شهرستان محلات علاوه بر داشتن آب و هوایی دل انگیز در بهار و داشتن چشمه‌های آبگرم، روایتی از تاریخ کهن‌سال ایران‌زمین است که در تعطیلات نوروز مسافران زیادی را به خود جذب می‌کند.
شهرستان محلات با ۲۰۷۹ کیلومتر مربع مساحت در جنوب شرقی استان مرکزی قرار دارد و قم و آشتیان، دلیجان، خمین و اصفهان و اراک را در مجاورت خود دارد. این شهرستان از یک بخش به نام بخش مرکزی و دو دهستان تشکیل شده‌است. مرکز آن شهر محلات است.
فعالیت عمده شهرستان محلات پرورش گل های تزئینی,بافت های کشباف زمستانی,تولید حلوا شکری و محصولات کنجدی,صنایع سنگ های ساختمانی است .
شهر محلات به دلیل پرورش گل های زینتی و اهتمام مردم آن به صادرات این محصول به سایر شهرهای کشور و نیز خارج به هلند ایران مشهور است.
به جز بعد گردشگری و تولید گل، صنایع سنگ از دیگر توانمندی‌های این شهرستان است. شهرستان محلات، هلند ایران نام دارد و سالانه صدها میلیون دلار گل از این شهرستان صادر می‌شود.باغات گل محلات در فصول مختلف مسافران را به دیدن زیباترین آفریده خداوند دعوت می کند و یکی از سوغات با طراوت این شهرستان است.
آثار باستانی محلات :
گل سر سبد آثار باستانی استان مرکزی در شهرستان محلات قرار دارد و شامل ستون‌های خورهه، آتشکده آتشکوه، بند باستانی نیمور، قلعه جمشیدی است.سنگ نوشته های تاریخی، قلعه آقا خان، یخچال نیمور در کنار امامزادگان اسماعیل، عبدالله، محمد، فضل و یحیی، امامزاده موسی، مسجد جامع محلات و نیمور مربوط به دورهای تاریخی پس از اسلام است.
محلات در روزگار هخامنشیان بخش کوچکی از ایالت ماد به شمار می‌رفته و در دوره اشکانیان نیز جزئی از ایالت والی نشین ماد بزرگ محسوب می شده است.
مورخان از مجموعه بقایا و ستون های خورهه به عنوان آتشکده، معبد، کاخ و مرکز برگزاری جشن‌ها و مراسم های مذهبی و ملی، عمارت و منزل ییلاقی و قبرستان یاد کرده اند که در دوره های باستان مورد استفاده بوده است.
خورهه؛
خورهه در اوستا به مفهوم “محل برآمدن خورشید” است و از سویی کلمه “خور” در این کتاب به مفهوم منطقه ییلاقی است، این منطقه در شمال شرق محلات و در بین روستاهای دودهک، ورین و آب گرم، در کنار رودخانه خورهه قرار دارد.
بررسی تحقیقات انجام شده و آثار کشف شده در دشت و ارتفاعات خورهه نشان می دهد سابقه سکونت و قدمت منطقه به هزاره دوم قبل از میلاد باز می‌گردد.
این منطقه دارای اسناد تاریخی است و “لویی واند نبرگ” در کتاب باستان شناسی ایران باستان به نقل از هرتسفلد آورده است: “قابل تذکر است کمی به سمت جنوب در خورهه که سر راه اراک به کاشان است، معبدی است که هنوز دو ستون یونانی در آن پا برجاست.”
دو ستون از این مجموعه برجای مانده است. ستون ها سنگی و با توجه به وجود معادن سنگ در محلات، جنس آن ها از نوع تراورتن بهترین نوع سنگ است.
اکثر آثار کشف شده در این منطقه به سال ۱۳۵۵ بازمی گردد و در بین آثار کشف شده، می توان به پیه سوز سفالی، کوزه دسته دار، کوزه کروی، قطعات سنگی تزئینی و شیشه، اشیاء فلزی و اسکلتهای انسان اشاره کرد.
