نام امروزه سقز از نام قوم سکا، اسکیت و سکز به یادگار مانده است. شهر سقز در سرزمین اقوام مانائی، مادی، بر سر راه کاروان همدان به آذربایجان و دیاربکر و موصل به زنجان و قزوین و ری قرار داشت و به دلیل موقعیت چهار راهی از مراکز مواصلاتی دنیای قدیم بود.
این شهرستان دارای آثار تاریخی با اهمیتی است که متأسفانه بیشتر آنها در طول زمان براثر بلایای طبیعی و هجوم اقوام مجاور و ویران‌کردن آنها در زیر خاک مدفون مانده‌اند، اما آثار تاریخی باارزش به جای مانده مانند قلعه (کاخ دژ) باستانی زیویه و قلعه قپلانتو بر اعتبار و اهمیت آثار تاریخی آن افزوده‌اند.
از لحاظ طبیعی، شهرستان سقز دارای منابع آبی غنی بوده و رودخانه‌های بسیاری مانند زرینه‌رود، سیمینه‌رود و رود خورخوره در حوضه این شهرستان جاری است که در نهایت به دریاچه ارومیه می‌ریزند.
بر روی رودخانه زرینه‌رود در مرز آذربایجان غربی سد شهید کاظمی احداث شده است که دریاچه پشت سد از جاذبه‌های گردشگری استان به شمار می‌آید همچنین از ارتفاعات مهم منطقه می‌توان به کوه زیبای نکروز، ونوشه و سایر ارتفاعات مانند کوه چاقل، روش و دره‌نان اشاره کرد.
شهر سقز دومین شهر پرجمعیت استان بعد از سنندج و دارای مردمانی فرهنگ‌دوست است، استعدادهای فرهنگی و هنری به ویژه موسیقی در شهرستان سقز بسیار زیاد است تا جایی که هرساله چندین جشنواره مانند جشنواره موسیقی کردی و جشنواره تأتر کردی به صورت ثابت در این شهرستان برگزار میشود. بازار مرزی بسطام واقع در ۶۳ کیلومتری جنوب شهر سقز در مسیر جاده مریوان به عنوان یکی از سه مرکز اصلی مبادلات تجاری استان از اهمیت بازرگانی خاصی در استان برخوردار است.
زیویه قلعه‌ای با ۷۰۰ سال قدمت
قلعه(کاخ دژ) باستانی زیویه بر روی یکی از کوه‌های نسبتاً مرتفع در ۵۵ کیلومتری جنوب شرقی شهر سقز در روستای زیویه واقع شده و حدود ۷۰۰ سال پیش از میلاد در دوره حکومت اقوام ماد و مانائی ساخته شده است.
زیویه هم از نظر معماری و هم از نظر آثار هنری یکی از شاخص‌ترین و باارزش‌ترین مکان‌های دوره تاریخی محسوب میشود، طی چند فصل کاوش‌های علمی و باستانشناسی که سال ۱۳۵۴ تا سال ۱۳۸۰ ادامه داشته است، نتایج قابل توجهی در زمینه شناخت معماری آن به دست آمده است.
قطعات عاج منقوش که نقوش حیوانی و صحنه شکار اساطیر روی آن حک شده و از ارزش ویژه‌ای برخوردار هستند از جمله اشیاء به دست آمده در این کاوش‌ها بوده که نقش برجسته آبیدر سنندج از روی دو نمونه آنها طراحی، بزرگنمایی و ساخته شده است. سر عقاب طلائی، گردنبند طلایی از مهم‌ترین اشیاء به دست آمده در این قلعه است که در حال حاضر در موزه آثار ملی نگهداری می‌شوند.
ورودی اصلی این قلعه عظیم پلکان سنگی و شامل سالن‌ها، حیاط‌ها، اتاق‌های متعدد، تالار ستون‌دار و انبار غله میشود.
در سال ۱۳۲۵، شخصی به نام ایوب ربنور با امتیاز رسمی حفاری زیویه را شروع کرد و طبق مندرجات کتاب دوران بی‌خبری ایوب ربنور با همیاری اسدالله نامی گنجینه‌های زیویه را غارت کرد.
