پانزدهمین اجلاس سران سازمان همکاری‌های اقتصادی (اکو) در عشق‌آباد با حضور سران کشورهای عضو برگزار شد. در شرایطی که در دوران پس از کرونا، کشورهای منطقه، نیاز به همکاری اقتصادی بیشتری دارند، این فرصت در اختیار اعضای اکو قرار گرفته است که بتوانند حجم مبادلات تجاری بین اعضا را بیشتر کنند و به توسعه منطقه‌ای کمک کنند.
توجه به اهمیت آسیا
سیدابراهیم رئیسی رئیس جمهور ایران نیز برای اولین بار در مقام رئیس جمهور، در جمع سران اکو سخنرانی کرد. یکی از نکات برجسته سخنرانی رئیسی، اشاره به نقش آسیا در سده بیست و یکم بود.
رئیسی در حالی به اهمیت نقش آسیا اشاره کرده است که ترکیه نیز، هدف مهمی به‌نام «بازگشت به آسیا» را در دستور کار خود قرار داده است و چنین به‌نظر می‌رسد که ایران و ترکیه به‌عنوان دو عضو مهم و قدرتمند اکو، نگاه مشترکی به مفهوم آسیاگرایی در سیاست خارجی و اقتصاد دارند.
رئیسی در سخنرانی خود گفت: «عصر حاضر، عصر آسیاست؛ آسیا پهنه‌ای از تمدن، فرهنگ و ارزش‌های غنی و مهد بزرگ‌ترین ادیان توحیدی است و بسیاری از اصول و قواعد پیشرو در عرصه بین‌الملل نظیر صلح‌طلبی، عدالت‌خواهی، احترام متقابل، خردورزی، حکمرانی خیرخواهانه، پایبندی به تعهدات و معاهدات میان ملت‌ها و حسن همجواری با همسایگان، از این پهنه تمدن‌ساز سرچشمه گرفته است. جمهوری اسلامی ایران، اولویت ویژه‌ای برای همکاری و مشارکت اقتصادی با کشورهای آسیایی، به‌خصوص همسایگان خود در آسیای جنوبی، آسیای غربی، آسیای میانه و قفقاز، قائل است. اینجانب نیز سیاست «تعامل حداکثری» با همسایگان را در دستور کار دولت خود قرار داده‌ام. بی‌تردید تقویت نقش و جایگاه سازمان‌های منطقه‌ای به‌عنوان تسهیل‌کننده همکاری‌های دوجانبه و چندجانبه مورد توجه و اهتمام ماست که یکی از نمودهای واضح آن سازمان همکاری‌های اقتصادی اکو است.»
اردوغان خواسته خود را تکرار کرد
چندی پیش، کلان‌شهر استانبول ترکیه، میزبان اعضای «سازمان دولت‌های ترک» بود و سران ترکیه، جمهوری آذربایجان، قزاقستان، قرقیزستان، ازبکستان، ترکمنستان و مجارستان (عضو ناظر) گرد هم آمدند تا درباره اهمیت همکاری کشورهای ترک‌زبان، رایزنی کنند. در اختتامیه آن نشست، اردوغان از سران کشورهای عضو خواست فکری به حال قبرس ترک کنند و زمینه آن فراهم شود که به‌تعبیر مقامات ترکیه، «جمهوری ترک قبرس شمالی» نیز به گروه مزبور بپیوندد.
مدت کوتاهی پس از درخواست در استانبول، اردوغان، این بار در عشق‌آباد ترکمنستان نیز فرصت را مغتنم دیده اعلام کرد: «برابری حاکمیتی و جایگاه برابر بین‌المللی مردم تُرک قبرس، کلید حل مسئله جزیره قبرس است. از همه کشورهای دوست و برادر می‌خواهم که چشم‌انداز راه‌حل جمهوری تُرک قبرس شمالی را بدون پیش‌داوری ارزیابی کنند.»
در واقع رئیس جمهور ترکیه، با زبان و ادبیاتی دیپلماتیک، از اعضای اکو خواست که آنان نیز همچون ترکیه، قائل به ضرورت راهکار تأسیس دو دولت مستقل در جزیره قبرس باشند و «جمهوری ترک قبرس شمالی» را به‌رسمیت بشناسند.
هزینه‌های سنگین یک شناسایی
تاکنون، غیر از ترکیه، هیچ کشور دیگری، ساختاری به‌نام جمهوری ترک قبرس شمالی را به‌رسمیت نشناخته است.
