همانطور که قابل پیش‌بینی بود، تعاملات دیپلماتیک ایران و قدرت‌های جهانی در وین برای احیای توافق هسته‌ای ۲۰۱۵، علی‌رغم سادگی و سرراست بودن اهداف و مطالبات رسماً اعلام شده، در عمل طرف‌های برجام مسیری دشوار، پیچیده و زمان‌بر را در پیش خواهند داشت.
رسیدن به تفاهم درباره یک چارچوب عملیاتی مشترک شامل گام‌های متقابل بازگشت به برجام [فارغ از اجرایی شدن و راستی‌آزمایی آن‌ها] حتی در صورت وجود اراده سیاسی، اعتمادسازی و تداوم گفت‌وگوهای سازنده، با چالش‌های مختلفی اعم از اختلاف‌های عمیق و دیرینه تهران-واشنگتن، فشارها و موانع داخلی و خارجی در ۲ کشور و مسائل فنی موجود در راه اجرای دوباره تعهدات، مواجه خواهد بود.
به همین ترتیب، پس از دور نخست گفت‌وگوها که از سوی دیپلمات‌ها مثبت ارزیابی شد، و سپس آغاز رایزنی‌های کارگروه‌های کارشناسی بر سر مسائل فنی مربوط به گام‌های مهار هسته‌ای ایران و روند تحریم‌زدایی آمریکا، دومین نشست کمیسیون مشترک برجام با تشدید مجادلات دیپلماتیک همراه شد و به‌رغم خوش‌بینی اعضا نسبت به نتایج رایزنی‌ها، نشانه‌هایی حاکی از بروز برخی اختلاف‌نظرهای جدی نیز وجود دارد.
مقامات اتحادیه اروپا مذاکرات را جامع، سازنده و دلگرم‌کننده توصیف کرده‌اند. اما یک مقام ایرانی به خبرگزاری کیودوی ژاپن گفته است که مقاومت در واشنگتن در برابر لغو تحریم‌های غیر هسته‌ای، مانع اصلی حرکت در مذاکرات است.
وی همچنین گفته است که موضع ایران مبنی بر لغو همه تحریم‌ها وضع شده از سال ۲۰۱۷ به عنوان پیش‌شرطی برای بازگشت کامل به برجام، ممکن است این گفتگوها را به بن بست بکشاند . وی از مقامات ایران خواست مطالبات حداکثری را کنار بگذارند و موضع عملگرایانه‌تری اتخاذ کنند.
تاکتیک جدید ایران
در همین حال تارنمای خبری-تحلیلی Amwaj Media مستقر در لندن، گزارش داده است که با توجه به اینکه ایران و ایالات متحده در بحث بر سر موارد لغو تحریم‌ها در تنگنای دیپلماتیک قرار گرفته‌اند، تهران برای تقویت موضع خود، تاکتیک جدیدی را بکار بسته است.
Amwaj Media که مسائل ایران، عراق و عربستان را پوشش می‌دهد در مطلبی با عنوان «همزمان با تشدید گفت‌وگوها، ایران مطالبات خود در وین را تبیین می‌کند» به قلم محمدعلی شعبانی، تحلیل کرده است که ایران با تاکتیک تهاجم رسانه‌ای سعی دارد دیگر طرف‌ها را به کمک اهرم دیپلماسی عمومی، تحت فشار قرار دهد.
اتمام حجت
در این مطلب آمده است: وب سایت رسمی رهبر عالی ایران در یک موضع‌گیری عمومی تهاجمی، مستندی با عنوان «حرف قطعی» را منتشر کرده است که موضع این کشور نسبت به برنامه جامع اقدام مشترک (JCPOA/ برجام) را تبیین می کند.
در این برنامه ۵۲ دقیقه‌ای که در تاریخ ۱۹ فروردین منتشر شد، تعدادی از سیاستمداران و دیپلمات‌های سرشناس از طیف‌های مختلف سیاسی حضور دارند. آن‌ها در سخنان خود بر مشی ترسیمی آیت‌الله خامنه‌ای تأکید می‌کنند ؛ ایران اصراری به بازگشت آمریکا به برجام ندارد و برای این کار عجله‌ای هم ندارد، تحریم‌ها باید “در عمل” لغو شوند، و ایران پس از راستی‌آزمایی لغو تحریم‌ها توسط آمریکا به تعهدات برجامی خود باز می‌گردد.
