در نگاه اول، شاید نتوان ارتباطی بین پنج شهر فوق پیدا کرد: نیکویا در کاستاریکا، ساردینیا در ایتالیا، ایکاریا در یونان، اوکیناوا در ژاپن و لوما لیندا در کالیفرنیا. تمام این شهرها در پنج گوشه‌ی متفاوت از جهان قرار دارند. شهرهای فوق را می‌توان بهترین نقطه برای افرادی دانست که به دنبال طول عمر بالا هستند. به این شهرها مناطق آبی هم گفته می‌شود. در این مناطق شانس زندگی افراد به ۱۰۰ سال هم می‌رسد که ده برابر بیشتر از میانگین آمریکایی است.

برای اولین بار همه‌گیرشناسی ایتالیایی به نام جیانی پس و میشل پولیان، جمعیت‌شناس بلژیکی، با بررسی نرخ مرگ و میر در ساردینیا، اصطلاح منطقه‌ی آبی را رواج دادند. آن‌ها در اوایل دهه‌ی ۲۰۰۰ با نشانه‌گذاری مناطق طول عمر بالا به رنگ آبی، متوجه امید به زندگی بالا در استان نوئورو شدند. سپس با همکاری با دن بوئتنر، روزنامه‌نگاری آمریکایی به شناسایی مجموعه‌ای از مناطق دیگر در اطراف جهان پرداختند. نتیجه‌ی این پروژه کتابی پرفروش در سال ۲۰۰۸ بود.

تمرین‌های ورزشی یکی از نکات کلیدی طول عمر بالای شهروندان مناطق آبی سراسر جهان است

دانشمندان در دوازده سال متوالی به بررسی منطقه‌ی آبی پرداختند و فرضیه‌هایی را درباره‌ی علت طول عمر بالای مردم در این مناطق منتشر کردند.

معیارهای افزایش طول عمر

در ابتدا بهتر است الگوهای عمومی بررسی شوند. بر اساس بررسی‌های بوئتنر، سبک زندگی افراد در مناطق آبی دارای ویژگی‌های مشترک است. اولین ویژگی، رژیم غذایی است. بسیاری از مردم مناطق آبی به ویژه در گذشته، تعادل غذایی را رعایت می‌کردند. برای مثال در اوکیناوا، افراد مسن تابع قانون سنتی «هارا هاچی بو» هستند. طبق این سنت، آن‌ها تا زمانی غذا می‌خورند که ۸۰ درصد شکم پر شود. طبق پژوهش‌های علمی، میزان کالری مصرفی در این روش، ده درصد کمتر از توصیه‌های فعلی تغذیه برای افراد بالغ است. به نظر می‌رسد، این سنت در افزایش طول عمر مؤثر باشد.

رزالین آندرسون که به بررسی متابولیسم و سالخوردگی در دانشگاه ویسکانسین می‌پردازد با پژوهش‌های طولانی‌مدت روی حیوانات ثابت کرده است، میمون‌های ماکاک تابع الگوی مشابهی برای محدود کردن کالری هستند و به همین دلیل کمتر در معرض خطر بیماری‌های مرتبط با سن مثل سرطان، دیابت و بیماری‌های قلبی قرار دارند. همچنین ظاهر جوان‌تری دارند. برای مثال در سنین بالاتر موی آن‌ها خاکستری می‌شود.

هنوز مکانیزم‌ها و علت‌های دقیق طول عمر بالا و کاهش علائم پیری مشخص نیستند، گرچه به نظر می‌رسد محدود کردن کالری، رادیکال‌های آزاد سمی را کاهش دهد. رادیکال‌های آزاد، حاصل سوخت و ساز بدن هستند و می‌توانند به سلول‌ها آسیب بزنند. به اعتقاد برخی دانشمندان، کالری بدن در شرایط استرس خفیف هم کاهش می‌یابد و به این ترتیب تمرکز آن بر حفظ سلول‌ها افزایش می‌یابد.

