وقتی آوازه شیخ عالمگیر شد!

به گزارش خبرنگار افق؛ در آستانه صدسالگی حوزه علمیه قم و همزمان با سالروز رحلت حضرت آیت‌الله‌العظمی حاج شیخ عبدالکریم حائری یزدی، نشست خبری «ستاد یکصدمین سال بازتأسیس حوزه علمیه قم» در محل سالن جلسات مرکز اسناد انقلاب اسلامی برگزار شد.

این نشست پس از جلسه هم‌اندیشی دبیرخانه یکصدمین سال بازتأسیس حوزه علمیه قم و با حضور حجت الاسلام و المسلمین مصطفی پورمحمدی رئیس هیئت امناء و رئیس مرکز اسناد انقلاب اسلامی، مهدی رمضانی دبیر اجرایی دبیرخانه یکصدمین سال بازتأسیس حوزه علمیه قم و دیگر اعضای این دبیرخانه از جمله آقایان جواد منصوری، حمیدرضا ملک محمدی،  مرتضی میردار، عزتی، حجت الاسلام فروغی، محمدرضا هراتی و … برگزار شد.

تشکیل یک پایگاه مذهبی، دینی و علمی نیرومند در خاک ایران

در ابتدای این نشست، حجت الاسلام والمسلمین پورمحمدی، با اشاره به اینکه قدیمی‌ترین حوزه شیعی در قرن اول اسلام در قم تأسیس شده بود، تصویری اجمالی از مجاهدت‌های حضرت آیت الله عبدالکریم حائری یزدی ارائه داد و گفت: در اواخر قرن ۱۳یعنی از سال ۱۲۸۵ هجری شمسی که تحولات مشروطه اتفاق افتاد، رقابت شدید سیاسی میان انگلیس و روس به عنوان دو قدرت بزرگ جهانی شکل گرفت و سرانجام انگلیسی‌ها سازمان نظامی ایران را از روس‌ها تحویل می‌گیرند.

وی ادامه داد: با شروع قرن ۱۴، رضاخان در قامت وزیر جنگ و نخست وزیر، قدرتمند می‌‌شود و سرانجام در سال ۱۳۰۴ به سلطنت می‌رسد. در این میان اتفاق دیگری رخ می‌دهد و آن اینکه در داخل ایران پایگاه مذهبی، دینی و علمی شکل می‌گیرد. قرن‌ها بود که مرکز علمی دینی عمدتاً در سرزمین عراق وجود داشت و علما از مدت‌ها قبل تمایل داشتند یک پایگاه علمی مذهبی در ایران نیز پدید آورند.

هجرت حضرت آیت الله حائری یزدی به ایران

رئیس مرکز اسناد انقلاب اسلامی در تشریح چگونگی اقامت شیخ عبدالکریم در قم گفت: حضرت آیت الله عبدالکریم حائری یزدی که از علمای برجسته و تحصیلکرده در عراق بوده و به مدارج عالی علمی و جایگاه مرجعیت رسیده بود، تصمیم می‌گیرد به ایران سفر کند. ایشان قبل از شروع قرن ۱۴ دو سفر به ایران داشتند. در ابتدا علی رغم اینکه اهل میبد یزد بود، اما به دعوت مومنین، متدینین و برخی از علما به سلطان آباد که اراک امروزی است، مهاجرت می‌کند و مسئولیت علمی حوزه و تدریس را برعهده می‌گیرد. پس از گذشت چند سال، مسائل مشروطه و کشمکش‌ها و بی رونقی حوزه، سبب می‌شود که آیت الله حائری یزدی به نجف و کربلا بازگردند، اما مجدداً در سال ۱۲۹۳ از ایشان دعوت می‌شود و به سلطان آباد بازمی‌گردند. در سال ۱۲۹۹ تا ۱۳۰۰ در یک سفر زیارتی که به حرم حضرت معصومه(س) و حرم امام رضا(ع) داشتند، علمای قم از ایشان دعوت می‌کنند تا در قم حضور پیدا کنند که سرانجام آیت الله حائری یزدی تصمیم می‌گیرند در قم اقامت کنند. شروع اقامت ایشان در قم مصادف با سال تحویل ۱۳۰۱ هجری شمسی است.