وب سایت Khamenei.ir همچنین در تاریخ ۹ آوریل مصاحبه‌‌ای با کاظم غریب‌آبادی یکی از دیپلمات‌های ارشد که در مذاکرات وین حضور داشت را منتشر کرده که در آن موضع ایران در این گفت‌وگوها را بطور دقیق و مفصل تشریح کرده است. منابع ایرانی در گفت‌وگو با Amwaj media به طور ضمنی صحت اظهارات وی را تأیید کرده‌اند. یکی از مقامات ارشد این اظهارات را “نادرست” ندانست.
در این مصاحبه کاظم غریب آبادی، نماینده‌ی ایران نزد سازمان‌های بین‌المللی مستقر در وین، مطالبات ایران از آمریکا را مشخص کرد. به گفته‌ی وی، این خواسته‌ها شامل لغو کلیه‌ی تحریم‌های اعمال شده توسط رئیس‌جمهور سابق آمریکا، دونالد ترامپ است.
اختلاف اصلی درباره رفع تحریم‌ها
بسیاری از این تحریم‌ها با برچسب‌های مختلفی اعمال شده‌اند. برخی معتقدند علت اعمال تحریم‌ها با برچسب‌های مختلف این بوده است که بازگشت آمریکا به برجام دشوار شود. غریب آبادی به صراحت به این موضوع پرداخت و مخالفت ایران با حفظ تحریم‌های غیرهسته‌ای را اعلام کرد. بر اساس گزارش‌ها این موضوع یکی از اختلافات اصلی طرفین است.
۵ مرحله راستی‌آزمایی نفتی
غریب آبادی سپس به چگونگی “راستی‌آزمایی” اقدامات ایالات متحده توسط ایران پرداخت. گفته می‌شود یکی از مواردی که ایران می‌خواهد راستی‌آزمایی کند، این است که آیا تهران می‌تواند نفت را به صورت رسمی صادر کند و درآمد حاصل از آن را به کشور بازگرداند یا خیر .
این مواضع هم راستا با محتوای اینفوگرافی‌ای است که همراه با مستند “حرف قطعی” در وبسایت Khamenei.ir منتشرشده است. در این تصویر یک گزاره‌برگ با عنوان ” راستی‌آزمایی لغو تحریم‌های نفتی ” وجود دارد که در آن ۵ سوال اصلی زیر با پاسخ‌های بله یا خیر مطرح شده است:
« ۱. نفت به فروش رسید؟
۲. مبلغ به حساب [ایران] واریز شد؟
۳. خرید [نفت از ایران] به صورت رسمی انجام شد؟
۴. محموله‌ی نفتی به راحتی به خریدار رسید؟
۵. بازار خرید و فروش نفت ایران دارای شرایط عادی بود؟ »
در پایین این برگه آمده است که بازگشت به میز مذاکره با ایالات متحده “ممنوع” است مگر اینکه “راستی‌آزمایی” شود که تحریم‌ها “در عمل” رفع شده‌اند.
نکته حائز اهمیت اینکه غریب‌آبادی همچنین اشاره کرد که در صورت بازگشت فوری آمریکا به توافق، پیشنهادهایی هم برای رسیدگی به تخطی مجدد احتمالی این کشور از برجام ارائه شده است.
تهاجم رسانه‌ای در آستانه دور بعدی گفت‌وگوها
تاکتیک دیپلماتیک “تهاجم رسانه‌ای” ایران در حالی صورت می‌گیرد که گفتگوهای کارشناسی در وین سرعت گرفته‌اند. پس از تقریباً دو هفته بحث و گفتگو در فرانکفورت و وین و همچنین رایزنی‌های داخلی در پایتخت‌ها، قرار است گفتگوهای بعدی در هفته‌ی آینده انجام شود.
بر اساس گزارش‌ها جلسه بعدی کمیسیون مشترک برجام در تاریخ ۲۷ فروردین در وین تشکیل خواهد شد. ۲ کارگروه مکلف به تدوین پیش‌نویس اقدامات لازم برای لغو تحریم‌های ایالات متحده و اقدامات هسته‌ای ایران شده‌اند. مذاکره‌کننده‌های اروپایی در حال هماهنگی و پیام‌رسانی هستند زیرا ایران از گفتگوهای مستقیم با ایالات متحده امتناع می‌ورزد.
