با اعلام نتایج مذاکرات و انتظار برای آزادسازی دارایی های بلوکه شده ایران در برخی کشورها، نگرانی هایی از سوی برخی از اقتصاددانان مطرح می شود که دلواپسی آنها نسبت به مخاطرات اقتصادی پس از لغو تحریم‌ها و نتایج استفاده ناصحیح از منابع ارزی آزادسازی شده را می رساند.
مدیریت انتظارات اقتصادی جامعه پس از تحریم
کارشناسان اقتصادی نسبت به عدم استفاده درست از این منابع که در راه بازگشت به اقتصاد ایران است و افزایش تورم در نتیجه استفاده ناصحیح آن هشدار می دهند و خواستار به‌کارگیری این منابع عظیم در بخش های اقتصادی و تولیدی به منظور افزایش اشتغال و صادرات هستند و از سوی دیگر از دولتمردان می خواهند که نسبت به واردات بی رویه با روانه شدن دلارهای آزادسازی شده، هوشیار باشند.
آنها پیشنهاداتی به دولتمردان برای استفاده درست از منابع ارزی مذکور و به اصطلاح دلارهای پساتحریم دارند. دلارهایی که رقم آن بین ۲۳ میلیارد دلار تا ۱۸۰ میلیارد دلار تخمین زده می شود.
اقتصاددانان همچنین خواستار مدیریت انتظارات مردمی از سوی دولتمردان و در عین حال رسانه ها هستند، این در حالی است که انتظارات جامعه نسبت به کاهش قیمت‌ها پس از لغو تحریم‌ها و ارزان شدن نرخ دلار در حال شکل گیری است.
بدون تلاش میلیاردر نمی‌شویم/ آینده دلار
محمدقلی یوسفی عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی در گفتگو با مهر درباره مخاطرات اقتصادی پس از تحریم با آزادسازی دلارهای بلوکه شده ایران در سایر کشورها و تاثیر آن بر تورم در صورت عدم استفاده درست از این منابع تاکید کرد: مخاطرات قبل و بعد از تحریم همگی به ما بستگی دارد و به مدیریت اقتصادی کشور بر می گردد. توافق هسته ای امکاناتی را به ما می دهد و فرصتی را فراهم می کند که بتوانیم برخی از قیود و محدودیت ها را نداشته باشیم.
این استاد دانشگاه و اقتصاددان با تاکید بر اینکه چگونگی استفاده از فرصت ها و منابع به خود ما باز می گردد، بنابراین از این منظر رفع تحریم ها خطرات را برای اقتصاد کشورمان بیشتر نخواهد کرد، افزود: برخی تصمیماتی که در داخل کشور اتخاذ می شود، می تواند مخاطرات را ایجاد کند، اینکه از دارایی ها و منابع بدست آمده به درستی استفاده کنیم، به خود ما باز می گردد.
به گفته وی، تحریم ها، مشکلات و تنش های بین المللی و نگرانی هایی را برای کشور ایجاد می کرد و باعث می شد که سرمایه ها ساکن و عمیق نشوند و تعمیق سرمایه گذاری، تولید را از بین می برد و در این شرایط همه مسائل به صورت موقتی و گذرا دیده می شوند. حتی بودجه ریزی های سالیانه دولت، برنامه ریزی ها و سیاست گذاری ها هم موقتی و بر مبنای تحریم ها بوده است اما حال که وضعیت و آینده روشن و شفاف شده است، نیاز به استراتژی های بلندمدت و بادوام داریم که متناسب با نیازهای کشور تدارک دیده شود.
یوسفی با اشاره به آزادسازی منابع بلوکه ایران پس از لغو تحریم ها، گفت: درآمدهای ارزی امکان سرمایه گذاری در بخش تولید را به ما می دهد و این درآمدها باید در بخش تولید و نه در واردات مورد استفاده و بهره برداری قرار گیرند. به عبارت دیگر، این منابع ارزی باید برای واردات کالاهای واسطه ای و تکنولوژی های روز دنیا برای بکارگیری در بخش تولید استفاده شوند. واردات تکنولوژی هایی که بتواند اصلاح منابع آب و کمک به عرضه بهتر منابع آب در بخش کشاورزی را به همراه داشته باشد، نه اینکه به سمت واردات کالاهای مصرفی هدایت شود و تجار و واسطه ها از این وضعیت سوء استفاده کنند.
