضعیت غلط گذشته و بیان موضوعات غیرکارشناسی، با همت مضاعف در جهت ایجاد محیط زیست سالم تلاش کنیم.
تصمیم دولت یازدهم برای حذف بنزین پتروشیمی و همکاری وزارت نفت برای ارتقای استانداردهای سوخت گامی مثبت و مؤثر برای ارتقای کیفیت هوا و کاهش بیماری‌ها و هزینه‌های تحمیل شده به مردم در سالهای گذشته است که این مورد سبب جلب اعتماد مردم به دولت خواهد شد.
یادآور می‌شود که با روی کار آمدن دولت یازدهم نیز وزیر نفت جدید از تولید ریفرمیت در واحدهای پتروشیمی حمایت کرد؛ به‌طوری که زنگنه در مصاحبه با یکی از نشریات کشور در تاریخ ۲۴ دی ماه سال ۱۳۹۲ در دفاعی تمام‌قد از بنزین تولیدشده در واحدهای پتروشیمی اعلام کرد کماکان تولید بنزین در این واحدها ادامه خواهد داشت. وی تأکید کرده بود که بنزین تولیدشده در واحدهای پتروشیمی پاک بوده مشکلی را نمی‌توان متوجه آن دانست.
البته در کمال شگفتی در کمتر از ۴۰ روز نظر ژنرال نفت تغییر کرد و بعد از آن مدیران این وزارتخانه به‌دستور وزیر نفت از مصاحبه در مورد پاک بودن بنزین تولیدشده در پتروشیمی‌ها منع شده‌اند. با وجود این، تاکنون مدیرانی نفتی که از بنزین پتروشیمی دفاع کرده‌اند همچنان بر پاک بودن این بنزین از ادعاهای مطرح‌شده بدون سند تأکید دارند.
