سازمان بین‌المللی کار (ILO) در گزارش اخیر خود با عنوان “کار کودک، آسیب‌پذیری اقتصادی، حمایت اجتماعی و مبارزه با کار کودک” اعلام کرد که با وجود کاهش ۳۰ میلیون نفری کودکان کار طی سالهای ۲۰۰۰ تا ۲۰۰۸ میلادی، همچنان بیش از ۲۱۵ میلیون کودک کار در جهان وجود دارد که حداقل نیمی از آنها در حرفه‌های پرخطر مشغول به کار هستند.این گزارش با وجود چشمگیر بودن شمار کودکان کار در سراسر جهان، دستاوردهای مبارزه با کار کودک طی سالهای گذشته را امیدوار کننده و خط پایانی بر کار کودکان دانسته است.
از نگاه سازمان بین المللی کار، اگر چه اقدامات سازمانها و نهادهای اجتماعی برای پایان بخشیدن به کار کودکان و برخورداری خانوارهای کارگری از حداقل‌های اجتماعی قابل توجه است اما بخشی اعظمی از کودکان کار در سراسر جهان همچنان به دلیل فقر اقتصادی و ناتوانی خانواده در تامین معاش به کار روی می‌آورند.
به موجب گزارش سازمان جهانی کار، طی دهه‌های گذشته در حوزه استانداردهای بین‌المللی حاکم بر مبارزه با کار کودک سه سند مهم تدوین شده است که از جمله آنها می توان به مقاوله نامه شماره ۱۳۸ (حداقل سن کودکان)، مقاوله نامه شماره ۱۸۲ ( بدترین اشکال کار کودک ) و کنوانسیون ۱۹۸۹ (حقوق کودک) اشاره کرد به نحوی که سازمان بین المللی کار به موجب مقاوله نامه شماره ۱۳۸ از دولتهای عضو می‌خواهد که در سطح ملی سیاستهایی را دنبال کنند که به برچیدن کار کودکان منجر شود.
همچنین این سازمان بر اساس مقاوله نامه شماره ۱۸۲، از دولتها می خواهد که به اتخاذ تدابیر و تمهیدات لازم برای منع کودکان به انجام هرگونه کار در بدترین حالت نظیر بردگی، استثمار و بهره کشی و انجام فعالیتهای غیرقانونی و غیراخلاقی بپردازند که موجب لطمه به سلامت و امنیت کودک می شود.
کودک کار کیست؟
۱۲ ژوئن هر سال برابر ۲۲ خرداد ماه در تمام کشورهای جهان روز منع کار کودک و مبارزه با کار کودکان اعلام شده است؛ در تعریف جهانی، کودکان کار به کودکان کارگری گفته می‌شود که به صورت مداوم و پایدار به خدمت گرفته می‌شوند، این کودکان بیش از رسیدن به سن قانونی کار، ناگزیر وارد بازار کار می‌شوند و کار زودرس آنها مانع رشد طبیعی، اجتماعی، روانی و جسمانی آنها می شود.
ماده ۳۲ پیمان جهانی حقوق کودک می گوید: کودک باید در برابر هر کاری که رشد و سلامت او را تهدید می کند حمایت شود و دولتها باید حداقل سن کار وشرایط کار کودکان را مشخص کنند.
در ماده ۲۶ این پیمان نیز آمده است که هر کودکی حق دارد از تامین اجتماعی از جمله بیمه اجتماعی برخوردار شود و ماده ۲۷ آن تاکید می کند که کودکان باید از سطح زندگی که تامین کننده رشد جسمی، ذهنی و اجتماعی آنها است، برخوردار شود.
پیمان جهانی حقوق کودک ، یک پیمان نامه بین المللی است که برای دفاع و حمایت ازحقوق کودکان تهیه شده است، این پیمان که پس از ۱۰ سال گفت‌وگو میان کشورهای عضو سازمان ملل در سال ۱۹۸۹ میلادی تدوین شد و در سال ۱۹۹۰ به اجرا درآمد؛ به طور کلی چهار محور بقا، رشد، حمایت و مشارکت را در ارتباط با کودکان مورد توجه قرار می دهد.
البته تعریف کودکان کار در کشورهای مختلف یکسان نیست به گونه ای که در برخی کشورهای آسیایی کار افراد در گروه سنی ۸ تا ۱۳ ساله در زمره کار کودکان قرار می گیرد اما عمده تعریفی که شامل بیشتر کشورهای جهان از جمله ایران می شود اشتغال کودکان زیر ۱۵ سال است.
در بیشتر کشورهای جهان، کار کودک شامل کار در مزارع، کارخانه‌ها، معادن و بخشهای خدماتی است و مشاغل کاذبی چون دستفروشی را هم در بر می گیرد؛ کودکان کار اکثرا به صورت آزاد یا خیابانی، نیمه وقت و تمام وقت، فصلی و کارمزد مشغول کار هستند.