وی درباره انتظارات جامعه پس از لغو تحریم ها برای کاهش قیمت‌ها و بهبود وضعیت زندگی گفت: اینکه ما انتظار داشته باشیم بدون کار و تلاش میلیاردر و پولدار شویم و پیشرفت کنیم، به جا و درست نیست. بیشتر درآمدهای کشور وابسته به نفت و از خارج کشور است، بنابراین باید از درآمدهای حاصل از آزادسازی صیانت و پاسداری شود و نباید به راحتی این منابع مورد استفاده قرار گیرد و خرج شود و اثرات این منابع آزادسازی شده در اقتصاد کشورمان، بستگی به تصمیمات ما دارد.
این اقتصاددان تصریح کرد: در چند دهه گذشته تولید، صنعت و کشاوری توسعه نیافته و اتکا به واردات و صادرات کالاهای اولیه و نفت خام، بدون عرضه صنعت و کشاورزی باعث می شود که نیاز به واردات بیشتر شود و ادامه این وضعیت لطمه به اقتصاد کشور خواهد زد.
وی، آزادسازی منابع ارزی را در کوتاه مدت دارای اثرات روانی دانست و ادامه داد: اما به هر حال بازیگر اصلی ارزی در کشورمان دولت است و به نظر نمی رسد که تغییر خاصی در وضعیت ارزی بازار ارز در کوتاه مدت روی دهد اما پس از مدتی در دوره کوتاهی فشار در قیمت ارز زیاد خواهد شد. در عین حال، سیاست غلط و بی توجهی به تولید و افزایش واردات در مراحل بعدی به دلار فشار وارد خواهد کرد و مسئولان را وادار به نرخ گذاری دوباره برای ارز خواهد کرد.
هشدار درباره تورم ناشی از دلارهای آزادسازی شده
همچنین علی قنبری کارشناس اقتصادی، استاد دانشگاه و عضو اسبق شورای پول و اعتبار در گفتگو با مهر درباره مخاطرات اقتصادی پس از تحریم و تاثیر آزادسازی دلارهای بلوکه شده ایران در سایر کشورها در صورت عدم استفاده صحیح آنها در داخل کشور و تاثیر آن بر تورم عنوان کرد: یکی از نتایج مذاکرات ایران با کشورهای غربی برای رفع تحریم‌ها، امکان سرمایه گذاری های قابل توجه از سوی سرمایه گذاران خارجی در کشورمان و همچنین آزادسازی بخش عمده ای از درآمدهای بلوکه شده ایران در سایر کشورها و ورود آنها به اقتصاد ایران است.
وی گفت: اگر یک برنامه ریزی صحیح برای امکانات فراهم شده پس از تحریم ها و همچنین دلارهای آزادسازی شده، صورت نگیرد؛ اولویت ها و برنامه ها مشخص نشود ؛ زمینه های مناسب برای سرمایه گذاری ها با ظرفیت ها و پتانسیل های بالا فراهم و معرفی نشود واهداف هم مشخص نباشد امکان تورم وجود دارد.
قنبری با اشاره به تورم بالای ۴۹ درصدی که در اقتصاد ایران پس از جنگ ایران و عراق اتفاق افتاد، نسبت به این موضوع در شرایط پس از رفع تحریم ها هشدار داد و افزود: باید نسبت به این موضوع درس بگیریم و مراقب باشیم تا همان وضعیت در اقتصادمان رخ ندهد و اولویت ها و زمینه های سرمایه گذاری را از هم اکنون مشخص کنیم.
وی، تمرکز و سرمایه گذاری بر روی تولید و صدور کالاها را پیشنهاد و بیان کرد: این امر در شرایط فعلی می تواند منجر به افزایش اشتغال زایی، عرضه بیشتر کالاها، مهار تورم ، بهبود و ارتقاء سطح رفاه عمومی جامعه شود.
