در دل شهر تاریخی تبریز، و در میان کوچه‌هایی که ردپای تمدن و هنر را در خود دارند، بنایی سر بر افراشته که سال‌هاست چشم‌ها را به تحسین وا می‌دارد؛ مسجد کبود، که به دلیل کاشی‌کاری‌های بی‌نظیرش با نام “فیروزه اسلام” یا “نگین لاجوردی تبریز” نیز شناخته می‌شود، از درخشان‌ترین جلوه‌های هنر اسلامی و معماری تیموری است.
از دل تاریخ
مسجد کبود در سال ۸۷۰ هجری قمری، به دستور جهانشاه قرا‌قویونلو، ساخته شد. معمار این اثر بی‌بدیل “نعمت‌الله بن محمد البواب” بوده و ساخت آن نزدیک به یک دهه به طول انجامیده است. این بنا قرار بود تنها مسجد نباشد؛ بلکه مجموعه‌ای شامل مدرسه، کتابخانه، خانقاه و آرامگاه برای خاندان جهانشاه را در خود جای دهد.
زیبایی بی‌مثال در کاشی‌کاری
آنچه مسجد کبود را متمایز می‌کند، ترکیب ماهرانه کاشی‌های معرق، آجرکاری‌های ظریف و خطاطی‌های کوفی و نستعلیق بر روی بدنه بناست. طیف رنگی کاشی‌ها – از لاجوردی گرفته تا فیروزه‌ای و سفید – به‌گونه‌ای به کار رفته که حتی امروز هم پس از گذشت قرن‌ها، تأثیر بصری عمیقی بر بیننده می‌گذارد.
آسیب‌ها و مرمت‌ها
زلزله سال ۱۱۹۳ هجری قمری بخش‌های زیادی از این مسجد را ویران کرد و تا مدت‌ها تنها ورودی و بخش‌هایی از دیوارها باقی مانده بود. با این حال، از دوره پهلوی تا به امروز، مرمت‌هایی پی‌در‌پی برای بازسازی مسجد صورت گرفته که بسیاری از آن‌ها با هدف بازگرداندن اصالت اولیه انجام شده است. امروزه این مسجد یکی از مهم‌ترین نمادهای گردشگری مذهبی و هنری شهر تبریز به شمار می‌آید.
کارکرد امروزی مسجد
مسجد کبود، علاوه بر ارزش تاریخی و هنری، محل برگزاری نماز و مراسم مذهبی نیز هست. بازدیدکنندگان از سراسر کشور و جهان، به ویژه دانشجویان معماری، برای مشاهده جزئیات فنی این بنا راهی تبریز می‌شوند. راهنمایان محلی نیز اغلب داستان‌ها و روایت‌های تاریخی مربوط به ساخت و تخریب این مسجد را با شور و هیجان برای بازدیدکنندگان روایت می‌کنند.
مسجد کبود، فراتر از یک بنای تاریخی، نمادی از شکوه فرهنگ ایرانی-اسلامی و توانایی هنرمندان ایرانی در خلق آثار جاودانه است. مراقبت از این اثر گران‌بها، نه تنها وظیفه میراث فرهنگی بلکه وظیفه تمام مردم ایران است تا میراث گذشتگان، همچنان پرشکوه در برابر آیندگان بدرخشد.
