در طب سنتی برآیند اثر مجموعه عناصر و ارکان مادی نظام هستی در یک شی، گیاه، غذا، حیوان و انسان را مزاج آن می‌نامند. برخی از حکما نقش رفتارها را در پیدایش مزاج دخیل می‌دانند و برخی دیگر نیز نقش پندارها را تحت عنوان عوامل نفسانی (غم و شادی که موجب بروز سودا و صفرا) در بروز مزاج مطرح می‌سازند. اما به طور مشخص یک عنوان برجسته برای عوامل و عناصر معنوی (غذای حرام و حلال و یا نیت پلید و خیر در بروز مزاج) در شکل‌گیری مزاج قرار نداده‌اند. دانایان طب سنتی، مساله مزاج را یکی از مسائل مهم در انتخاب همسر می‌دانند.
این افراد درباب علت تطابق مزاج زن و مرد، مثال‌هایی می‌زنند؛
گرمی و سردی: «گرم مزاجان» افرادی فعال و پر جنب و جوش هستند و «سردمزاجان» افرادی کند و بی‌حال. حال اگر زن و شوهر دارای مزاج مختلف باشند به سختی می‌توانند همدیگر را تحمل کنند. این مساله در مورد دو دوست هم صادق است. در زندگی خوابگاهی، فراوان مشاهده شده است که افراد دارای مزاج مختلف نمی‌توانند همدیگر را تحمل کنند و معمولا به رفتار همدیگر گیر می‌دهند. فرد فعال و پرانرژی از فرد فعال و پرانرژی خوشش می‌آید. تصور کنید زن و شوهر برای یک مهمانی دعوت شده‌اند. زن مزاج سرد دارد و شوهر بسیار گرم است. شوهر به‌علت گرم مزاج بودنش فورا سر و وضع خود را مرتب کرده و آماده رفتن می‌شود، اما زن به‌علت سرد مزاج بودنش بسیار کند عمل کرده و شوهر مدت زیادی منتظر می‌ماند تا زن آماده رفتن شود. حال اگر از این سنخ تضادها در زندگی زیاد باشد، به مرور زمان عشق و علاقه زوجین را نسبت به هم کم خواهد کرد.
گرم و خشک! افراد صفراوی حافظه خوبی دارند و تیزهوش هستند. این افراد باید با هم سنخ خود یعنی افراد دارای مزاج گرم و خشک ازدواج کنند. چون درصورت عدم رعایت تطابق مزاجی این افراد قادر به درک یکدیگر نخواهند بود.
گرم و تر! دموی مزاجان (گرم و تر) دارای روحیه شاد، خوش مشرب و اجتماعی هستند. حال تصورکنید چنین فردی با یک فردسوداوی (سرد و خشک) ازدواج کند. فرد سوداوی گوشه گیر بوده و تمایلی به شرکت در اجتماعات ندارد. این دو نفر به علت تقابل مزاجی که دارند نمی‌توانند باهم کنار بیایند.
سرد و تر! یکی از خصوصیات بلغمی مزاجان، خونسردی و بی‌خیالی آنها درحوادث و مشکلات است. حال اگر یک طرف بلغمی (سرد و تر) باشد و طرف دیگر گرم باشد یک طرف همیشه در اضطراب خواهد بود و طرف دیگر بی‌خیال. فرد گرم مزاج از بی خیالی طرف مقابلش خسته می‌شود و این وضعیت در درازمدت باعث تنفر و انزجار او از طرف مقابلش خواهد شد. متقابلا فرد سرد مزاج (بلغمی) نیز فرد گرم مزاج را به‌خاطر اضطراب و عجول بودنش سرزنش می‌کند.
اعتدال
