در سال‌های اخیر، روند مصرف روزانه بنزین در ایران با نوساناتی همراه بوده که ریشه در عوامل متعددی از جمله رشد جمعیت خودرو، توسعه ناوگان حمل‌ونقل عمومی، افزایش سفرها و سیاست‌های قیمتی دولت داشته است. به‌ویژه در سال ۱۴۰۳ و آغاز ۱۴۰۴، آمارهای رسمی نشان می‌دهند که مصرف روزانه بنزین در ایران رکوردهای جدیدی را به ثبت رسانده است؛ موضوعی که زنگ خطر را برای مسئولان و کارشناسان حوزه انرژی به صدا درآورده است.
آمار و ارقام مصرف بنزین
بر اساس آخرین گزارش‌های شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی ایران، مصرف متوسط روزانه بنزین در نیمه اول سال ۱۴۰۳ به حدود ۱۲۳ میلیون لیتر در روز رسید؛ این در حالی است که در بازه مشابه سال ۱۴۰۲، این رقم حدود ۱۰۴ میلیون لیتر بوده است. به گفته مقامات شرکت نفت، در تعطیلات نوروز و مناسبت‌های خاص، این رقم حتی از ۱۳۵ میلیون لیتر در روز نیز فراتر رفته است.
از جمله عوامل اصلی افزایش مصرف می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
افزایش خودروهای شخصی (بیش از ۲۶ میلیون دستگاه در سراسر کشور)
کاهش کنترل و نظارت بر مصرف
توسعه نامتوازن حمل‌ونقل عمومی
یارانه بالای سوخت و قیمت پایین بنزین در مقایسه با کشورهای همسایه
پیش‌بینی‌ها و نگرانی‌ها
کارشناسان انرژی هشدار می‌دهند که اگر روند کنونی ادامه یابد، ایران در تابستان سال ۱۴۰۴ ممکن است به واردکننده بنزین تبدیل شود؛ موضوعی که پیش از این نیز در برخی ماه‌های خاص سال ۱۴۰۱ و ۱۴۰۲ رخ داده بود. با توجه به ظرفیت تولید پالایشگاه‌های کشور (در حدود ۱۰۷ تا ۱۱۰ میلیون لیتر در روز)، افزایش مصرف روزانه بیش از این سقف، منجر به کسری عرضه و نیاز به واردات می‌شود.
دکتر رضا محسنی، کارشناس انرژی، در این رابطه می‌گوید:
> «مصرف کنونی بنزین در ایران فراتر از توان پالایشگاه‌هاست. اگر برای اصلاح الگوی مصرف و بازنگری در سیاست‌های قیمتی اقدامی نشود، نه تنها مجبور به واردات خواهیم شد، بلکه هزینه‌های ارزی دولت نیز افزایش خواهد یافت.»
سیاست‌های دولت؛ یارانه یا اصلاح؟
در حال حاضر قیمت بنزین یارانه‌ای در ایران ۱۵۰۰ تومان و قیمت آزاد آن ۳۰۰۰ تومان به ازای هر لیتر است. با وجود زمزمه‌هایی درباره حذف تدریجی یارانه بنزین یا اجرای طرح‌هایی نظیر سهمیه‌بندی هوشمند، دولت تاکنون به دلایل اقتصادی و اجتماعی از اصلاح جدی قیمت‌ها خودداری کرده است.
برخی طرح‌های پیشنهادی عبارت‌اند از:
سهمیه‌بندی جدید بر اساس سرانه خانوار
پرداخت یارانه سوخت به‌صورت نقدی به جای ارائه بنزین ارزان
افزایش مالیات خودروهای پرمصرف
توسعه حمل‌ونقل عمومی و خودروهای برقی
راه‌حل‌ها و آینده پیش‌رو
برای کاهش مصرف بی‌رویه بنزین و جلوگیری از تبدیل ایران به واردکننده دائمی سوخت، کارشناسان چند راهکار اصلی پیشنهاد می‌کنند:
۱. افزایش قیمت پلکانی و هدفمند بنزین
۲. سرمایه‌گذاری در حمل‌ونقل ریلی، مترو و اتوبوس‌رانی
۳. توسعه خودروهای هیبریدی و برقی با ارائه مشوق‌های مالی
۴. آموزش عمومی برای تغییر رفتار مصرفی مردم
همچنین انتظار می‌رود دولت در بودجه ۱۴۰۵، نگاهی واقع‌بینانه‌تر به یارانه‌های انرژی داشته باشد تا با کاهش کسری بودجه، منابع بیشتری به توسعه زیرساخت‌های انرژی تخصیص یابد.