دیگر نکته حائز اهمیت این است که وزیر امور خارجه‌ی ایران، محمد جواد ظریف در توییتی در تاریخ ۲۰ فروردین نکاتی را که در وبسایت Khamenei.ir ذکرشده را تکرار کرد؛ ایالات متحده “باید اول باید به طور کامل” به برجام برگردد و ایران “پس از راستی‌آزمایی، سریعاً پاسخ متقابل خواهد داد” … “تمام تحریم‌های ترامپ … بدون توجه به عناوین آن‌ها باید برداشته شود.”
معمای اصلی
اظهارات مقامات ایران در روزهای گذشته بیش از پیش روشن کرده است که معما و گره اصلی در حال حاضر مربوط به این سوال است که آیا دولت بایدن برای یک عملیات کامل و شفاف «انطباق در ازای انطباق» آماده است یا خیر؟
رئیس‌جمهور ایالات متحده علاوه بر آ‌ن‌که تحت فشار داخلی برای عدم بازگشت به تعهدات این توافق منعقد شده در دوران اوباما است، با مخالفت شدید اسرائیل و برخی از متحدان عرب آمریکا نیز مواجه است.
مذاکرات کارشناسی پیچیده، تصمیمات سیاسی دشوار
قرار است گفتگوهای سطح کارشناسی طی هفته‌ی آینده ادامه یابد. این گفتگوها آسان نخواهند بود. تببین جزئیات فنی درباره راستی‌آزمایی عمل به تعهدات ، و ترتیب و توالی مورد قبول طرفین کار ساده‌ای نیست و نیاز به هماهنگی‌های دقیق دارد.
اما واقعیت این است که پیشرفت در مذاکرات به یک تصمیم سیاسی در راستای چرخش کامل سیاست ایالات متحده در قبال ایران بستگی دارد. در حقیقت، هنوز مشخص نیست که بایدن چگونه می‌خواهد با وجود حفظ تحریم‌هایی که ترامپ برای از بین بردن توافق درنظر گرفته، به توافقی پایبند باشد که یکی از دستاوردهای دیپلماتیک اوباما محسوب می‌شود.
۲ تاریخ کلیدی
بیشتر ناظران از انتخابات آینده ریاست جمهوری ایران در ۱۸ ژوئن (۲۸ خرداد) به عنوان تاریخی که احتمالاً گفت‌وگوها تا آن زمان به درازا می‌کشد یاد می‌کنند. با این حال، پنجره فرصت کنونی می‌تواند خیلی زودتر، یعنی با فرارسیدن موعد انقضای توافق ایران و آژانس بین‌المللی انرژی هسته‌ای در اواخر ماه مه ، بسته شود.
یک منبع ارشد ایرانی در تاریخ ۱۷ فروردین محمدعلی شعبانی، سردبیر Amwaj Media گفت که ” تنها جدول زمانی که باید در ذهن داشته باشیم، تفاهم‌نامه به دست آمده از سفر آقای [رافائل] گروسی به تهران در اواخر فوریه (اوایل اسفند) است. ”
در آن زمان، در پی تصمیم ایران برای توقف اجرای پروتکل الحاقی، سفر لحظه آخری مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، از وقوع یک بحران، پیشگیری کرد. این اقدام تهران به تبعیت از قانونی بود که در دسامبر گذشته توسط مجلس محافظه‌کار ایران تصویب شد. این قانون به دولت بایدن عملاً ۳۰ روز از آغاز به کار خود در ۲۰ ژانویه (۱ بهمن) فرصت داده بود تا به برجام برگردد، و در صورت عدم اقدام آمریکا، این قانون دولت ایران را مکلف به انجام مجموعه‌ای از اقدامات می‌کرد.
مدت تفاهم‌نامه‌ی ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی ۹۰ روز است و در اواخر ماه مه (اوایل خرداد) به پایان می‌رسد. اگر هشدارهای مقامات ایرانی درباره‌ی عدم پیشرفت در مذاکرات دقیق باشد، شاید فرصت کنونی بسیار سریعتر از آنچه انتظار می‌رود، به پایان برسد.
