در دامنه کوه بیستون، جایی میان تاریخ و افسانه، یکی از باارزش‌ترین میراث‌های تمدن ایرانی جا خوش کرده است؛ محوطه تاریخی بیستون، یادگاری از دوره هخامنشی و پس از آن، در کنار جاده‌ای باستانی که زمانی شریان حیاتی امپراتوری‌ها بود. این محوطه شگفت‌انگیز، نه‌تنها در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شده، بلکه همچون کتابی سنگی، بخشی از رازهای تاریخ ایران باستان را بازگو می‌کند.
جایگاه جغرافیایی و راهبردی
محوطه تاریخی بیستون در حدود ۳۰ کیلومتری شرق شهر کرمانشاه و در مسیر جاده اصلی کرمانشاه-همدان قرار دارد. موقعیت آن در مسیر کاروان‌رو قدیمی غرب ایران، اهمیت استراتژیک بی‌نظیری در تاریخ داشته و از دیرباز محل عبور سپاه‌ها، تاجران و پادشاهان بوده است.
نقش برجسته داریوش؛ روایت پیروزی بر دروغ
مهم‌ترین و مشهورترین اثر در این محوطه، سنگ‌نبشته بیستون است؛ سنگ‌نگاره‌ای عظیم که به دستور داریوش بزرگ بر بدنه کوه حک شد. این کتیبه که به زبان‌های پارسی باستان، ایلامی و بابلی نگاشته شده، روایت پیروزی داریوش بر شورشیان و تحکیم قدرتش پس از مرگ کوروش را شرح می‌دهد.
سنگ‌نگاره بیستون نه‌تنها اثری هنری، بلکه سندی تاریخی، سیاسی و زبانی است که برای زبان‌شناسان مانند کلیدی برای رمزگشایی زبان میخی عمل کرده است، درست همان‌طور که سنگ روزِتا برای زبان مصری عمل کرد.
دیگر آثار ارزشمند در محوطه
محوطه بیستون به دوران‌های مختلف تاریخی تعلق دارد و آثار فراوانی از دوره‌های اشکانی، ساسانی، اسلامی و حتی دوران معاصر در آن یافت می‌شود:
مجسمه هرکول: تندیسی عظیم از قهرمان افسانه‌ای یونانی، متعلق به دوران سلوکی.
کاروانسرای شاه‌عباسی: یادگاری از دوره صفوی، که نشان از اهمیت تجاری منطقه دارد.
کتیبه مهرداد، گوردخمه‌های سنگی، پل ساسانی و بقایای قلعه‌ها از دیگر جاذبه‌های این محوطه‌اند.
گردشگری و ظرفیت اقتصادی
با ثبت جهانی در یونسکو، بیستون به یکی از پرجاذبه‌ترین مقاصد گردشگری غرب کشور تبدیل شده است. هتل بیستون، راه‌اندازی نمایشگاه‌های صنایع‌دستی، مسیرهای پیاده‌روی و تورهای تخصصی باستان‌شناسی، بخشی از ظرفیت‌های اقتصادی و فرهنگی منطقه را شکوفا کرده‌اند.
مسئولان محلی از افزایش بیش از ۳۰ درصدی گردشگران خارجی به این منطقه در سال‌های اخیر خبر داده‌اند؛ به‌ویژه علاقه‌مندان تاریخ، زبان‌شناسی و هنر باستان.
ضرورت حفظ و مدیریت
با وجود توسعه گردشگری، کارشناسان نسبت به فرسایش طبیعی، آسیب انسانی، و ضعف زیرساخت‌های حفاظتی هشدار می‌دهند. بارش‌ها، رشد گیاهان در شکاف‌های سنگ‌نگاره‌ها، و حضور بدون نظارت گردشگران می‌تواند به مرور زمان آسیب‌های جبران‌ناپذیری به این اثر بی‌نظیر وارد کند.
بیستون، سرزمینی است که در آن، کوه‌ها سخن می‌گویند. این محوطه، تقاطع اسطوره، تاریخ، و تمدن است و یکی از گنجینه‌های بی‌بدیل هویت ایرانی محسوب می‌شود. نگاه بلندمدت در حفاظت از آن، تضمین آینده‌ای روشن برای گردشگری فرهنگی کشور خواهد بود.
