افق آنلاین ، ۵ مرداد سالروز اقامه اولین نماز جمعه کشور در سال ۵۸ است. در این عمر بیش از ۴۰ساله انقلاب اسلامی و چه در ابتدای انقلاب، اثنای جنگ تحمیلی و حتی شرایط فعلی تریبون نماز جمعه به عنوان عبادی ـ سیاسی ترین تریبون کشور، تاثیر شگرفی در جهت دهی ملت ایران به سمت رهنمودهای دینی مخصوصا در حوزه سیاسی داشته است.
در این‌باره با علی اکبر صالحی رئیس سازمان انرژی اتمی که سال‌ها هم در دانشگاه و هم در مسئولیت های گوناگون جزو کارگزاران نظام بوده، به گفت‌وگو نشستیم.
وی درباره اهمیت و جایگاه نماز جمعه با بیان اینکه بهترین مرجع برای تبیین و تشریح منزلت نماز جمعه، قرآن کریم است، اظهار داشت: خداوند متعال در آیه ۹ سوره شریفه جمعه می فرماید؛ یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِذَا نُودِیَ لِلصَّلَاهِ مِن یَوْمِ الْجُمُعَهِ فَاسْعَوْا إِلَى ذِکْرِ اللَّهِ وَذَرُوا الْبَیْعَ ذَالِکُمْ خَیْرٌ لَّکُمْ إِن کُنتُمْ تَعْلَمُونَ. بدین معنی که ای مسلمانان هنگامی که روز جمعه ندای اذان سر داده می شود، با شتاب به سوی نماز که ذکر جمیل حضرت حق است بشتابید. داد و ستد دنیوی را رها کنید و این آیین معنوی، اگر بدانید، برای شما بسی سودمندتر است.
وی تصریح کرد: خداوند متعال در این آیه شریفه نفرموده است که بر شما فرض و واجب عینی است اما توصیه موکد فرموده است. چرای اصلی را خداوند می داند. زیرا فلسفه و علت اصلی وضع آیین ها و شرایع، نزد پروردگار بی همتاست اما ما می توانیم چنین استنباط کنیم که دلیل اصلی اهمیت این آیین الهی در تحقق تجمع مسلمین است.
* نماز جمعه موجب همبستگی قلوب مسلمین می‌شود
صالحی افزود: خداوند در آیه ۱۰۳ سوره مبارکه آل‌عمران می فرماید؛ وَاعتَصِموا بِحَبلِ اللَّهِ جَمیعًا وَلا تَفَرَّقوا یعنی به حبل الهی و رشته محبت و مودّت او چنگ زنید، حول محور خدا اجتماع کنید و متفرق نشوید. نماز جمعه یکی از آیین ها و شعائر وضع شده از سوی خداوند متعال است که موجب همبستگی قلوب مسلمین می شود. اگر به مجموعه روایات و تفاسیر مربوط به آیین نماز جمعه توجه کنیم، می‌توان چنین استنباط کرد که خداوند متعال اسلام را دین وحدت و جماعت قرار داده است. این نکته درست است که باور به خدا و دین، به یک اعتبار، امری فردی است اما اگر این باور در یک بستر اجتماعی نظام مند تحقق پیدا کند، تقویت می‌شود، نشر پیدا می‌کند و ریشه‌های آن مستحکم‌تر می‌شود. هنگامی که مسلمانان در صفوف در هم فشرده در آیین نماز جمعه گرد هم می‌آیند پیوندهای ایمانی آنان تقویت می‌شود. از این رو، آیین نماز جمعه از اهمیت راهبردی برخوردار است.