به نقل از دیداهالی گوینداراجو، متخصص ژنتیک دانشگاه هاروارد در بوستون ماساچوست، محدودیت کالری می‌تواند خطر شکل‌گیری جهش‌های خطرناک سرطان‌زا در DNA را کاهش دهد. او می‌افزاید:

محدود کردن کالری مصرف می‌تواند خطر آسیب به DNA را کاهش داده و فرآیند ترمیم DNA را بهبود دهد. از طرفی یکی از ویژگی‌های بارز افراد صد سال به بالا، یکپارچگی ژنوم است. همچنین اغلب رژیم‌های غذایی در منطقه‌ی آبی، گیاهی هستند که برای سلامت قلب مفید است.

معنویت و تعامل اجتماعی، دو ویژگی مشترک افراد ۱۰۰ سال به بالا در مناطقی مثل اوکیناوا هستند

ارتباط معنوی

علاوه بر عادت‌های غذایی، زندگی اجتماعی افراد در منطقه‌ی آبی هم اهمیت بالایی دارد. مردم در این مناطق معمولا در جوامع یکپارچه‌ای زندگی می‌کنند. همچنین حس ارتباط اجتماعی به کاهش پیامدهایی مثل استرس کمک می‌کند از طرفی مسئولیت حفظ دوستی‌ها می‌تواند منجر به افزایش فعالیت‌های فیزیکی و ذهنی شود. طبق فراتحلیل جولیان هالت لاندستاد، روانشناس دانشگاه بریگام یانگ، کیفیت روابط هم به اندازه‌ی ورزش یا رژیم غذایی بر سلامت تأثیرگذارند.

مذهب را می‌توان یکی از منابع مهم ارتباط اجتماعی در مناطق آبی دانست. برای مثال مردم لوما لیندا از فرقه‌ی ادونتیست‌های روز هفتم (یکی از شاخه‌های مسیحیت پروتستان) هستند، اهالی نیکویا و ساردینیا کاتولیک هستند، اهالی ایکاریا، ارتدکس یونانی هستند و مردم اوکیناوا مذهب ری کوکیانی دارند. بوئتنر در مقاله‌ای برای مجله‌ی آمریکایی Liftestyle Medicine، ثابت می‌کند اشتراک مذهبی بر طول عمر بالا تأثیر می‌گذارد.

علاوه بر تعامل اجتماعی، انجام فرایض مذهبی هم احساس هدفمندی را بالا می‌برد و در شرایط اندوه و غم می‌تواند باعث تسلی خاطر افراد شود که روی هم رفته تمام این موارد، بین یک تا پنج سال به طول عمر افراد اضافه می‌کنند. البته افراد غیرمذهبی هم می‌توانند از روش‌های دیگری به مزایای مشابهی برسند.برای مثال در برخی شهرهای سکولار، زمانی به تأمل، مدیتیشن و حمایت اجتماعی از افراد اختصاص داده می‌شود که می‌تواند بدون نیاز به مداخله‌ی مذهب، آثار مثبتی را به دنبال داشته باشد. رفتن به طبیعت هم می‌تواند آثار مشابهی را به دنبال داشته باشد.

آمیزش فرهنگی

علاوه بر شباهت‌های گسترده‌ی بین مناطق آبی، برخی از ویژگی‌های منحصر‌به فرد هر منطقه هم می‌توانند نشانه‌‌ی راز سلامتی آن‌ها باشند. برای مثال مردم در جزیره‌ی ایکاریا عادت به نوشیدن چند فنجان چای و قهوه در روز دارند و این کار می‌تواند رابطه‌ی مستقیم با کاهش بیماری‌های قلبی عروقی در این منطقه داشته باشد. این عادت منطبق با پژوهش‌ها در نقاط دیگر است. طبق این پژوهش‌ها، نوشیدن چند فنجان نوشیدن داغ در روز می‌تواند خطر بیماری‌های قلبی عروقی را کاهش دهد؛ زیرا چای و قهوه‌، معمولا از مواد مغذی مثل منیزیم، پتاسیم، نیاسین و ویتامین E تشکیل شده‌اند که مانند آنتی‌اکسیدان عمل می‌کنند و رادیکال‌های آزاد را از بین می‌برند.

