مرضیه سعادت: قانون جامع کنترل و مبارزه ملی با دخانیات در سال ۸۵ به تصویب مجلس رسید و آئین‌نامه اجرایی آن نیز یکسال بعد برای اجرا به وزارتخانه‌ها و سازمانهای مرتبط این امر ابلاغ شد.
قانون مبارزه با دخانیات جدی گرفته نشد
این قانون ۲۰ ماده‌ایی که تصور می‌شد با تصویب و ابلاغ آن حجم گسترده‌ای از عرضه، تولید مواددخانی و مصرف آن را در جامعه کنترل کند نه تنها از سوی سازمانها جدی گرفته نشد که مانند برخی از قوانین، فقط بر روی کاغذ جا خشک کرد و در مناسبت‌های ملی به توصیف آمار مصرف در جامعه بسنده کرد.این درحالی بود که پیوستن کشورمان به کنوانسیون جهانی مبارزه با مصرف دخانیات نیز کاری از پیش نبرد.
در بخشهایی از این قانون تأکید شده است که فروش محصولات دخانی به صورت فله‌ای، باز یا نخی ممنوع است،وزارت بازرگانی موظف است فهرست اشخاص حقیقی وحقوقی را که دارای پروانه فروش (فروشندگان مجاز) محصولات دخانی است در اختیار ستاد کنترل دخانیات قرار دهد،به منظور حفظ سلامت عمومی به ویژه محافظت در مقابل استنشاق تحمیلی دود محصولات دخانی، استعمال این مواد در اماکن عمومی ممنوع است،تبلیغ محصولات دخانی به هر نحو ممنوع است، تا ۲درصد از سرجمع مالیات این قانون در بودجه سنواتی وزارت بهداشت منظور می شودد تا برای تحقق اهداف مبارزه و کنترل استعمال مواد دخانی در اختیار سازمانها، مؤسسات و جمعیتها قرار گیرد و فروشنده باید در صورت مشکوک بودن سن خریدار، مدرک شناسایی مبنی بر داشتن حداقل (۱۸) سال سن را از وی تقاضا کند.
بنابراین نه تنها این قانون به خوبی اجرایی نشد بلکه تقابل سازمانها در اجرای آن موجب شد تا گرایش بیشتر نوجوانان و جوانان به ویژه زنان را به مصرف مواد دخانی شاهد باشیم.
مصرف قلیان ۲ برابر شد
موج تکان‌دهنده‌ای از سوءمصرف سیگار و قلیان در گروه سنی جوانان به راه افتاده و علیرغم اینکه مصرف سیگار در سالهای ۸۵ تا ۹۰، روند ثابتی داشته اما در مورد قلیان این طور نبوده و مصرف روزانه آن ۲ برابر شده است.بطوری که ۳٫۵ درصد افراد در جامعه مصرف روزانه قلیان هستند.
مصرف روزانه سیگار در سال ۹۰ و در جمعیت بالای ۱۵ سال ۱۰٫۵ درصد بوده است که ۲۲ درصد آن مردان و ۱ درصد زنان را شامل می‌شود اما مصرف کلی سیگار ۱۲ درصد در جمعیت ۱۵ تا ۶۴ سال است و با اینکه بین سالهای ۸۵ تا ۹۰ روند ثابتی را درمورد مصرف سیگار داشته‌ایم اما در مورد قلیان مصرف روزانه‌اش دو برابر شده است به نحوی که ۴٫۳ درصد مردان و ۲٫۳ درصد زنان مصرف کننده داروزانه قلیان هستند.
به گفته کارشناسان ستاد ملی کنترل دخانیات، در مورد جمعیت ۱۳ تا ۱۵ سال آخرین آمار مربوط به سال ۸۶ است که ۳ درصد این جمعیت سیگار مصرف می‌کنند و در مردان آمار مصرف بیشتری وجود دارد اما ۲۶ درصد همین جمعیت مصرف کننده سایر مواد دخانی هستند که نسبت به سال ۸۵ این آمار بیش از ۲ برابر شده است.
دیگر علل گرایش زنان به سیگار چندان تفاوتی با گرایش مردان به سیگار ندارد. ژست استقلال و بزرگ شدن در دختران جوان و تاثیر دوستان چندان تفاوتی با پسران در انگیزه های گرایش به مواد دخانی ندارد.
ضمن آنکه افزایش زمینه برای جدایی و استقلال زنان از خانواده ها مثل اشتغال دختران، افزایش تحصیلات و تحصیل دور از خانواده در افزایش هر ساله آمار گرایش زنان به سیگار موثر است.