راه های دسترسی به ستون های خورهه محلات، جاده محلات به آبگرم، سپس خورهه با جاده آسفالته حدود ۲۰ کیلومتر همچنین جاده قم به اصفهان، نرسیده به شهر دلیجان و در ۷۰ کیلومتری قم، روستای دودهک سپس به سوی خورهه با حدود ۱۲ کیلومتر.
مجموعه باستانی و تاریخی خورهه محلات از آثا باستانی کشور که محلی برای مطالعه باستان شناسان است با شماره ملی ۱۳۱ در آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.
آتشکده آتشکوه دومین اثر باستانی استان مرکزی؛
آتشکده آتشکوه، دیگر اثر باستانی شهرستان محلات و جزء مهمترین آثار به جا مانده از دوران باستان در سرزمین کهن ایران است که در منطقه نیمور محلات استان مرکزی واقع شده است.
عظمت این بنا به‌حدی است که به طور قطع جزء برترین آتشکده‌های زرتشتیان جهان به شمار می‌رود و تعطیلات نوروزی بهترین فرصت برای بازدید علاقه‌مندان از این بناست.
این آتشکده در ۵ کیلومتری جاده نیمور و نزدیکی روستای آتشکوه نیمور قرار دارد و مورخان بنای این آتشکده را متعلق به دوره ساسانیان دانسته و معتقدند که بر اساس شواهد و قرائن تا قرن چهارمهجری سالم بوده است.
آبگرم محلات؛
در میان دیدنی‌های استان مرکزی چشمه آبگرم محلات از شهرتی دیرینه برخوردار است و سالانه گردشگران زیادی را به ویژه در ایام تعطیل و نوروز باستانی رهسپار این شهر می کند.
چشمه آبگرم جوشان محلات با خاصیت درمانی و تفریحی محور اصلی گردشگری در این شهرستان و استان است که می تواند حلقه اتصال چرخه گردشگری، جاذبه های طبیعی و تاریخی و مذهبی این شهرستان باشد.
با توجه به سابقه طولانی این چشمه در میان مردم و علاقمندان، درکتاب های تاریخی به خواص درمانی این چشمه اشاره شده است.این چشمه در فاصله ۱۵ کیلومتری شمال شرق محلات در کنار ارتفاعات بلند منطقه قرار دارد و مسافران زیادی به امید بهبودی و رفع بیماری به این چشمه روی می‌آورند.
ترکیبات آب این چشمه شامل سولفات کلسیک و از دسته آب های هیپرترمال است و در درمان بیماری های نقرس و بیماری های کبدی، صفراوی، کلیوی و دستگاه گوارش موثر است.
طرح توسعه آبگرم محلات به تصویب رسیده است و قرار است تله کابین، چشمه و پارک سرچشمه، احداث راهرو برای استفاده بهتر از این آب در فصل سرما، غارها و نواحی ییلاقی است که در صورت تحقق می تواند قطب توانمندی در زمینه گردشگری در استان سامان دهی شود.
سرچشمه محلات؛
سرچشمه محلات رتبه نهم پر بازدیدترین جاذبه گردشگری کشور را در نوروز ۸۹ از میان ۹۰ مرکز تفریحی به دست آورد.
سرچشمه محلات از چشمه‌های پر آب طبیعی استان مرکزی است که در شمال این شهر و در دامنه رشته کوه هفتاد قله قرار داد، این سرچشمه در بلندترین نقطه شهری محلات قرار گرفته و مکانی بسیار مناسب و خوش آب و هوایی را برای گردشگران داخلی و خارجی فراهم آورده است.
این مرکز دارای امکانات مناسب تفریحی و سرگرمی است ودر طول سال مورد استقبال مردم استان مرکزی و استان های اطراف است.
آب زلال سوغات سرچشمه است و مسافران پس از استفاده از آبگرم محلات برای استراحت به سرچشمه می روند.
کاروانسرای دودهک
این کاروانسرا در ساحل شرقی رودخانه قمرود و در مسیر جاده دودهک به دهستان خورهه قرار گرفته است.