طی دوازده سال حفاری در زیویه علاوه بر شش قبر از پادشاهان و امرای ماد، ساختمان سه طبقه زیبا و باستانی زیویه را که از شاهکارهای معماری عهد باستان بود درهم ریخته و از بیخ و بن کندند.
در حقیقت ساختمان باشکوه و سه طبقه زیویه یکی از عجائب معماری باستان بود که با استحکامی بی‌نظیر بر بالای کوه و بر روی غار وسیع و تماشایی زیویه در ارتفاع ۱۸۳۵ متری از سطح دریا بنا شده است.
هیچ بیننده‌ای با معیار عقلی خود نمی‌تواند باور کند در سه هزار سال قبل در چنین ارتفاعی ساختمانی با چنین شکوه و عظمتی ساخته شده باشد. ساختمان سه طبقه زیویه از روی شواهد غیرقابل انکار همان ساختمانی است که بنا به نوشته هرودوت مادها از روی رضا و رغبت برای دیوکو ساختند و در واقع این ساختمان مرکز اولین دادگستری ایران باستان بوده است.
دیوارهای بنا با سنگ‌های مخصوص تراشیده شده و دیوار خشتی بر روی پی‌ها با مقیاس‌های دقیق هندسی و معادلات ریاضی ساخته شده بود. قطر دیوارهای ساختمان چندین برابر قطر دیوار ساختمان‌های کلنگی امروز و پهنای آن بیشتر از دو متر است.
ساختمان سه طبقه به شکل ساختمان‌های مهندسی‌ساز امروزی است و دارای پنجره و راهروهای متعدد و خیلی بزرگ، ایوان یا بالکنی زیبا و جالب، دوازده سرستون سنگی با چند ستون سنگی و دو دروازه سنگی حجاری شده بسیار بزرگ بوده است.
طبق شواهد و قرائن موجود با استفاده از خاصیت ظروف مرتبطه، ساختمان از آب لوله‌کشی استفاده می‌کرد و آب لازم از چشمه‌ای بر بالای کوهی در جوار کوه زیویه تامین می‌شده است.
دریاچه سد شهید کاظمی
یکی دیگر از جاذبه‌های شهرستان سقز دریاچه سد شهید کاظمی است که در ۶۲ کیلومتری شمال شهر سقز و بین شهرستان‌های سقز و بوکان قرار گرفته است، طول متوسط آن ۶ کیلومتر و حجم مخزن آن ۴۸ میلیون مترمکعب و آب دریاچه از رودهای زرینه‌رود، خورخوره، سیمینه رود و چم سقز تأمین میشود این دریاچه و روستاهای اطراف آن به ویژه روستای قلندر از جاذبه‌های طبیعی و گردشگری استان کردستان است.
کاروانسرا و بازار قدیمی سقز
این مجموعه در مرکز اصلی شهر شامل بقایایی از راسته‌های بازار قدیمی سقز به جای مانده است با توجه به احداث مراکز تجاری در مجاورت آن همچنان به عنوانی یکی از مراکز تجاری اصلی شهر محسوب میشود.
مسجد دومناره
این مسجد در خیابان امام و در بافت قدیمی سقز واقع شده است تاریخ دقیق ساخت آن مشخص نیست ولی اهالی محل ساخت آن را به شیخ حسن مولان‌آباد از علمای سابق مذهبی منطقه نسبت می‌دهند که احتمال دارد در اواخر دوره افشاریه و اوایل زندیه ساخته شده باشد.
مسجد دارای شبستانی به چهار ستون قطور چوبی به نشانه چهار خلیفه اهل سنت است که در ضلع جنوب غربی، ایوان ستون‌دار ساخته شده که فرم مخصوص مساجد منطقه کردستان را تداعی می‌کند. در بالای مسجد دو مناره قرار دارد و به همین دلیل به مسجد دومناره شهرت پیدا کرده است.
سلسله گزارش‌های گردشگری فارس با هدف معرفی آثار تاریخی و طبیعی استان کردستان به هموطنان ایرانی است و امیدواریم مردم خوب اقصی نقاط کشورمان با سفر به استان کردستان از جاذبه‌های آن بازدید کرده و با تاریخ پرافتخار مردم این استان به عنوان نخستین ایرانیان آشنا شوند.
گزارش از شیرین مرادی