آمار گرایش به سیگار نشان می دهد گرچه میل به استفاده از سیگار در سنین بالاتر توسط مردان کاهش یافته است اما گرایش به سیگار در زنان و نوجوانان در مقابل افزایش یافته است.
اغفال دختران جوان از سوی صنایع دخانی
خدیجه محصلی، کارشناس مسئول برنامه دخانیات وزارت بهداشت در رابطه با شیوع مصرف دخانیات در بین دختران و زنان کشور هشدار می دهد و به فارس می گوید: صنایع دخانی در حال نقشه کشیدن برای جوانان و دختران کشور هستند و این گروه از جامعه را هدف قرار داده‌اند.این صنایع از طریق تبلیغ در مجلات، بکارگیری طرح‌های جذاب، بسته‌بندی‌های فریبنده و تصاویری که استقلال، زیبایی و لاغری را به نمایش می‌گذارند به جلب توجه دختران می‌پردازند.
وی می گوید: در کشورهایی مانند ایران از نظر فرهنگی، زنان به استعمال سیگار کمتر می‌پردازند اما اشکال مختلفی مانند مصرف قلیان بسیار رایج شده و قبح مصرف شکسته شده است.به طوری که مصرف سیگار و قلیان در بین دختران نوجوان و جوان به سرعت رو به افزایش است و اختلاف وضعیت مصرف در پسران و دختران کاهش یافته است و حتی حدود ۲۰ درصد دختران دانش آموز تجربه استعمال دخانیات دارند.
محصلی می افزاید: طبق نتایج بررسی جهانی وضعیت استعمال دخانیات در بین نوجوانان، مصرف دخانیات در بین دختران ۱۵ ـ ۱۳ سال در دنیا در حال افزایش است.
وی می گوید: در منطقه مدیترانه شرقی میزان مصرف دخانیات در بین دختران در مدارس رو به افزایش است و به میزان ۱۹٫۵ درصد در کشور، ۲۲٫۴ درصد در سومالی، ۲۶٫۸ درصد در سوریه، ۲۷٫۷ درصد در فلسطین و ۵۴٫۱ درصد در لبنان رسیده است.
محصلی می گوید: مصرف سایر محصولات دخانی به جز سیگار از قبیل قلیان، تنباکوی بدون دود، در بین دختران در منطقه مدیترانه شرقی(۹درصد) دومین رتبه را در مقایسه با این میزان در دنیا به خود اختصاص داده است.
وی ادامه می دهد: همچنین ۳۸ درصد افراد ۱۵ ـ ۱۳ سال در منازل و ۴۶ درصد آنها در اماکن عمومی در معرض استنشاق تحمیلی دود مواد دخانی هستند و این زنگ خطر بزرگی برای سلامت دختران و زندگی آینده‌شان است.
به گفته محصلی تمایل به شروع مصرف دخانیات در دوره نوجوانی و اعتیاد به آن به سرعت در حال افزایش است و جوانانی که استعمال دخانیات را از سن نوجوانی شروع می‌کنند نسبت به افرادی که در سنین بالاتر دخانیات را شروع کرده‌اند بیشتر به استمرار مصرف مواد دخانی تمایل دارند و کمتر به ترک آن تمایل دارند.
محصلی می گوید: برای محافظت دختران در برابر مضرات دخانیات، باید آگاهی دختران در خصوص زیانهای ناشی از مصرف دخانیات و حق آنها در خصوص زندگی در محیط‌های بدون دخانیات افزایش یابد. فروش و بازاریابی محصولات دخانی برای همگان به ویژه افراد جوان متوقف شود.همچنین باید مصرف مواد دخانی توسط بزرگسالان در مقابل نوجوانان باید ممنوع و متوقف شود و محیط‌های مدارس باید عاری از دخانیات شود.
وی در مورد اینکه قانون مبارزه با دخانیات وجود دارد اما ضمانت اجرایی ندارد، می‌گوید: قوانین خوبی برای کنترل استعمال دخانیات داریم اما اجرای قانون اهمیت بالایی دارد چرا که پشتوانه آن خواهد شد. قانون جامع مبارزه با دخانیات قانون جامعی است اما هنوز اجرایی نشده است چرا که اجرای آن منوط به وزارت بهداشت به تنهایی نیست و سازمانها و مردم باید به کمک بیایند چرا که بسیاری از بخش‌های این قانون به حقوق فردی بر می‌گردد.