*نماز جمعه در حرکت تکاملی امت اسلامی از لوازم پیش‌برنده جامعه است
رییس سازمان انرژی اتمی در خصوص نقش نماز جمعه در استقرار و تثبیت نظام مقدس اسلامی با اشاره به مفهوم دین به منزله یک منظومه و یک نظام اجتماعی شامل مقررات، سنن، شعائر و مناسک که در بستر خداباوری تعریف و تبیین می شود، گفت: نماز جمعه در حرکت تکاملی امت اسلامی یکی از لوازم پیش برنده جامعه است. مسلمین یک روز در هفته با شور و شوق ایمانی گرد هم می آیند و خطیب جمعه معضلات و چالش های پیش روی جهان اسلام را تشریح می کند و به ارشاد و هدایت مردم می پردازد. البته خطیبان جمعه در سراسر کشور به این نکته بسیار مهم عنایت دارند که بیانات این عزیزان در سطح وسیعی انعکاس می یابد. پس باید غور و کنکاش کنند تا آنچه می گویند مستند و مبتنی بر توجیهات منطقی و احتجاجات عقلی باشد. در این زمانه، زبان سخن گفتن با جوانان تفاوت یافته و آنها طالب احتجاج و استدلال هستند. توجیه و استدلال منطقی برای جوانان کار چندان سهلی نیست. برای برقراری ارتباط با قشرهای مختلف اجتماع باید از شیوه های نوین ارتباط کلامی بهره برداری نمود. خطیب جمعه باید در تحبیب و تألیف قلوب چیره دست باشد .
وی در پاسخ به این سوال که از چه زمانی به نماز جمعه می رود؟ ضمن بیان اینکه نماز جمعه به دلیل توصیه موکّد الهی برای یک مسلمان الزام آور است، گفت: هر دو پدربزرگ من در سلک روحانیون بودند. در کودکی پدربزرگ پدری ام می فرمود: شرکت در مراسم نماز جمعه، واجب است. از کودکی این نکته در ذهن من نقش بسته است و همواره به عنوان یک امر واجب به این فریضه عمل می کنم. بنده ایشان را مرشد خود می‌دانستم. زمانی که در خارج از کشور مشغول تحصیل و یا انجام وظیفه بودم تلاش می کردم تا در مراسم نماز جمعه شرکت کنم. از جمله هنگامی که در جده و در سازمان کنفرانس اسلامی اشتغال داشتم، در مسجدی نزدیک محل اقامت خود در نماز جمعه شرکت می کردم. خطیب جمعه آن مسجد از برادران اهل سنت و اصالتاً اهل موریتانی بود و نکات بسیاری را از خطبه های آن عالم آموختم. به راستی که بیانات ایشان در فهم تعالیم اسلامی راهگشا بود. ایشان در ذکر مناقب و مَحامد خاندان عصمت و طهارت نیز با فصاحت و از عمق جان سخن می گفت. آن بزرگوار در واقع، عالمی اهل تحقیق و پژوهش بود و بنده همواره دعاگوی ایشان هستم.
وی در ادامه گفت: شرکت در نماز جمعه برکات زیادی نصیب انسان می‌کند. هم‌مسجدی‌ها در جده می دانستند که بنده شیعه هستم. عده ای از این عزیزان از سادات بودند ولی در نزد اهل سنت، موسوم به شریف بودند. توفیق می‌شد که گاهی در مراسم و آیین های این دوستان یکدل حضور میافتم و شاهد دلبستگی و احترام فوق‌العاده آنان به اهل بیت(ع) بودم.
صالحی افزود: با این باور نسبت به نماز جمعه همواره سعی می کنم تا جایی که ممکن است در صفوف نماز جمعه حضور پیدا کنم. اگر در تهران باشم حتماً تلاش می کنم تا در این اجتماع باشکوه حضور یابم مگر اینکه وضعیت جسمی و مزاجی بنده، یاری نکند. در شهرستان‌ها هم برخی اوقات از این توفیق بهره می برم. البته در دهه اول انقلاب با پدر مرحومم، همسر و بچه ها در این آیین روح بخش حضور پیدا می کردیم. بعدها که فرزندانم بزرگ شدند و مسئولیت خودشان را داشتند، کمتر توانستیم بصورت خانوادگی در مراسم نماز جمعه شرکت کنیم. یک بار که با خانواده در راه بودیم، انفجاری در محل اقامه نماز جمعه رخ داد. به همسرم گفتم اگر به موقع حرکت کرده بودیم، شاید در جمع شهداء بودیم و بر خوان نعمت الهی نشسته بودیم.
