نماز جمعه از جمله عباداتی است که آیات و روایات بسیاری برای تأکید اهمیت آن صادر شده است. این عبادت جلوه ای از اتحاد و همبستگی مسلمانان است و فلسفه خاصی دارد که می توان از آیات و روایات وارده، آن را فهمید.
نماز جمعه، قبل از هر چیز یک عبادت بزرگ دسته جمعى است، و اثر عمومى عبادات را که تلطیف روح و جان، و شستن دل از آلودگی هاى گناه و زدودن زنگار معصیت از قلب مى باشد، در بردارد. بخصوص اینکه مقدمتاً دو خطبه دارد که مشتمل بر انواع مواعظ و اندرزها و امر به تقوى و پرهیزگارى است.
و اما از نظر اجتماعى و سیاسى، یک کنگره عظیم هفتگى است که بعد از کنگره سالانه حج، بزرگترین کنگره اسلامى مى باشد، و به همین دلیل در روایتى از پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله آمده است که جمعه حج کسانى است که قادر به شرکت در مراسم حج نیستند.
در حقیقت اسلام، به سه اجتماع بزرگ اهمیت مى دهد:
– اجتماعات روزانه که در نماز جماعت حاصل مى شود.
– اجتماع هفتگى که در مراسم نماز جمعه است.
– و اجتماع حج که در کنار خانه خدا هر سال یک بار انجام مى گیرد.
نقش نماز جمعه در این میان بسیار مهم است به خصوص اینکه یکى از برنامه هاى خطیب در خطبه نماز جمعه، ذکر مسائل مهم سیاسى و اجتماعى و اقتصادى است و به این ترتیب این اجتماع عظیم و پرشکوه مى تواند منشا برکات زیر شود:
آگاهى بخشیدن به مردم در زمینه معارف اسلامى و رویدادهاى مهم اجتماعى و سیاسى.
ایجاد همبستگى و انسجام هر چه بیشتر در میان صفوف مسلمین به گونه اى که دشمنان را به وحشت افکند و پشت آن ها را بلرزاند.
تجدید روح دینى و نشاط معنوى براى توده مردم مسلمان.
جلب همکارى براى حل مشکلات عمومى.
به همین دلیل همیشه دشمنان اسلام، از یک نماز جمعه جامع الشرائط که دستورهاى اسلامى دقیقاً در آن رعایت شود بیم داشته اند.
و نیز به همین دلیل نماز جمعه همیشه به عنوان یک اهرم نیرومند سیاسى در دست حکومت ها بوده است، منتهی حکومت هاى عدل همچون حکومت پیغمبر اکرم صل الله علیه و آله از آن بهترین بهره برداری ها را به نفع اسلام، و حکومت هاى جور همانند بنى امیه از آن سوء استفاده براى تحکیم پایه هاى قدرت خود مى کردند.
در طول تاریخ مواردى را مشاهده مى کنیم که هر کس مى خواست بر ضد حکومتى قیام کند، نخست از شرکت در نماز جمعه او خوددارى مى کرد، چنان که در داستان عاشورا مى خوانیم که گروهى از شیعیان در خانه «سلیمان بن صرد خزاعى» جمع شدند، و نامه اى خدمت امام حسین علیه السلام از کوفه فرستادند، که در نامه آمده بود «نعمان بن بشیر» والى بنى امیه بر کوفه، منزوى شده و ما در نماز جمعه او شرکت نمى کنیم، و چنانچه بدانیم شما به سوى ما حرکت کرده اید او را از کوفه بیرون خواهیم کرد «۱».
در صحیفه سجادیه از امام سجاد، على بن الحسین (علیه السلام) مى خوانیم: «اللهم انّ هذا المقام لخلفائک و اصفیائک و مواضع امنائک فى الدرجه الرفیعه التی اختصصتهم بها قد ابتزوها»
« خداوندا ! این (اشاره به نماز جمعه و عید قربان) مقامى است که مخصوص خلفاء و برگزیدگان و امناء بلند پایه تو است که ویژه آن ها نمودى، و (خلفاى جور بنى امیه) آن را به زور از اولیاى حق گرفته و غصب کرده اند » «۲».
گاه مى شود که دشمنان اسلام یک هفته تمام شبانه روز تبلیغات مسموم مى کنند ولى با یک خطبه نماز جمعه و مراسم پرشکوه و حیات بخش آن همه خنثى مى شود، روح تازه اى در کالبدها دمیده، و خون تازه اى در عروق به حرکت در مى آید.
توجه به این نکته که طبق فقه شیعه در محدوده یک فرسخ در یک فرسخ بیش از یک نماز جمعه جائز نیست و حتى کسانى که در دو فرسخى (تقریبا ۱۱ کیلومترى) از محل انعقاد جمعه قرار دارند در آن نماز شرکت مى کنند، این مسئله را روشن می سازد که عملاً در هر شهر کوچک یا بزرگ و حومه آن یک نماز جمعه بیشتر منعقد نخواهد شد، بنابراین اجتماعى چنین، عظیم ترین اجتماع آن منطقه را تشکیل مى دهد.
اما با نهایت تأسف این مراسم عبادى سیاسى که مى تواند مبدأ حرکت عظیمى در جوامع اسلامى گردد به خاطر نفوذ حکومت هاى فاسد در آن، در بعضى کشورهاى اسلامى چنان بى روح و بى رمق شده است که عملاً هیچ اثر مثبتى از آن گرفته نمى شود و شکل یک برنامه تشریفاتى به خود گرفته، و به راستى این از سرمایه هاى عظیمى است که براى از دست رفتن آن باید گریه کرد.
مهمترین نماز جمعه سال نماز جمعه اى است که قبل از رفتن به عرفات در مکه انجام مى گیرد که تمام حجاج خانه خدا از سراسر جهان در آن شرکت دارند که نماینده واقعى تمام قشرهاى مسلمین در کره زمین هستند، سزاوار است که براى تهیه خطبه چنین نماز حساسى، عده زیادى از دانشمندان هفته ها و ماه ها مطالعه کنند و محصول آن را در آن روز حساس و خطبه تاریخى بر مسلمانان عرضه نمایند و مسلماً می توانند به برکت آن آگاهى زیادى به جامعه اسلامى داده و مشکلات مهمى را حل کنند.
اما با نهایت تاسف در این ایام دیده می شود که مسائل بسیار پیش پا افتاده و مطالبى که تقریباً همه از آن آگاهى دارند مطرح مى شود، و از مسائل اصولى ابداً خبرى نیست! آیا براى از دست رفتن چنین فرصت هاى بزرگ و سرمایه هاى عظیم نباید گریست؟! و براى دگرگون ساختن آن نباید به پا خاست؟!
پی نوشت:
(۱) بحار الانوار جلد ۴۴ صفحه ۳۳۳٫
(۲) صحیفه سجادیه دعاى ۴۸٫
تفسیر نمونه، جلد ۲۴
منبع:شبستان