کاروانسرای دودهک در دوره صفویه بنا شده و در هر یک از دیوارهای شمالی، شرقی و غربی آن سه برج قرار دارد که نشان می‌دهد در گذشته کاروانسرا، یک قلعه نظامی هم بوده است.
قلعه خسروانی
این قلعه داخل شهر محلات، به شکل نیمه مخروبه باقی مانده است و از دیوارها و برج‌های سالم آن در واحد مسکونی جنب قلعه به عنوان دیوار استفاده می‌شود. از چهار برج قلعه دو برج آن تقریبا سالم مانده است، ولی از دیگر متعلقات قلعه اثری بر جای نیست.
میدان چنار
یکی از دیدنی‌های شهر محلات درختان چنار قدیمی و زیباست. به طوری که عمر بعضی از این درختان به ۱۵۰۰ تا ۲۰۰۰ سال می‌رسد.
بزرگ‌ترین و قطورترین درختان چنار در مرکز میدان قرار دارد و علت نامگذاری میدان به نام چنار نیز به دلیل واقع شدن این درخت در آن است.
مسجد جامع محلات
این مسجد در بافت قدیمی شهر محلات قرار دارد و امروزه به آن مسجد جمعه نیز می‌گویند.از دیدنی‌های مسجد جامع ستون‌های شبستان و سقف چوبی آن است که روی آن، آیات قرآن نقش بسته است.
امامزاده عبدالله
ساختمان این امامزاده در قسمت جنوبی شهر محلات قرار دارد. این امامزاده دارای بقعه ایوانی سه‌جانبه است و از بقعه آن چنین بر می‌آید که مربوط به قبل از صفویه باشد.
امامزاده فضل و یحیی
امامزاده فضل و یحیی در کوی بالای محلات واقع شده و مدفن دو تن از نوادگان امام موسی کاظم(ع) است. بنای این امامزاده حیاط وسیعی دارد که چهار طرف بقعه را فراگرفته و قدیمی‌ترین قسمت این بنا نیز محراب آن است.
قلعه جمشیدى
این قلعه که تاریخ بناى آن دقیقا مشخص نیست، در نیمور محلات قرار دارد و به قلعه گبرى نیز معروف است. با این حال، برخى تاریخ احداث آن را مربوط به دوره ساسانى مى‌دانند. در حال حاضر این قلعه رو به انهدام کامل است و از آن فقط دیوار و دو برج باقى مانده است.
در مجاورت این قلعه دیوار بلند خشتى وجود دارد که گویا حصار اصلى روستا بوده است. پیرامون این قلعه نیز بقایاى قلعه دیگرى به نام قلعه نایب حاج عبدل مشهود است.
غارها
شهرستان محلات از جمله مناطقی است که غارهای زیادی در آن وجود دارد. تعدادی از این غارها نیز کشف شده‌اند و از چنان جاذبه‌هایی برخوردارند که می‌توان از آنها به عنوان یک منبع ارزشمند توریستی بهره‌برداری کرد.
برخی از این غارها عبارتند از:
غار گاو: این غار که از غارهای تاریخی منطقه محسوب می‌شود، در کوه سوراخ گاو و در شمال غربی روستای خورهه واقع شده است.
غار یکه چاه: این غار در کوه‌های جنوب شرقی محلات و در مجاورت روستایی به همین نام قرار دارد. غار یکه چاه محوطه وسیعی دارد که از دو قسمت تشکیل شده است و این دو قسمت به وسیله حفره‌ای به یکدیگر ارتباط دارند.
غار گدار چشمه: این غار در کوه ارده و در جنوب نیمور قرار گرفته است.
غار سرچشمه: این غار در شمال محلات و در کوه سرچشمه واقع شده است.
غار کشه ریز: غار کشه‌ریز در شمال غرب شهرستان و در کوه فیروزکوه در نزدیکی روستای عیسی‌آباد قرار دارد.
غار باباجابر (باباجاور): این غار نیز در نزدیکی غار یکه چاه قرار گرفته است.