دو رخداد ویژه…

حجت الاسلام پورمحمدی ادامه داد: چندی پس از اقامت آیت الله حائری یزدی در قم، اتفاق بزرگی رخ می‌دهد و سلطه انگلیسی‌ها در عراق و فشار بر علمای شیعه نجف، منجر به هجرت علمای عراق به ایران و حضور آنان در قم می‌شود. پس از آن بسیاری از علمای اصفهان نیز به منظور تقویت پایه‌های حوزوی و حمایت از مراجع هجرت کرده‌ عراق، راهی قم می‌شوند و به نوعی پیام مخالفت خود با انگلیس را مخابره می‌کنند.

وی ادامه داد: شیخ عبدالکریم مسجدی که در آن نماز می‌خواند را به آیت‌الله اصفهانی و محل درسش در مدرسه فیضیه را به آیت الله نائینی واگذار کرد و به همین دلیل شاگردانش هم به جلسه‌ درس آیت‌الله نائینی رفتند. به دلیل وجود سه عالم بزرگ شیعی، بسیاری از روحانیون و طلاب هم مهاجرت کردند و همین امر زمینه‌ساز تقویت این پایگاه شیعه شد، حتی رضا شاه هم که در آن زمان هنوز به پادشاهی نرسیده بود، به قم آمد و با آن سه مرجع عالی قدر دیدار کرد.

وقتی آوازه شیخ عالمگیر شد!

رئیس مرکز اسناد انقلاب اسلامی با اشاره به بازگشت علمای مهاجر به نجف خاطرنشان کرد: پس از گذشت ۸ ماه اوضاع در عراق مقداری آرامش پیدا می‌کند و علمای نجف به عراق بازمی‌گردند. بعد از این، شاگردان شیخ عبدالکریم دوباره به جلسه حاج شیخ بازگشتند و این روحیه شیخ عبدالکریم آوازه او را در همه جا گسترش داد و علما و روحانیون زیادی به قم مهاجرت کردند.

ارادت امام خمینی به موسس حوزه علمیه

حجت الاسلام پورمحمدی با اشاره به خصوصیات اخلاقی مؤسس حوزه علمیه قم گفت: ایشان یک جایگاه برجسته علمی، منش اخلاقی و صفای باطن و نفس والا داشتند، امام خمینی(ره) که از چهره‌های شاخص عرفان نظری و عملی است تا آخر عمر مبارکشان نسبت به حاج شیخ عبدالکریم ارادت فوق‌العاده‌ای داشتند.

ابعاد برجسته شخصیت حاج شیخ عبدالکریم حائری یزدی

وی افزود: آیت الله حائری یزدی دو بُعد برجسته در زندگی داشتند که کمتر در میان علمای دیروز و امروز شناخته‌ایم؛ همین ابعاد سبب عظمت زندگی شیخ و ماندگاری حوزه علمیه قم است. اول اینکه شیخ به امر هجرت اهتمام فوق العاده‌ای داشت؛ وقتی در ایران از این عالم برجسته دعوت کردند، ایشان تمام بساط مرجعیت در عراق را رها و در اراک اقامت می‌کند. همچنین وقتی علمای قم از ایشان دعوت می‌کنند، باز هم به قم هجرت می‌کنند.

پورمحمدی ادامه داد: بعد دیگری از شخصیت حاج شیخ عبدالکریم که شکوه و عظمت ایشان را نمایان کرد، فعالیت‌های اجتماعی این عالم ربانی بود. در یکی از سال‌ها که قم گرفتار سیل شد، حاج شیخ علما و شاگردان را جمع کرده و در مسیر رودخانه قم سد ایجاد کردند تا آب، خانه‌های مردم را ویران نکند. سپس برای کسانی که آسیب دیده بودند، پول جمع کرد. همچنین شیخ در قم محلی برای فقرا ساخت و اولین بیمارستان قم توسط ایشان احداث شد. شیخ عبدالکریم برای معیشت طلاب هم دغدغه داشت و از زغال گرفته تا آرد و نان، مایحتاج مورد نیاز طلبه‌ها را تهیه می‌کرد.