بنابراین در همه جای دنیا سن مصرف دخانیات کاهش یافته است و کشور ما نیز از این امر مستثنی نیست و سن کارایی این افراد را در سالهای آینده به دلیل ابتلا به بیماریهای مختلف به شدت کاهش خواهد داد.
افزایش ۳۵ درصدی مرگ جنین در مادران سیگاری
زهرا ابراهیمی، کارشناس مبارزه با دخانیات نیز در رابطه با عوارض مصرف مواد دخانی در زنان به فارس می‌گوید: مصرف سیگار و استنشاق دود دخانیات باعث افزایش سرب خون در زنان باردار می‌شود به طوری که میزان مرگ و میر جنین در زنان بارداری که سیگار می‌کشند، ۳۵ درصد بیشتر است.سیگار کشیدن و استنشاق دود غیر مستقیم سیگار توسط زنان باردار یکی از علت‌های مهم سقط جنین، تولد زودرس، مرده‌زایی، پارگی ناگهانی جفت از جنین، افزایش خطر مرگ ناگهانی نوزاد و دوره بارداری کوتاه‌تر است.
وی ادامه می دهد: حتی استنشاق دود سیگار توسط زنان باردار سطح سرب خون آنها را افزایش داده و احتمال نقص در جنین مانند کمبود وزن هنگام تولد را ایجاد می‌کند.همچنین سیگار کشیدن در طول بارداری باعث اختلالات تنفسی، مشکلات بینایی در دوران کودکی، عقب‌ماندگی ذهنی، اختلال حواس شده و حتی سرطان خون را در کودکان افزایش می‌دهد.
ابراهیمی می افزاید: یک چهارم تمام مرگ‌های ناگهانی نوزادان به سیگار کشیدن مادران در دوران بارداری نسبت داده می‌شود، جالب اینکه اختلال حواس، بزهکاری و خشونت در دوران جوانی و بزرگسالی نیز در این کودکان بیشتر می‌شود.
مصرف سیگار در دختران ایرانی ۳ درصد است
از طرفی محمدرضا مسجدی دبیر کل جمعیت مبارزه با استعمال دخانیات در گفت‌وگو با فارس هشدار می دهد که میزان مصرف سیگار در کشورهای اسلامی از جمله ایران در دختران حدود ۳ درصد است و در مردان این آمار ۲۸ درصد است بنابراین این شرکت‌ها به دنبال مصرف بالای این محصولات در زنان هستند تا سودآوری بیشتری داشته باشند.به همین دلیل در حال حاضر با تبلیغ سیگارهای مخصوص زنان، مستقیم و غیر مستقیم در کشور تبلیغ می‌شود که نیازمند اقدامات فرهنگی است.
وی با اشاره به قانون جامع کنترل دخانیات می گوید: طبق قانون، فروش دخانیات به کودکان زیر ۱۸ سال ممنوع است و در بوفه‌های مدارس عرضه دخانیات غیرقانونی است بنابراین حتی اقلامی مانند آدامس نباید با اسم مشابه سیگار در بوفه مدارس فروخته شود همچنین تا صد متری مراکز آموزشی عرضه دخانیات ممنوع است با این وجود اجرای چنین قانونی به زمان زیادی احتیاج دارد و ممکن است ۲۰سال طول بکشد اما برای اثرگذاری بر روی تقاضا باید آرام آرام وارد عمل شد.
مسجدی می گوید: گاهی مصرف قلیان در برخی مناطق و اماکن به ۲۰ درصد می‌رسد.آنچه خطرناک است این بوده قلیان در حال سنت‌شکنی است، دختران جلوی پدران خود سیگار نمی‌کشند اما در خانواده قلیان می‌کشند، فرهنگ ایرانی ناخواسته با مصرف قلیان در حال از بین رفتن است.
به گفته وی در جمعیتهایی که استعمال دخانیات در چند دهه اخیر امری متداول است ۹۰ درصد سرطان ریه ، ۱۵ تا ۲۰ درصد سایر سرطانها ، ۷۵ درصد برونشیت مزمن و آمفیزم و ۲۵ درصد مرگ و میر ناشی از بیماریهای قلبی وعروقی در سنین ۳۵ تا ۶۹ سال، ناشی از مصرف دخانیات بوده است.
تفننی که هر ۶ ثانیه یک نفر را در جهان به کام مرگ می فرستد و در این میان ۷۰۰ میلیون کودک یا به عبارتی نیمی از کودکان جهان در معرض استنشاق تحمیلی دود سیگار بزرگ می شوند و بهتر است برای یکبار هم که شده مضرات مصرف سیگار و قلیان را جدی بگیریم
