چهارمین دوره انتخابات شوراها در حالی به روزهای آخر خود می‌رسد، که در صورت توجه بیشتر به انتخاب مناسب اعضای این نهاد، می‌توان از ظرفیت‌های آن استفاده بیشتری را برد و از چالش‌های متصور جلوگیری کرد.
کشورهای توسعه یافته شمال با اولویت قرار دادن نظام مدیریت شورایی در صدر سیاست‌های منطقه‌ای و محلی خود به عنوان زیربنای توسعه ملی، اصلاح و نوسازی را با مشارکت و نظارت مردم محقق ساخته‌اند.
اندیشمندان و صاحب‌نظران معتقدند که هر نوع مشارکت و نظارت از طرف خود مردم ناحیه و منطقه در توسعه محل در طولانی مدت بهترین و کارآمدترین نوع مدیریت منطقه‌ای و محلی است.
ایجاد فرهنگ مشارکت و کار شورایی، پدیده‌ای است که از دیرباز مورد توجه کشورهای توسعه یافته شمال و اخیرا در حال توسعه بوده است و این به این دلیل است که دولت به تنها و با صرف اعتبارات کلان قادر به برنامه‌ریزی و مدیریت مناطق ناهمگون و محل‌ها و جوامع مختلف در جهت توسعه ملی نیستند، از این رو متفکران و مسئولان همواره در تلاشند تا راهکارهای قانونمند و مناسب‌تری را برای حضور و تعامل همه جانبه مردم و مسئولان در عرصه‌های مختلف مدیریت و نظارت بر مناطق فراهم کنند.
در کشور ما نیز ایجاد شوراها به عنوان یکی از برنامه‌های اصلی انقلاب اسلامی از سوی امام خمینی (ره) رهبر کبیر انقلاب در راستای تمرکز زدایی و ایجاد فضای بازتر برای مشارکت عامه مردم در عرصه‌های مدیریت محلی و توسعه مناطق عنوان شد و این موضوع به یکی از خواست‌های مردم در طول دوران مبارزه مبدل شد.
بعد از پیروزی انقلاب اسلامی و تشکیل نخستین مجلس خبرگان برای تدوین قانون اساسی، اصل ششم، هفتم و اصول یکصدم الی یکصد و ششم قانون اساسی موضوع شوراهای اسلامی به عنوان یکی از ارکان نظام جمهوری اسلامی ایران مطرح و تثبیت شد.
فلسفه تشکیل شوراهای شهر و روستا در قانون اساسی جمهوری اسلامی با الهام از قرآن کریم این است که با مشارکت عمومی مردم مناطق مختلف و حرکتی هدفمند، هماهنگ، تخصصی و منسجم، تلاش برای پیشبرد و سرعت بخشیدن به برنامه‌های سیاسی، اجتماعی، عمرانی و رفاهی مناطق، تخصصی‌تر صورت گیرد و با شکل‌گیری آنها ضمن استفاده از افکار عمومی مناطق و سلایق مختلف، تلاشی عمومی برای سرعت بخشیدن به انجام امور با کیفیت مطلوب‌تر آغاز شود.
نخستین قانون شوراها در سال ۱۳۶۱ از تصویب مجلس شورای اسلامی گذشت پس از آن این قانون در پنج مرحله دستخوش تغییرات و اصلاحاتی شد و در نهایت آخرین اصلاح آن در پنجمین دوره مجلس شورای اسلامی در سال ۱۳۷۵ صورت پذیرفت.
در ۱۷ اسفند سال ۱۳۷۷ نخستین دوره انتخابات سراسری شوراها با استقبال چشمگیر و پرشور مردم در حوزه‌های انتخاباتی کشور برگزار و منتخبان مردم جهت اداره امور شهرها و روستاهای کشور به عنوان عضو شورای اسلامی شهر یا روستا برگزیده شدند.
آغاز به کار این شوراها از ۹ اردیبهشت سال ۱۳۷۸ و همزمان با پیام تاریخی حضرت امام (ره) پیرامون شوراها و با صدور پیام ویژه‌ای از سوی مقام معظم رهبری آغاز شد.
اکنون با گذشت بیش از ۱۳ سال از تشکیل شوراهای شهر و روستا در سراسر کشور نتایج بررسی عملکردها بیانگر تلاش، همیاری و وحدت نظر و اندیشه مردم و مسئولان در رفع موانع موجود و تسهیل در امور اجرایی مناطق بوده است.
در این زمینه نقش مثبت شوراها که از سوی ائمه جمعه، استانداران، فرمانداران، بخشداران و روسای سازمان‌ها و ادارات مورد عنایت ویژه قرار گرفته بسیار حائز اهمیت است.