روزی که موسس حوزه علمیه چون باران گریست!

رئیس مرکز اسناد انقلاب اسلامی با اشاره به بخشی از خاطرات محسن صدر از سیاستمداران کهنه کار عصر پهلوی‌ گفت: محسن صدرالاشراف که وزیر دادگستری و مدتی نیز از کارگزاران پهلوی بود می‌گوید: در سال ۱۳۰۷ عموی من در محلات فوت کرد و من در اوایل سال ۱۳۰۷ برای دلجویی اعقاب او در ایام عید نوروز به محلات رفتم و در مراجعت از محلات در قم به دیدن حاج شیخ عبدالکریم یزدی رفتم. مرا در اطاق اندرونی خود پذیرفت و به خاطر دارم از اوضاع وقت به طوری گریه کرد که مثل باران اشک می‌بارید و گفت انگلیسی‌ها حلقوم اسلام را گرفته‌اند و تا آن را خفه نکنند دست بردار نیستند.

شیخ عبدالکریم یک سال پس از کشف حجاب، دق کرد و از دنیا رفت

پورمحمدی خاطرنشان کرد: وقتی موضوع کشف حجاب مطرح شد، شیخ وارد عمل شد و تلاش‌های بسیاری در مقابله با این سیاست رضاخان کرد؛ حتی به دربار هم نامه نوشت و در واقع شیخ عبدالکریم در سال ۱۳۱۵ درست یک سال بعد از واقعه کشف حجاب، از ناراحتی این موضوع و اینکه نتوانست کاری بکند دق کرد و از دنیا رفت.

درایت آیت الله حائری یزدی که منجر به حفظ حوزه شد

پورمحمدی درباره هوشمندی آیت الله حائری یزدی در حفظ حوزه علمیه قم گفت: در دورانی که رضاشاه به سلطنت رسیده بوده و تاخت و تاز داشت، آیت الله حائری یزدی هوشمندی فوق العاده خود را نشان داد و فشار سیستم سیاسی را دفع کرد. او اجازه نداد حوزه قم متلاشی و طلبه‌ها متفرق شوند و با تدبیر سعی کرد این موقعیت را در داخل ایران حفظ کند.

تشریح برنامه‌های ستاد یکصدمین سال بازتاسیس حوزه علمیه قم

رئیس مرکز اسناد انقلاب اسلامی با اشاره به فعالیت‌های ستاد یکصدمین سال بازتأسیس حوزه علمیه قم گفت: ما برای این امر، فعالیت‌های مختلفی را شروع کردیم و در این زمینه سایتی هم طراحی شده است. چاپ و انتشار کتاب، برگزاری چندین همایش استانی و یک همایش بزرگ مرکزی از دیگر برنامه‌های گرامیداشت یکصدمین سالگرد تأسیس حوزه علمیه قم است.

وی درخصوص راه اندازی سایت صدمین سال بازتأسیس حوزه علمیه قم نیز گفت: این سایت به نشانی howzeh100.com امروز رونمایی می‌شود. این سایت یک بانک بزرگ اطلاعاتی در باب حوزه علمیه قم است که ان شاءالله قرار است فعالیتش تداوم داشته باشد.

دعوت از نهادها و ارگان‌ها برای همراهی با دبیرخانه یکصدمین سال بازتاسیس حوزه علمیه قم

در ادامه مهدی رمضانی دبیر اجرایی ستاد یکصدمین سال بازتأسیس حوزه علمیه قم با اشاره به فعالیت دبیرخانه همایش گفت: جلسات متعدد و متنوعی تشکیل شده تا امروز به نقطه رونمایی از سایت و اعلام عمومی برنامه برسیم.

رمضانی با اشاره به همراهی نهادهای اسنادی و تاریخی با دبیرخانه یکصدمین سال بازتاسیس حوزه علمیه قم خاطرنشان کرد: باب اضافه شدن به مجموعه همکاران و همراهان دبیرخانه همچنان باز است و از این طریق همه مراکز و مؤسسات و نهادها را برای پیوستن به این امر مهم دعوت می‌کنیم. مرکز اسناد انقلاب اسلامی، مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی، مرکز بررسی اسناد تاریخی، پژوهشکده تاریخ معاصر (مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر)، بنیاد تاریخ‌پژوهی و دانشنامه انقلاب اسلامی، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره)، حوزه علمیه قم، دفتر تاریخ شفاهی حوزه علمیه قم و سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی تا الآن اعلام آمادگی کردند و در دبیرخانه نقش فعال داشتند.