قهوه‌ی یونانی که با جوشاندن دانه‌های قهوه در ظرفی باریک و بلند درست می‌شود، به دلیل انتشار پولیفنول یا کلروژنیک اسید، می‌تواند التهاب بدن را کاهش دهد. التهاب بر بیماری‌های مرتبط با سن و سال مثل رشد پلاک‌ در سرخرگ‌ها که زمینه‌ساز سکته‌ است، تأثیر می‌گذارد. در نتیجه مصرف پلی فنول‌های ضدالتهاب مثل کلروژنیک اسید می‌تواند این خطر را کاهش دهد.

نوشیدنی‌های یادشده می‌توانند خطر دیابت نوع دو را کاهش دهند. ترکیب‌هایی مثل کلروژنیک اسیدها که دارای خواص آنتی‌اکسیدان و ضدالتهاب هستند از طرق مختلف با تنظیم جذب انرژی سلول‌ها و پیشگیری از توسعه‌ی مقاومت انسولینی (یکی از نشانه‌های دیابت)، سطح قند خون را پایدار می‌کنند. به گفته‌ی کریستینا کریوسوهو از دانشگاه آتن یونان و یکی از پژوهشگران ارشد بیماری‌های قلبی عروقی در ایکاریا: «نوشیدن چای و قهوه می‌تواند روند سوخت و ساز مفید گلوکز را بهبود دهد.»

نوشیدنی‌های کافئین دار قطعا اکسیر حیات نیستند؛ اما ترکیب آن‌ها با رژیم کم کالری و متعادل می‌تواند بر طول عمر مفید و زندگی سالم تأثیر داشته باشد. رژیم غذایی در ایکاریا هم مانند ساردینیا و اوکیناوا، در گوشت پائین و در سبزیجات و میوه‌های تازه بالا است. به گفته‌ی کریوسوهو: «با اینکه مردم ایکاریا در جزیره زندگی می‌کنند، زیاد ماهی نمی‌خورند.»

قهوه‌ی یونانی به دلیل برخورداری از ترکیب‌های ضدالتهاب برای سلامت انسان مفید است

راه‌حل‌های تلخ و شیرین

طول عمر بالای اهالی اوکیناوا هم را هم می‌توان به دو ماده‌ی غذایی متداول در این منطقه نسبت داد: سیب‌زمینی شیرین و خربزه‌ی تلخ. ممکن است این دو ماده حاوی خواصی برای افزایش طول عمر باشند. با اینکه برنج برای ژاپنی‌ها منبع کربوهیدرات است، سیب‌زمینی شیرین در اوکیناوا متداول‌تر است و قدمت آن به سده‌ی ۱۶۰۰ میلادی بازمی‌گردد. سیب‌زمینی شیرین برخلاف غذاهایی مثل نان سفید، شاخص گلوکز پائینی دارد. در نتیجه انرژی آن به آهستگی در جریان خون منتشر می‌شود. همچنین سرشار از مواد مغذی مثل ویتامین A، C و E است. این ویتامین‌ها در نقش آنتی‌اکسیدان‌هایی ظاهر می‌شوند که می‌توانند رادیکال‌های آزاد را از بین ببرند و التهاب را هم کاهش دهند.

همچنین پتاسیم موجود در سیب‌زمینی شیرین می‌تواند به کاهش فشار خون کمک کند. این غذا همچنین سرشار از فیبر (ماده‌ی مغذی ضروری برای میکروبیوم سالم شکمی) و دارای کلسترول و چربی اشباع پائین است. در نتیجه خطر بیماری‌های مزمن کاهش پیدا می‌کند.

خربزه‌ی تلخ، از نظر ظاهر شبیه به خیار و از نظر طعم مانند چای سیاه است. از خربزه‌ی تلخ در انواع غذاهایی مثل سالادها و تمپورا (غذای ژاپنی) و انواع آبمیوه‌ها استفاده می‌شود. خربزه‌ی تلخ هم مانند قهوه‌ی یونانی، حاوی ترکیب‌هایی برای پایدارسازی سوخت و ساز و جذب گلوکز است و به این ترتیب می‌تواند خطر مقاومت انسولینی و دیابت نوع ۲ را کاهش دهد. غذاهایی دریایی مثل جلبک و آشنه‌ی دریایی که همه در اوکیناوا مصرف بالایی دارند می‌توانند از بیماری‌های مرتبط با سن جلوگیری کنند.

