ایران در ماه‌های ژانویه تا سپتامبر سال گذشته میلادی ۷۲۳ هزار و ۷۲۶ دستگاه خودرو سواری تولید کرده بود، اما در مدت مشابه در سال ۲۰۲۲ تولید خودرو‌های سواری در ایران با رشد ۳۱.۲ درصدی مواجه شده و به ۹۴۹ هزار و ۸۱۷ دستگاه رسیده است. به این ترتیب ایران در میان تولیدکنندگان خودرو جهان توانسته رتبه ۱۰ را کسب کند.
کسب رتبه دهم توسط صنعت خودرو ایران در میان تولیدکنندگان خودرو جهان، تنها یک خبر مثبت و مسرت بخش نیست، زیرا این تنها قاب عکسی از سکوی موفقیت است. در حقیقت صنعت خودروی کشور همچون آن ورزشکار روی سکویی قرار گرفته و همه آن قاب را می بینند، در حالی که این ورزشکار شبانه‌روز تلاش می‌کند تا اندامی ورزید و آماده در برابر حریفی چون تحریم داشته باشد. به این ترتیب کسب این رتبه را باید کمی عمیق تر از آن قاب زیبا روی سکو بررسی کرد.
شاید بتوان گفت همان طور که حالا صنعت خودرو ایران توانسته بیشترین نرخ رشد تولید را در سال ۲۰۲۲ کسب کند، اگر قرار باشد به حدود پنج سال قبل و آغاز تحریم‌ها بازگردیم، ایران احتمالا رتبه بالاترین نرخ کاهش تولید را نیز به خود اختصاص خواهد داد. زیرا در شرایطی که نرخ تولید خودرو بعد از توافق نامه برجام هر سال رو به رشد بود، خروج آمریکا از این توافق نامه بین‌المللی و وضع دوباره تحریم ها باعث شد، تولید خودرو در ایران به شدت کاهش پیدا کند.
خروج شریکان خارجی صنعت خودرو از ایران، عدم همکاری تامین‌کنندگان خارجی قطعات و مواد اولیه، رشد نرخ ارز در حالی که تامین مواد اولیه خارجی با ارز انجام می‌شود و مشکلات مختلف دیگر تنها بخشی از دست‌اندازهای راه خودروسازان داخلی بود. هر چند امروز هم نباید تصور کرد خودروسازان راحت به فعالیت خود ادامه می‌دهند، زیرا هنوز تحریم‌ها برقرار است و هنوز هم نرخ ارز مسیر رشد را در پیش دارد.
اما با همه این مشکلات ریز و درست سوال این جاست که رشد تولید و کسب رتبه دهم نرخ رشد تولید در میان انبوهی از غول‌های خودروسازی جهان چگونه حاصل شده است؟ اگر بخواهیم پاسخ این سوال را دقیق و مو به مو بررسی کنیم، احتمالا این نوشتار مثنوی معنوی از تلاش و پشت کار صنعت گران ایران خواهد شد که در حوصله این مطلب نیست. اما کلیت این موضوع قابل بررسی است.
تغییر ساختار
رضا فاطمی امین وزیر صنعت از وقتی که رای اعتماد خود از مجلس را دریافت کرد، همواره در خصوص ایجاد تغییرات در ساختار صنعت خودرو سخن گفته است. تغییراتی که البته نیازمند زمان است و به نظر می رسد این زمان را بعد بازگشت از بهارستان با کارنامه‌ای که به دست راست او دادند در اختیار دارد. هر چند اگر تغییر و تحولات درونی دو خودروساز بزرگ کشور در ماه های گذشته را نیز بررسی کنید، خواهید دید سیاست‌های کلان وزارت صمت در اصلاح ساختاری صنعت خودرو توسط مدیران عامل دو خودروساز اجرا شده است. از این رو بار بر زمین مانده صنعت خودرو در دوران تحریم کم کم در حال به مقصد رسیدن است.
به طور مثال ایران خودرو به عنوان بزرگ‌ترین خودروساز خاورمیانه از ابتدای سال جاری تا دوم آذرماه توانسته ۴۰۲ هزار و ۸۹۶ دستگاه خودرو تولید کند. ضمن این که این خودروساز توانسته ۴۱۲ هزار و ۳۹۵ دستگاه خودرو سبک و سنگین را تجاری سازی کند. این در حالی است که در سال گذشته این خودروساز توانسته بود ۴۵۸ هزار و ۲۰۸ دستگاه خودرو را راهی بازار کند. به این ترتیب با توجه به میانگین تولید ۲۷۰۰ دستگاه خودرو با روش عبور مستقیم به نظر می رسد تا پایان آذرماه این خودروساز از رکورد تولید سال قبل خود در ۹ ماه امسال عبور خواهد کرد.
این آمار و ارقام را باید به حساب تلاش‌هایی گذاشت که در نقطه به نقطه این صنعت انجام شده است. به طور مثال یکی از اولین اقداماتی که در ارتباط با زنجیره تامین در ایران خودرو پس از حضور مهدی خطیبی بر روی صندلی مدیرعاملی این خودروساز انجام شد، اصلاحات در روند ارتباط با قطعه سازان، پرداخت‌های مالی، استانداردهای کیفی قطعات و خروج بسیاری از قطعات از تک سورس بودن است. اقداماتی که دستاوردهای آن نه تنها باعث افزایش تولید و عرضه خودرو که باعث بهبود کیفیت محصولات نیز شده است.
بهبودهایی که در روند تولید، عرضه و ساختارهای فنی مهندسی صنعت خودرو ایجاد شده است، در واقع یک کاشت است که در مرحله داشت قرار دارد و شاید سال آینده زمان مناسب‌تری برای برداشت از این زمین حاصل خیر باشد. هر چند همه آمارها نشان می‌دهد به طور مثال در ایران‌خودرو در پایان سال جاری نیز همه رکوردهای پنج سال اخیر شکسته خواهد شد، اما اقدامات زیرساختی همواره نیازمند صرف زمان و ثبات مدیریت دارد.
از جمله نکات دیگری که ارزش کسب رتبه دهم در میان خودروسازان بزرگ جهان توسط ایران را بیشتر می‌کند، بحران‌هایی مثل کاهش تولید چیپ‌ست‌های الکترونیکی و قطعاتی از این دست است. زیرا به دلیل شیوع کرونا در سه سال گذشته تولید این قطعات در جهان به شدت کاهش یافته است و به همین دلیل همه خودروسازان جهان با این مشکل دست و پنجه نرم می‌کنند. با این حال خودروسازان داخلی هر چند سخت توانسته اند این قطعات را به خطوط تولید برسانند تا چراغ تولید روشن بماند.
به این ترتیب سهم ۱.۹ درصدی از کل تولید خودرو‌های سواری دنیا طی ۹ ماهه امسال توسط خودروسازان ایرانی پیام روشن عبور از تحریم ها را مخابره می کند. پیامی که اگر به موقع و کافی توسط مسولان داخلی شنیده شود، می‌تواند راه‌گشا و تسریع کننده بسیاری از امور در حوزه تولید باشد. بدون شک سرعت گرفتن لکوموتیو صنایع کشور نه تنها باعث بهبود شرایط اقتصادی حدود ۶۰ صنعت دیگر می شود که حتی اقتصاد کلان کشور را نیز تقویت خواهد کرد.