*در جذب جوانان برای حضور مستمر در نماز جمعه موفق نبودیم
معاون رییس جمهور در ارتباط با انتظار و توقعی که نسبت به رشد و تقویت نماز جمعه دارد، تصریح کرد: بنده گمان می کنم بر اساس شواهد و قرائن می توان گفت که ما در جذب جوانان برای حضور مستمر در مراسم نماز جمعه چندان موفق عمل نکردیم.
وی خاطرنشان کرد: سال های اول انقلاب به علت کثرت نمازگزاران در بلوار کشاورز نماز می خواندیم. یعنی این جمعیت انبوه ناگزیر در خیابان‌های اطراف دانشگاه تهران جمع می شدند. بنده بر این باورم که خطیب جمعه باید به تبیین مسائل و موضوعات سیاسی جهان اسلام و جمهوری اسلامی ایران بپردازد. اما باید مراقبت شود که مخاطبان احساس نکنند که، خطیب جمعه وارد دسته بندیهای سیاسی و حزبی شده است.
*خطیب نماز جمعه برای وصل کردن آمده نه فصل کردن
صالحی گفت: خطیب نماز جمعه برای وصل کردن آمده است نه برای فصل کردن. در نماز جمعه جذب حداکثری و دفع حداقلی باید بعنوان سیاست راهبردی مدنظر قرار گیرد. سلام و درود خدا بر روان پاک حضرت آیت الله طالقانی(ره) که یک عالم برجسته، قرآن شناس چیره دست و قرآن پژوه کم نظیر بود. ایشان در اولین نماز جمعه بعد از انقلاب خطبه ای از حضرت علی(ع) خواندند که در بخشی از آن عبارتی با تلفظ بسیار سخت بود؛ اما آن بزرگوار کاملاً زیبا آن بیانات نورانی مولای متقیان (ع) را ادا کردند. (والذی بعثه بالحق لتبلبلن بلبله و لتغربلن غربله و لتساطن سوط القدر)
وی افزود: حضرت آقا در نماز جمعه واقعاً خطیبی چیره دست بودند. خطبه های سیاسی ایشان محمل و بستری برای تجمیع و تألیف قلوب بود. مرحوم آیت الله هاشمی رفسنجانی(ره) هم خطیبی توانا بودند و ما واقعاً از بیانات ایشان استفاده میکردیم.
*نماز جمعه نباید به ابزاری سیاسی و جناحی تبدیل شود
رئیس سازمان انرژی اتمی گفت: سخنان این بزرگان واقعاً جاذبه و گیرایی داشت. اما الان می توان گفت که برخی ائمه جمعه استانها تا حدی دچار سیاست زدگی شده اند و جبهه گیری می کنند. این رویکردها در شأن جایگاه نماز جمعه نیست. گاهی بنده احساس می کنم که ساحت مقدس نماز جمعه، تبدیل به محل عقده گشایی عدّه ای علیه عدّه ای دیگر شده است. واقعاً باید مراقب باشیم که نماز جمعه این آیین روحبخش به ابزاری سیاسی و جناحی تبدیل نشود که موجب خسران خواهد شد.
صالحی با تاکید بر اینکه آداب و سنن صدر اسلام و خطبه های زیبای حضرت رسول(ص) و حضرت امیر مومنان علی(ع) را تا حدی فراموش کرده ایم، به بیان خاطراتی از نماز جمعه مرکز فرهنگی ایرانیان در وین اتریش پرداخت و اظهار داشت: مدتی حضرت آیت الله معزّی، بعنوان نماینده ولی فقیه در این مرکز نماز جمعه را برگزار می کردند و خطبه می خواندند. ایشان واقعاً اهل تدقیق و تحقیق بودند و بیانات ایشان براستی، درس آموز بود.