چشم‌انداز زندگی‌بخش

طبق تعدادی از پژوهش‌ها، منطقه‌ی زندگی هم بر طول عمر تأثیر خواهد گذاشت. برای مثال منطقه‌ی آبی ساردینیا در منطقه‌ای کوهستانی زیبایی به نام سلواجیو بلو (آبی وحشی) قرار دارد که پر از صخره‌های ناهمواری است که تا ساحل کشیده شده‌اند. اغلب افراد مسنی که در منطقه‌ی ساردینیا زندگی می‌کنند کارگرهای مزرعه هستند. به عقیده‌ی پس و پولین، شیب‌های تند این منطقه فعالیت فیزیکی روزمره را افزایش می‌دهند و مردم به لطف چشم‌انداز طبیعی و روش سنتی زندگی، ورزشکار شده‌اند.

منطقه‌ی کوهستانی و زیبا، کلید عمر طولانی در منطقه‌ی ساردینیا

کریسوهو همچنین به بررسی سطح پائین رادیواکتیو در منطقه‌ی آبی ایکاریا می‌پردازد. این جزیره از نظر زمین‌شناسی به دو منطقه تقسیم می‌شود: شرق که از سنگ‌های دگرگونی رسوبی تشکیل شده است و غرب که در بستر گرانیتی قرار گرفته است که در چشمه‌های معروف آن رادون رادیواکتیو وجود دارد.

از طرفی طول عمر مردم ایکاریا در مناطق رادیواکتیو به طرز شگفت‌انگیزی بالا است در حالی که مردم منطقه‌ی شرق طول عمر پائین‌تری دارند. به عقیده‌ی بومیان این منطقه، چشمه‌های غرب ایکاریا، آب جاودانه تولید می‌کنند. این شواهد منطبق با پژوهش‌های کریسوهو در ایالات متحده هستند. او موفق به یافتن رابطه‌ای بین سطح پائین تشعشعات محیطی و طول عمر بالای مردم این منطقه شده است. او می‌گوید: «نرخ مرگ و میر بر اثر سرطان در استان‌های کوهستانی در مقایسه با استان‌های خلیجی کمتر است.»

از طرفی تشعشعات ایداهو، کلرادو و نیومکزیکو تقریبا سه برابر بیشتر از تشعشعات پس‌زمینه در لوییزیانا، میسیسیپی و آلاباما است. طبق چند پژوهش روی حیوانات هم درصد پائین تشعشعات می‌توانند برای ترمیم DNA و واکنش ضدالتهاب مفید باشند. دقیقا به همین ترتیب، استرس پائین و محدودیت کالری می‌توانند منجر به تحریک مکانیزم‌های محافظتی درون سلول‌ها شوند.

در حال حاضر، پاسخی قطعی برای راز طول عمر بالای مناطق آبی وجود ندارد. طبق بسیاری از پژوهش‌ها، الگوهای سن و سال در این مناطق را نمی‌توان با استفاده از معیارهای دیگر و مکانیزم‌های بالقوه‌ی آن‌ها توصیف کرد. کریسوهو قطعا نوشیدنی‌های رادیواکتیو را به عنوان اکسیر حیات توصیه نمی‌کند. بلکه معتقد است: «قطعا توصیه‌ی رادیواکتیو برای سلامتی، پر از ریسک و خطر است.»

اصل تعادل

قطعا طول عمر استثنایی مناطق آبی را نباید محدود به ماده‌ای سحر‌آمیز دانست بلکه دلیل آن ترکیبی از چند معیار مختلف است که برخی از آن‌ها بین تمام مناطق مشترک هستند و برخی منحصر به همان منطقه‌ هستند. کشف اکسیر ضدپیری یا غذایی سحر‌آمیز هیجان انگیز است اما روش‌های متعددی برای افزایش طول عمر وجود دارد.

تغذیه‌ی متعادل و مصرف میوه و سبزیجات، ورزش، نوشیدن قهوه و چای و یافتن فضایی برای آرامش روح (صرف نظر از اینکه کلیسا یا پیاده‌روی کوهستانی باشد)، همه می‌توانند بر افزایش طول عمر تأثیرگذار باشند.