دائرهالمعارف اطلاعات درباره تاریخ حوزه علمیه قم

رمضانی با اشاره پایگاه howzeh100.ir به عنوان پایگاه اطلاع رسانی دبیرخانه اظهار داشت: سایت و پایگاه اطلاع‌رسانی در این مجموعه، فراتر از یک اقدام صرفاً اطلاع‌رسانی است. این مجموعه بستری برای جمع‌آوری اطلاعات پیرامون تاریخ پربار حوزه علمیه قم است. به عبارتی، دائرهالمعارفی از اطلاعاتی درباره تاریخ حوزه علمیه قم در این پایگاه تولید و منتشر خواهد شد.

توجه ویژه به مخاطب جوان

دبیر اجرایی ستاد یکصدمین سال بازتأسیس حوزه علمیه قم با تأکید بر اهمیت پیوند حوزه و نسل جوان عنوان کرد: یک برنامه جدی برای تولید محصولات ویژه در معرفی تاریخچه و فعالیت‌های حوزه علمیه قم داریم. در جلسات به‌طور مکرر تأکید شده که نیاز هست حوزه علمیه و نقش آن در گذشته، حال و آینده، برای نسل جوان تبیین شود؛ این همان پیوندی است که باید بین حوزه و متولدین دهه‌های هفتاد و هشتاد شکل بگیرد. تحقق این مهم به زبان و ابزارهای روزآمد نیازمند است.

انتشار آثار متنوع به مناسبت صدسالگی حوزه

رمضانی اضافه کرد: اعضای همکار در دبیرخانه آثاری را با موضوع صد سالگی حوزه علمیه قم تدارک دیده‌اند که تا پایان سال آینده منتشر خواهد شد. تنوع محصولات بر اساس سیاست‌های هر مؤسسه است و بنا بر این است که با حفظ استقلال هر مجموعه آثار مربوطه با نشان دبیرخانه یکصدمین سال منتشر شود. آثاری هم که در بعد علمی است، دبیرخانه مستقر در قم پیگیری و منتشر خواهد کرد.

رونمایی از سایت «یکصدمین سال بازتاسیس حوزه علمیه قم»

سپس از تارنمای «یکصدمین سال بازتاسیس حوزه علمیه قم» به آدرس www.howzeh100.com رونمایی شد و پس از آن، اعضای ستاد به سؤالات اهالی رسانه پاسخ دادند.

تاریخ برگزاری همایش

حجت الاسلام والمسلمین پورمحمدی در پاسخ به خبرنگار فارس، درباره جزئیات همایش گفت: همایش اصلی در اوایل آبان‌ماه ۱۴۰۱ در قم و تهران برگزار می‌شود و در آن پیام رهبر معظم انقلاب اسلامی و مراجع گرانقدر قرائت و آثار اصلی رونمایی می‌شود. در کنار این همایش، جلسات، میزگردها و نشست های جنبی در تهران و قم برگزار خواهد شد. همچنین در دیگر استان‌ها هم همایش‌هایی برگزار خواهیم کرد.