دلایل و پیامدهای کار کودک
بهره کشی از نیروی کار کودک، ریشه در عوامل مختلف اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی دارد به نحوی که فقر اقتصادی، بیکاری والدین، اعتیاد و طلاق و شکاف طبقاتی از مهمترین عوامل افزایش کودکان کار در یک جامعه به شمار می رود، خانواده فقیری که اکثر درآمدش را برای خرید غذا صرف می‌کند، به درآمد کودک خود برای بقا نیاز اساسی دارد البته فقر تنها دلیل کار کودکان نیست و نمی‌تواند به تنهایی عاملی برای بردگی و دیگر انواع اشتغال باشد.
آسیب پذیری کودکان در برابر کار
متاسفانه کودکان کاری که به منظور کسب درآمد به فعالیتهای تولیدی، خدماتی یا مشاغل کاذب روی می آورند، از بسیاری از حقوق اولیه انسانی، حق آموزش و تحصیل باز می مانند، سلامت جسمی و روانی این کودکان به شدت در معرض انواع آسیبها و خشونتهای جسمی و حتی جنسی قرار می‌گیرد و در آینده با افسردگی، سوء تغذیه و انواع بیماری‌های روحی و جسمی مواجه می شوند.
فردی که از کودکی به جای تحصیل و تفریح، موظف به تامین اقتصادی و معیشتی خود و خانواده خود باشد کودکی خود را تباه شده می‌بیند و هیچگاه فرصتی برای آموزش و پرورش یا مهارت آموزی که بتواند تامین کننده ضمانت شغلی او در آینده باشد، پیدا نمی کند.
قانون ایران در مورد کار کودکان چه می‌گوید؟
در ایران ماده ۷۹ قانون کار، اشتغال به کار کودکان زیر ۱۵ سال را ممنوع دانسته است البته کارگران شاغل در کارگاههای خانوادگی که کارفرمای آنها، همسر یا بستگان و خویشاوندان نسبی درجه یک باشند، مشمول قانون کار نیستند در نتیجه حداقل سن کار در مورد چنین کارگرانی رعایت نمیشود؛ بر اساس قانون کار اگر یک کارفرما کودک زیر ۱۵سال را به کار بگیرد، متخلف خواهد بود و برای نخستین بار مجازات نقدی، بار دوم مجازات نقدی و حبس و بار سوم علاوه بر این موارد، کارخانه یا کارگاه پلمپ و پروانه کار فرد متخلف ابطال خواهد شد.
از سوی دیگر ماده ۸۴ قانون کار پیش‌بینی کرده است که در مشاغل و کارهایی که ماهیت آن برای سلامتی یا اخلاق کارآموزان و نوجوانان زیانآور است، حداقل سن کار ۱۸ سال تمام خواهد بود که تشخیص این امر با وزارت کار و امور اجتماعی است.
در حال حاضر آمار مشخص و دقیقی از تعداد کودکان کار در ایران وجود ندارد هرچند که برخی منابع و سازمانها از وجود دو میلیون کودک کار در ایران خبر می‌دهند ولی آمارهای غیررسمی تعداد کودکان کار ایرانی را ۷ میلیون نفر تخمین می‌زند که گفته می‌شود ۴۰ درصد این کودکان را کودکان مهاجر تشکیل می دهد.
با توجه به آمارها و گزارشهای موجود حمایت از کودکان کار به عنوان قشری آسیب پذیر امری ضروری است هر چند که فعالیتها و تلاشهای بسیاری برای ساماندهی کودکان کار در کشور صورت گرفته و انجمنهای حمایت از کودکان کار با پی‌ریزی انواع برنامه ها و طرح‌های ویژه تلاش کرده‌اند تا کودکان کار را شناسایی و زمینه فراهم کردن امکانات و تسهیلات و بهره مندی از حداقل نیازها برای این کودکان را فراهم کنند اما آنچه مسلم است تمام انواع کار کودک به خصوص بدترین اشکال آن باید ریشه‌کن شود زیرا کار کودک نه تنها بنیان طبیعی و حقوقی انسانی را پایمال می‌کند بلکه تهدیدی جدی برای آینده اجتماعی و رشد و پیشرفت اقتصادی محسوب می شود.
به نظر می‌رسد که پدیده کودکان کار نیازمند یک اجماع واحد و تعامل همه جانبه از سوی دستگاههای دولتی و نهادهای اجتماعی و غیردولتی است تعاملی که می تواند ماحصل آن شناسایی کودکان کار، ایجاد مشاغل پایدار برای خانواده‌های آنان، گسترش حیطه نظارت سازمانهای دولتی نظیر بهزیستی و معرفی کودکان کار به NGOها برای حمایت و پوشش باشد.
ایسنا
