معاویه با ترتیب دادن توطئه‌ای امام حسن بن علی علیهالسلام را به دست همسرش «جعده» دختر «اشعث بن قیس» به شهادت رساند.
زمانی که در سال ۶۳ در واقعه «حَرّه» مدینه، غارت شد، خانه این زن نیز به تاراج رفت اما به پاس خوش خدمتی او در به شهادت رساندن شوهرش، اموالش را به او بازگرداندند.
منابع بی‌شماری خبر به شهادت رساندن امام مجتبی علیهالسلام را توسط جَعْده و با توطئه معاویه گزارش کرده‌اند. [۱]
به گزارش ابن حمدون، قرار بود جعده در برابر مسموم کردن امام علیهالسلام، یکصد هزار درهم دریافت کند. بعدها نیز با یک قریشی ازدواج کرد و از او بچه‌دار شد.
کودکان با دیدن این بچه به او گفتند: «یابن مَسَمِّمَهِ الاَزواج؛ ای فرزند کسی که شوهرش را مسموم کرد.» [۲]
آن حضرت چهل روز پس از مسمومیت بیمار بود تا به شهادت رسید. [۴]
«ام بکر» دختر«مِسوَر» گوید: بارها به امام علیهالسلام سم خوراندند، ولی هر بار از آن رهایی می‌یافت تا آنکه مرحله آخر سم به قدری شدید بود که پاره‌های جگر امام حسن علیهاالسلام از گلویشان خارج شد. [۵]
پس از شهادت امام حسن مجتبی علیهالسلام، طبق وصیت آن حضرت خواستند او را کنار قبر رسول خدا – صلی الله علیه و آله وسلّم – دفن کنند، اما عایشه با استناد به اینکه «بیتی لا آذن فیه»[۶] مانع این کار شد.
مروان هم که آن زمان حکومت مدینه را داشت، اعلام کرد که اجازه چنین کاری را نخواهد داد.
امام حسن علیهالسلام سفارش کرده بود که اگر مشکلی پیش آمد آن حضرت را در بقیع دفن کنند. [۷]
زمانی که امام را برای دفن نزدیک قبر پیامبر – صلی الله علیه و آله و سلّم – آوردند، عایشه گفت: هذا الأمر لا یکون أبدا؛ چنین چیزی هرگز انجام نخواهد شد. [۸] ابوسعید خدری و ابوهریره به مروان گفتند: آیا از دفن حسن‌بن علی در کنار جدش ممانعت می‌کنی در حالی که رسول خدا ـ صلی الله علیه و آله و سلّم ـ او را «سید جوانان اهل بهشت» نامید. مروان به تمسخر به آنها گفت: اگر امثال شما حدیث پیامبر – صلی الله علیه و آله وسلّم – را روایت نمی‌کردند، ضایع شده بود. [۹]
محمدبن حنفیه می‌گوید: زمانی که امام حسن علیهالسلام وفات کرد، مدینه یکپارچه عزادار شده بود و همه گریه می‌کردند.
مروان خبر وفات حضرت را به معاویه داد و گفت: آنان می‌خواهند حسن بن علی را در کنار پیامبر – صلی الله علیه و اله و سلّم – دفن کنند، اما تا من زنده هستم به این مقصود خود نخواهند رسید.
امام حسین علیهالسلام به کنار قبر پیامبر – صلی الله علیه و آله و سلّم – رسید و فرمود: اینجا را حفر کنید، سعید بن عاص که حاکم مدینه بود، خود را کنار کشید، اما مروان بنی امیه را آماده کرده مسلح شدند.
مروان گفت:چنین چیزی هرگز نخواهد شد. امام حسین علیهالسلام فرمود: به تو چه ارتباطی دارد، مگر تو والی شهر هستی؟ مروان گفت: نه، امّا تا من زنده هستم اجازه این کار را نخواهم داد. امام حسین علیهالسلام از کسانی که در حلف الفضول همراه بنی هاشم بودند، کمک خواست.
اینجا بود که کسانی از بنی تیم، بنی زهره، بنی اسد و بنی جعوبه مسلح شدند. امام حسین علیهالسلام و پیروان هر یک پرچمی داشت و مروان نیز، و میان آنان تیراندازی نیز شد.
شماری از مردم، امام حسین علیهالسلام را راضی کردند تا به موجب وصیت خود امام حسن علیهالسلام که فرموده بود اگر قرار است خونی ریخته شود، در همان بقیع، دفن شود، از اصرار خود دست بردارد. [۱۰]
در نقلی آمده است: مروان که این زمان معزول شده بود، با این اقدام خود قصد داشت تا معاویه را از خود راضی کند. [۱۱] مروان پس از آن که از دفن امام در بقیع جلوگیری کرد، این خبر را با آب و تاب برای معاویه نوشت. [۱۲] او می‌گفت: چگونه فرزند قاتل عثمان، در کنار پیغمبر – صلی الله علیه و آله و سلّم – دفن شود، اما عثمان در بقیع؟ [۱۳] بدون تردید، مروان از پلید‌ترین چهره‌های بنی امیه است که در تمام مدتی که حاکم مدینه بود، با زبان تند خود، امام علی و بنی هاشم را دشنام می‌داد.