رییس سازمان انرژی اتمی در خصوص هجمه وارده به نماز جمعه در کشورمان از سوی دشمنان و بدخواهان، گفت: برای اینکه نماز جمعه، رکن رکینی از نظام حکومتی اسلام است. نماز جمعه عمود خیمه اسلام است. اگر این عمود و ستون اصلی محکم باشد، خیمه اسلام محکم و استوار پابرجا خواهد بود. دشمنان می خواهند به این عمود و خیمه آسیب وارد کنند.
*زبان خطیب جمعه باید روح نواز و وحدت آفرین باشد
وی تصریح کرد: اتفاقاً به همین دلیل ما باید در انتخاب خطیب، محتوای خطبه و شئونات نحوه برگزاری نماز جمعه توجه ویژه داشته باشیم. مسلمانان باید از حضور در نماز جمعه لذت ببرند. در انتخاب خطیب باید دقت لازم را بکار گرفت. خطیب باید آگاه، اهل تحقیق و مطلع به مسائل زمان باشد. در استان ها علمایی داریم که آگاه و عالمند و اشراف دارند ولی چندان به حضور در مجامع و محافل رسمی تمایل ندارند. باید این عزیزان را به میدان آورد. خطبه باید واقعاً دارای محتوا باشد. زبان خطیب جمعه باید روح نواز و وحدت آفرین باشد و از زبان تفرقه انگیز و حزبی به دور باشد.
صالحی تاکید کرد: نماز جمعه آنگونه که خداوند مقرر کرده است و آنگونه که حضرت رسول اکرم(ص) توصیف و تعبیر کرده است، عامل وحدت مسلمین و همبستگی، همدلی و همزبانی امت اسلامی است.
* اگر نماز جمعه وحدت آفرین نباشد، نظام و جامعه آسیب خواهد دید
وی افزود: برکت در اجتماع مومنان و صفوف درهم تنیده موحّدان است. این عبارت زیبا را همه ما بارها شنیده‌ایم که «یدالله مع الجماعه»؛ اگر تفرقه و تشتّت در کار باشد و نماز جمعه به محملی برای وحدت آفرینی تبدیل نشود، نظام ما و جامعه اسلامی آسیب خواهد دید.
معاون رییس جمهور در خصوص ارزیابی عملکرد نهاد سیاستگذاری ائمه جمعه کشور بویژه از زمانی که حضرت حجت الاسلام والمسلمین حاج علی اکبری، مسئولیت این نهاد را به عهده گرفته اند، گفت: به دور از هرگونه مداهنه، میخواهم باورم را بر زبان جاری کنم. چند باری که ایشان خطبه خواندند بنده بسیار لذت بردم. اولاً وقتی ایشان نماز می خوانند آیات قرآنی را با لهجه زیبا و با قرائت بسیار دلنشین می خوانند بطوری که انسان دوست دارد قرائت این عزیز ادامه پیدا کند. این یک نعمت الهی است که ایشان از آن برخوردارند. دوم اینکه واقعاً روی خطبه هایشان کار می‌کنند به‌گونه‌ای که ادب، متانت و انصاف در زبان و بیان ایشان رعایت می شود. همچنین از افراط و تفریط بدورند. خداوند ایشان را برای ما و نظام مقدس اسلامی حفظ کند.
وی اضافه کرد: در حال حاضر، چند تن از خطیبان ما در تهران بسیار عالی هستند اما به استانها باید بیشتر رسیدگی شود.
* حفظ شوکت و آبروی اسلام مقدّم بر جایگاه اشخاص است
رییس سازمان انرژی اتمی گفت: در پایان مایلم به این نکته اشاره کنم که حفظ شوکت و آبروی اسلام عزیز، مقدّم بر جایگاه اشخاص است. در شهرستان ها هم باید به گونه ای برنامه ریزی شود که اشخاص فاضل و عادل و برخوردار از سعه صدر و اهل محبت به ایراد خطبه بپردازند و موجب وحدت و همدلی بیشتر شوند.