این اقتصاددان درباره انتظارات مردم برای کاهش قیمت‌ها پس از لغو تحریم ها گفت: انتظارات مردم به جا است. مردم سالهای سال با فشارهای تورمی به سر بردند و حال با لغو تحریم‌ها انتظار دارند که گشایشی در فعالیت های اقتصادی ایجاد شود و شرایط اقتصادی و رفاهی آنها بهبود یابد و دولت با مدیریت سرمایه ها، آنها را به سمت افزایش تولید و درآمد سرانه جامعه هدایت کند و موجبات افزایش عرضه بیشتر کالاها و کاهش بیکاری و کنترل تورم را مد نظر داشته باشد و با این برنامه ریزی و هدایت دولت تغییراتی ایجاد شود.
انتظار ارزانی را نداشته باشید
مرتضی افقه اقتصاددان و استاد دانشگاه در همین رابطه به خبرنگار مهر گفت: به صورت بالقوه اگر برای منابع آزادسازی شده پس از لغو تحریم ها، خوب تدبیر شود، خطری اقتصاد را تهدید نمی کند و این موضوع یعنی آزادسازی منابع بلوکه شده و عدم استفاده صحیح از آنها قابل مقایسه با شوک های نفتی که در برخی از کشورها از جمله ایران که منجر به بیماری هلندی شده، نیست. دلیل آن این است که ما ظرفیت های آماده زیادی داریم که به دلیل تحریم ها تا حدودی بلااستفاده مانده اند و بنابراین اقتصادمان دارای ظرفیت های خالی است.
وی با بیان اینکه اگر دلارها و منابع ارزی آزادسازی شده به بخش تولید روانه شوند، با تورم مواجه نخواهیم شد، افزود: اما خطراتی از جمله عدم استفاده صحیح از منابع ارزی و تاثیر آن بر افزایش تورم و نقدینگی بالقوه وجود دارد، اما در کنار آن ظرفیت های خالی هم در اقتصاد وجود دارد.
افقه با اشاره به اینکه در سالهای اخیر بخش ها و فعالیت های غیرمولد به شدت تقویت شده اند و سازو کارهای اقتصادی، اداری و بوروکراسی اقتصاد را به سمت شکل گیری بخش های غیرمولد سوق داده است، تصریح کرد: باید سازو کارهای جذب سرمایه گذاری های آزاد فراهم شود. اگر دولت این سازو کارها را آماده نکند و ورود سرمایه ها به بخش تولید را نتواند هدایت و کنترل کند، منابع آزادسازی شده به سمت بخش های غیرمولد سرازیر می شود و اقتصادمان را با تورم جدی مواجه خواهد کرد.
این استاد دانشگاه درباره انتظارات مردمی هم عنوان کرد: رسانه ها در هدایت انتظارات مردم باید تلاش کنند، در عین حال توده مردم هم باید شکیبایی به خرج دهند و انتظار ارزان شدن قیمت کالاها را نداشته باشند. همین که دولت بتواند سرعت تورم را کاهش دهد و کنترل کند و متغیرهای اقتصادی را تثبیت نماید، می تواند زمینه ساز موفقیت های اقتصادی باشد.
وی بر توجه بیشتر به وضعیت اشتغال و استفاده از ظرفیت های خالی تاکید کرد و گفت: متاسفانه تولید در کشور با موانع ساختاری زیادی مواجه است. یکسری تغییرات اساسی در ساختارهای سیاسی، اقتصادی و اجتماعی نیاز است و موانع تولید هم باید برطرف شود، زیرا موانع غیراقتصادی تولید باعث می شود که با وجود سرمایه های ریالی و ارزی، تولید با رشد اقتصادی و شاخص های اقتصادی هم به همان نسبت با بهبود مواجه نشوند.
این اقتصاددان درباره وضعیت بازار ارز پس از تحریم ها عنوان کرد: برخی انتظار داشتند که بازار ارز پس از اعلام نتایج توافق دچار شوک شود، البته کاهش جدی هم در قیمت های بازار ارز در مدت زمان بسیار کوتاهی اتفاق افتاد اما این بازار با تجربه یکی، دو سال گذشته فهمیده که حتی انتشار خبر توافق هسته ای هم شوک قابل ملاحظه ای را به آن وارد نمی کند. به هر حال اعلام نتایج بر بازار ارز آثار روانی گذاشت. اما انتظار می رود که طی یک هفته پس از اعلام نتایج، قیمت ها به مسیر عادی باز گردد و این تغییرات یک هفته ای هم اثرات روانی توافقات است.