قرار بود که مسئله قبرس، با مذاکرات دیپلماتیک مفصل و با حضور نمایندگانی از هر دو سوی قبرس، دبیرکل سازمان ملل متحد، ترکیه، یونان و انگلیس حل شود اما مذاکرات طولانی، هیچ دستاوردی نداشته و عملاً به بن‌بست رسیده است، چرا که ارسین تاتار رئیس جمهور مورد حمایت ترک‌های قبرس، خواهان به‌رسمیت شناخته شدن دولت مستقل قبرس ترک است و این در حالی است که نه سازمان ملل و نه دیگر طرف‌های مذاکره، زیر بار چنین درخواستی نمی‌روند.
در سوی دیگر ماجرا، آمریکا، اتحادیه اروپا و همچنین رژیم صهیونیستی، به‌تندی با رویکرد ترکیه مخالفند و علاوه بر این، چندین جریان سیاسی و نخبگان سیاسی ترک قبرس از جمله مصطفی آکنجی رئیس جمهور سابق قبرس، معتقد به ضرورت تفاهم بر سر فدرالیزه شدن دولت قبرس و دست برداشتن از شعار استقلال هستند اما دولت اردوغان، به‌طور مداوم بر ضرورت استقلال قبرس ترک، تأکید می‌کند.
در چند سال گذشته، ترکیه تلاش کرده است رزمایش‌های نظامی مشترکی را با حضور نیروهای قطر، جمهوری آذربایجان و پاکستان، در سواحل قبرس برگزار کند تا این کشورها را به پیگیری مسئله قبرس، علاقه‌مند کند.
در همین راستا، تاکنون دوبار، هیئت‌های دیپلماتیک اسلام‌آباد و باکو نیز به بخش ترک‌نشین قبرس سفر کرده‌اند که در واقع، به‌شکلی تلویحی به‌معنی تأیید حاکمیت ترک‌های مورد حمایت آنکارا بر بخش شمالی جزیره قبرس است اما هنوز هم، حتی پاکستان و جمهوری آذربایجان به‌عنوان متحدین بسیار نزدیک ترکیه، به‌سمت گزینه شناسایی کامل نرفته‌اند.
مدتی پیش، رسانه‌های ترکیه اعلام کردند که نمایندگانی از دولت اردوغان، کنار پاکستان و جمهوری آذربایجان، از بنگلادش و قطر نیز خواسته‌اند برای به‌رسمیت شناختن جمهوری ترک قبرس شمالی، اقدامات اولیه را انجام دهند.
اما هنوز هیچ پاسخ روشنی دریافت نشده است، چرا؟ پاسخ، چندان پیچیده نیست، هر کشوری که دولت مستقل قبرس ترک را به‌رسمیت بشناسد، آشکارا علیه دولت رسمی قبرس، اتحادیه اروپا و سازمان ملل متحد، موضع گرفته است، در نتیجه، اتخاذ چنین موضعی، برای کشورهایی که قبرس ترک را به‌رسمیت بشناسند، تبعات و پیامدهایی به‌دنبال خواهد داشت.
دو دلیل مهم، باعث شده است دولت اردوغان راغب و مشتاق شود که به‌هرشکلی شده، موافقت و همراهی کشورهای دیگر را برای قبرس ترک‌نشین بگیرد:
۱٫ کشف منابع نفت و گاز سواحل قبرس و شرق مدیترانه.
۲٫ تلاش برای تبدیل شدن ترکیه به کشور پیشگام و پرچمدار هویت ترکی در منطقه و استفاده از ظرفیت سیاسی و اقتصادی کشورهای ترک‌زبان.
به‌عبارتی روشن، درخواست اردوغان از سران اکو برای به‌رسمیت شناختن جمهوری ترک قبرس شمالی، می‌تواند بخشی از منافع ترکیه را تأمین کند اما حقیقت این است که هیچ خروجی و آورده خاصی برای دیگر اعضای اکو ندارد و آنان را در تقابل با چندین کشور و نهاد مهم قرار می‌دهد.
حالا و در شرایطی که شصت سال از عمر سازمان همکاری‌های اقتصادی اکو سپری شده است، تلاش برای ارتقای روابط شبکه‌ای و توسعه همکاری و نیز ایجاد منافع مشترک برای اعضای این سازمان، به‌مراتب مهم‌تر است از تبدیل کردن اکو به گروهی برای تقابل با دیگران.