شهادت امام در یک روایت، در ربیع الاول سال ۴۹، و در نقلی دیگر، ربیع الاول سال ۵۰ هجری دانسته شده است. [۱۴] اما آنچه به نظر درست می آید، همان سال ۴۹ هجری است.
زمانی که امام به شهادت رسید، بنی هاشم کسانی را به نقاط مختلف مدینه و اطراف فرستادند تا این خبر را به گوش انصار برسانند. گفته شده است که هیچ کس در خانه خود نماند. [۱۵] زنان بنی هاشم تا یک ماه، هر روز برای امام مجلس عزا داشتند. [۱۶]
طبری به نقل از امام باقر علیهالسلام آورده است که مردم مدینه هفت روز به مناسبت درگذشت فرزند پیامبر – صلی الله علیه وآله و سلّم – در ماتم نشسته و بازار را بستند. [۱۷]
او می‌گوید: در مراسم دفن امام حسن(ع) در بقیع، به قدری جمعیت بود که جای انداختن سوزن نبود. [۱۸]
خبر شهادت امام علیهالسلام در بصره نیز شیعیان آن شهر را به عزا نشاند. [۱۹] پس از وفات امام مجتبی علیهالسلام شیعیان کوفه، نامه تسلیتی به امام حسین علیهالسلام نوشتند.
در آن نامه آمده بود که درگذشت امام از یک سو برای «تمامی امت» و از سوی دیگر برای تو «و هذه الشیعه خاصه» مصیبت است. این تعبیر نشان شکل‌گیری «شیعه» و حتی کاربرد کلمه شیعه به عنوان یک اصطلاح در حوالی پنجاه هجری است.
آنان در این نامه با این القاب از امام مجتبی ـ علیه السلام ـ یاد کردند «عَلَمُ الهُدی و نُورُ البِلاد» کسی که به او امید اقامه دین و اعاده سیره صالحان بود. آنان اظهار امیدواری کردند که خداوند حق امام حسین علیهالسلام را به او باز گرداند.[۲۰] و منبع اصلی این گزارش: [۲۱]
منابع
[۱] . ترجمه الامام الحسن- علیه السلام- ابن سعد ص۱۷۵ـ۱۷۶، انساب الاشراف ج۳ ص۵۵ـ۸۸ استاد محمودی در پاورقی صفحات مزبور خبر را از منابع متعددی نقل کرده است.
[۲] . التذکره الحمدونیه ج،۹ ص۲۹۳ـ۲۹۴٫
[۳] . انساب الاشراف ج ۳ ص ۵۹٫
[۴] . ترجمه الامام الحسن- علیه السلام-،ابن سعد، ص ۱۷۶٫
[۵] . المنتخب من ذیل المذیل، ص ۵۱۴
[۶] . تاریخ الیعقوبی ج۲ ص ۲۲۵٫
[۷] . انساب الاشراف ج۳ ص۶۱،۶۴ نیز نکـ: پاورقی صص۶۲-۶۱٫
[۸] . ترجمه الامام الحسن- علیهالسلام- ابن سعد ص۱۸۴٫
[۹] . انساب الاشراف ج۳ ص۶۵؛ و مشابه آن در: ترجمه الامام الحسن- علیه السلام- ابن سعد ص ۱۸۴ـ۱۸۵٫
[۱۰] . ترجمه الامام الحسن- علیهالسلام- ابن سعد ص۱۷۷ـ۱۷۹٫
[۱۱] . همان ص۱۸۰ و نکـ: ص۱۸۷٫
[۱۲] . همان ص ۱۸۸٫
[۱۳] . همان ص۱۸۳ عثمان حتى در بقیع نیز دفن نشد چون مردم اجازه ندادند.
[۱۴] . انساب الاشراف ج۳ ص۶۶؛ ترجمه الامام الحسن – علیهالسلام- ابن سعد ص ۱۸۳، ۱۸۹، ۱۹۰٫
[۱۵] . ترجمه الامام الحسن- علیهالسلام- ابن سعد ص ۱۸۱ ؛ ترجمه الامام الحسن- علیهالسلام- ابن عساکر ش۳۷۱٫
[۱۶] . ترجمه الامام الحسن- علیهالسلام- ابن سعد ص ۱۸۲؛ ترجمه الامام الحسن- علیهالسلام- ابن عساکر ش۳۳۸٫
[۱۷] . ترجمه الامام الحسن- علیهالسلام- ابن سعد ص۱۸۲٫
[۱۸] . المنتخب من ذیل المذیل ص۵۱۴؛ المستدرک علی الصحیحین ج۳ ص۱۷۳ ؛ ترجمه‌الامام الحسن- علیهالسلام- ابن سعد ص۱۸۲؛ ترجمه الامام الاحسن- علیهالسلام- ابن عساکر ش۳۷۲٫
[۱۹] . مختصر تاریخ دمشق ج۵ ص۲۲۴٫
[۲۰] . تاریخ الیعقوبی ج ۲ ص ۲۲۸٫
[۲۱] . تاریخ سیاسی اسلام (تاریخ خلفا)، رسول جعفریان ، ج ۲، ص۳۹۹