همراهی و همکاری حوزه های علمیه قم و نجف

رئیس مرکز اسناد انقلاب اسلامی در پاسخ به خبرنگار شفقنا، درباره ارتباط حوزه های قم و نجف یادآور شد: حوزه‌های قم و نجف همواره ارتباط وثیقی داشته‌اند. اساتیدی که در قم هستند کتاب می‌نویسند و این آثار در نجف تدریس می‌شود و بالعکس. تعداد زیادی از اساتیدی که در قم تحصیل کرده‌اند، امروز در نجف مشغول تدریس‌اند، بزرگانی هم که در گذشته در نجف بودند، امروز در قم حضور دارند. همکاری بسیار قوی و منسجمی بین حوزه‌های قم و نجف وجود داشته و دارد. خوشبختانه این دو حوزه پشتیبان و مکمل هم هستند. امروز ۸۰ هزار روحانی در قم حضور دارند. بزرگترین مجموعه علمی دینی در قم است. جز این مورد، هیچ مرکزی که هشتاد هزار آموزش گیرنده و آموزش دهنده در یک موضوع دینی یک جا جمع شده باشند سراغ نداریم. این عدد خیلی بزرگ است. بخش بزرگی از این طلاب از کشورهای مختلف جهان هستند. بین هفتاد تا صد کشور الان در قم دانشجو و محصل دارند. نه فقط آقایان، خانم‌ها همینطور. مجموعه پژوهشکده‌ها و موسسات تحقیقاتی فوق العاده زیاد است.

حجت الاسلام پورمحمدی با اشاره به بهره‌گیری از فضای نوین در حوزه گفت: موضوعات جدیدی که در قم پیگیری می‌شود خیلی تنوع دارد. از ابزار و متدهای جدید و فضای سایبر، نرم‌افزارهای بسیار قدرتمند و بانک‌های اطلاعاتی گسترده به خوبی در حوزه استفاده می‌شود.

حوزه علمیه، بزرگترین دانشگاه ادیان دنیا

وی تصریح کرد: شاید بزرگترین دانشگاه ادیان دنیا الان در قم شکل گرفته است. در هیچ جای دنیا ما دانشگاه ادیانی که تمام ادیان مهم و مذاهب بزرگ در آن تدریس شود نداریم. جدیدترین کتب ادیان و مذهب در قم به زبان اصلی تدریس می‌شود. این اتفاقات قابل توجه و بزرگ است. اتفاقاتی که در حوزه علمیه قم صورت می‌گیرد بسیار مهم است ولی چون مباحث سیاسی اجتماعی بر این قبیل مسائل سایه انداخته، این حجم از فعالیت که سرمایه ملی است مشاهده نمی شود. حوزه علمیه قم نماد فرهنگ ایرانی اسلامی است و شناخت آن بسیار مهم است.

معرفی شهدای حوزه علمیه قم

حجت الاسلام پورمحمدی در پاسخ به سؤالی مبنی بر اینکه آیا ستاد یکصدمین سال بازتاسیس حوزه علمیه قم برنامه ای برای معرفی شهدای حوزه علمیه دارد گفت: ما موضوعات زیادی در دستور کار داریم. فقط در دبیرخانه تهران، ۱۴۰ موضوع احصاء شده است که محققین مشغول کار در این حوزه‌ها هستند. این محتوا را به زودی منتشر خواهیم کرد. در بین این موضوعات، معرفی شهدای روحانی انقلاب و دفاع مقدس نیز وجود دارد.

رئیس مرکز اسناد انقلاب اسلامی در پاسخ به سوال خبرنگار جام جم، پیرامون کنشگری سیاسی اجتماعی حوزه علمیه گفت: روی این موضوع بسیار کار شده اما هنوز هم کافی نیست. این سوال شما سوال مهم و درستی است. مهمترین کار، بازتولید مطالب با بیان نو و ابزار جدید به‌صورت چندرسانه‌ای است. کتاب و مقالات زیاد است، اما باید متناسب با نسل جدید بازنویسی و روان سازی شود. یکصدمین سال، شکل مرجع دارد و کاری تخصصی است ولی در کنار آن، این مسائل را هم داریم.

حجت الاسلام پورمحمدی در پاسخ به این سوال که آیا در آن زمان جریانی از زعامت شیعه، مخالف پایه‌گذاری حوزه علمیه قم بود گفت: آنچه که اسناد گواهی می‌دهد، چنین جریانی نبوده است. وقتی حاج شیخ به قم آمد، این شهر به سرعت مورد توجه و اقبال جامعه دینی، علمی و سیاسی کشور قرار گرفت. در آن دوره بین علما رقابتی مشاهده نمی شود. می بینید که وقتی علمای نجف به قم می آیند، شیخ مسجد و مدرس را به آن ها تحویل می دهد که این موضوع نشان از سلامت و تقوای این نحله دارد.

خبرنگار: سیده مریم حسینی