هم اکنون با توجه به دیدگاه قانون اساسی در مورد شوراها و با عنایت به ارزیابی فعلی از عملکرد شوراها در کشور این اعتقاد و باور را در دست اندرکاران و مسئولان نظام برای هر چه نمایان‌تر ساختن نقش آنها در اداره مناطق به وجود آورده است.
لکن باید این را هم در نظر داشت که با تمام محاسنی که برای شوراها برشمردیم، شوراهای شهر و روستا در سطح کشور دارای معایبی نیز هستند که هر یک می‌توانند در هر شورایی وجود داشته باشند، که ما در اینجا تعدادی از آن را که ممکن است به صورت بالقوه در شوراهای شهر و روستا وجود داشته باشد را برشمرده و به آن اشاره می‌کنیم و هر یک را به صورت جداگانه مورد بررسی قرار می‌دهیم، که اگر رای دهندگان این معایب را بشناسند و مورد توجه قرار دهند، می‌توانند در تشخیص کاندیداهای اصلح موفق‌تر عمل کنند و شوراهایی متخصص، پویا، متعهد و آگاه به وظایف و اختیارات برای شهر و روستای خود انتخاب کنند.
*البته برخی از معایب که به آن اشاره می‌شود در شوراهای دیگر مثل مجلس شورای اسلامی هم مصداق دارد لکن نگاه ما به صورت اخص باز به همان موضوع شوراهای شهر و روستا است.
*شورا، خانه اختلافات و دعواهای صنفی و سیاسی نیست و نباید برای تصمیم‌گیری درباره شهرداری و سایر امور مربوط به شورا، لشکرکشی کرد چرا که حضور دیدگاه‌های مختلف، متفاوت و حتی متخاصم در شوراهای شهر و روستا این نهاد و تشکل را دچار ضعف و عدم کارایی می‌کند.
*برخی از کاندیدها صرفا به خاطر شهرتشان یا نام نیک اجداد و نیاکان خود رأی می‌آورند و نه به خاطر تخصص و تجربه که این موضوع کارایی شوراها را در انجام امر تخصصی و اجرایی به شدت پایین آورده و کاهش می‌دهد.
*در برخی از موارد بسیاری از کاندیداها به خاطر حزب، جناح و بازی‌های سیاسی، خود را وارد عرصه انتخابات شوراها می‌کنند تا حزب و جناح آنان در شورا غالب باشد که در این طرز فکر غالب بودن تفکر حزبی و جناحی افراد در مجموعه شورا ملاک است و خدمت صادقانه کمتر مورد توجه است.
*برخی قرابت‌های فکری همیشه باعث می‌شود تا در مورد بعضی تصمیمات در شوراها باندبازی شود ولی گاهی آنقدر پیشرفت می‌کند که برای تمام تصمیم گیری‌ها این باند بازی‌ها تکرار شده و اعضا مصلحت باند و گروهشان را در آرا خود می‌بینند نه مصلحت شهر یا روستایی که عضو شورای آن هستند که این موضوع نیز به شدت کارایی شورا را به چالش می‌کشد.
* طبق قانون، اعضای شورای شهرها برای هر مسئله‌ای فقط اختیار دارند تا طی ضوابطی با شهردار ملاقات کنند و مسائل را بررسی کنند اما گاهی آنان به صورت مستقیم با برخی پرسنل دیدار می‌کنند تا کسب اطلاعات کنند یا کار خاصی را از آنان بخواهند که این موضوع مدیریت شهردار در مجموعه شهرداری را تضعیف می‌کند.
*در مواردی، بیشتر توان شهردار و مجموعه شهرداری صرف پاسخگویی بیش از حد به شوراها به خاطر مسائل ریز و جزیی و حاشیه زدایی می‌شود و آنان به جای آن که به امور مختلف شهر بپردازند دنبال برائت خود از حواشی می‌شوند.
*متاسفانه طبق قانون، شوراهای شهر فقط بر شهرداری‌ها نظارت دارند و در مابقی امور مربوط به شهر دخالتی ندارند یعنی در واقع ابزاری برای اعمال نظر در سایر مسائل شهر ندارند و در این امور تصمیم گیرنده نیستند در صورتی که خدمات شهری فقط ویژه شهرداری نمی‌شود و بسیاری از ادارات دیگر همانند برق، آب و فاضلاب، مخابرات و … را شامل می‌شود که شورا هیچ اختیار و نفوذی بر آنها ندارد.
پس برای رأی دادن و انتخاب بهترین‌ها همیشه باید از اصلح بودن کاندیداهای مورد نظر مطمئن بوده، سوابق کاری وی را بررسی کرده، میزان علاقه فرد به خدمت را تا حدی با آن آشنا بوده و تخصص و تعهد افراد را سنجیده و سپس اقدام به رای دادن کرد.
فارس