افقه با اشاره به اینکه در روز پس از اعلام نتایج، قیمت ها در بازار ارز کاهش یافت و صرافان خریدار بودند نه فروشنده، چون می دانستند که قیمت ها باز خواهد گشت، درباره اینکه چرا قیمت دلار پس از تحریم کاهش نخواهد یافت، بیان کرد: منابع آزادسازی شده به کشور وارد می شود، گرچه عرضه زیاد می شود اما چون بخش قابل توجهی از منابع ارزی به دلیل مالکیت نفتی در اختیار دولت است و تفکر اقتصادی دولتی حاکم است و از سوی دیگر صادرکنندگان ذی نفوذ به دولت فشار می آورند که قیمت ارز را کاهش ندهد، (چون به غلط تصور می کنند که صادرات غیرنفتی با این روش می تواند افزایش یابد)، بنابراین انتظاری برای کاهش قیمت ارز نباید داشته باشیم. با این وجود گرایش به افزایش قیمت ارز در دولتمردان دیده نمی شود و در میان مدت قیمت ارز از محدوده ۳ هزار تومان تا ۳ هزار و ۲۰۰ یا ۳ هزار و ۳۰۰ تومان کمتر نخواهد شد.
از لغو تحریم ها ذوق زده نشویم
حسن نژاد نماینده مجلس در گفتگو با مهر درباره مخاطرات اقتصادی پس از تحریم گفت: ما نباید دچار ذوق زدگی شویم و روش صرفه جویی، افزایش بهره وری، اقتصاد مقاومتی و حمایت از تولید ملی را باید همچنان ادامه دهیم و گول برداشته شدن تحریم ها را نخوریم.
این کارشناس مسائل اقتصادی نسبت به افزایش واردات بی رویه با برداشته شدن تحریم ها، هشدار داد و اظهارداشت: با رفع تحریم های اقتصادی، درآمدهای نفتی و سهم نفت بالاتر می رود و این امر باعث می شود که سهم نفت در درآمدهای عمومی افزایش یابد و این موضوع به صلاح نیست و در عین حال نباید از موضوع مالیات و افزایش سهم آن در اقتصاد ملی غافل شویم.
حسن نژاد با تاکید بر اینکه نباید از افزایش بهره وری و خصوصی سازی در کشور غافل شویم، عنوان کرد: نباید به دنبال واردات بی رویه کالاها به جای افزایش تولید شویم و این ها آسیب هایی است که در مراودات بین المللی متوجه ما است.
این نماینده مجلس شورای اسلامی درباره تاثیر آزادسازی دلارهای بلوکه شده بر اقتصاد و تورم در صورت عدم استفاده صحیح از این دلارها گفت: پول های آزادسازی شده کشورمان که در سال های اخیر در کشورهای غربی بلوکه شده بودند با رفع تحریم های اقتصادی آزادسازی می شوند؛ بنابراین باید مراقب باشیم که به پشتوانه دلارها، پول چاپ نکنیم، زیرا چاپ اسکناس بدون پشتوانه توسط بانک مرکزی می تواند به افزایش تورم دامن بزند و منجر به بالارفتن تورم شود.
وی با تاکید بر خطراتی که ممکن است در نتیجه افزایش نقدینگی و تورم ایجاد شود، تصریح کرد: دلارهای آزادسازی شده را باید به سمت تولید و سرمایه گذاری در بازار سرمایه سوق دهیم تا آثار زیانباری برای اقتصاد نداشته باشد. باید مراقب باشیم که حلاوت رفع تحریم های اقتصادی از بین نرود و نتیجه این اقدامات به جای نعمت تبدیل به نکبت نشود.
حسن نژاد در پاسخ به این سئوال که چگونه می توان انتظارات و توقعات سطح جامعه را از برداشته شدن تحریم ها کاهش داد، زیرا مردم انتظار دارند که با رفع تحریم ها، قیمت ها در بازار شکسته شود و نرخ دلار کاهش یابد؟ گفت: نباید مردم انتظار داشته باشند که با رفع تحریم ها، کاهش قیمت ها اتفاق بیافتد؛ مگر در برخی از کالاها و یا نرخ دلار که البته به نظر نمی رسد که قیمت دلار بیش از ۱۰ درصد کاهش یابد.
