جواد حیران نیا-الناز صفوی: خروج یکجانبه آمریکا از ایران در سال گذشته و سیاست فشار حداکثری دولت ترامپ علیه ایران باعث شده است ایران طی یکسال گذشته فشارهای اقتصادی زیادی را تحمل کند.

عدم پایبندی آمریکا به برجام از یک طرف و بدعهدی‌های اروپا در عملی کردن ساز و کار ویژه مالی ایران و اروپا موسوم به اینستکس از طرف دیگر ایران را بر آن داشت که برخی از تعهدات برجامی خود را تعلیق کند.

اکنون اروپا اعلام کرده است اینستکس وارد مرحله عملیاتی خود شده است. ولی اینکه با توجه به نقش بانک‌های آمریکایی و دلار در سیستم‌های بانکی جهان و وابستگی‌های اقتصادی اروپا به آمریکا، اینکه اروپا تا چه میزان می‌تواند به تعهدات برجامی خود عمل کند و در عملیاتی کردن این مکانیسم مالی موفق باشد جای بحث دارد.

خبرنگار مهر در گفتگو با پروفسور شیرین هانتر استاد دانشگاه جورج تاون آمریکا به بررسی این موضوع پرداخته است که در ادامه می‌آید.

*متعاقب عدم تعهد اروپا، ایران گام دوم کاهش تعهدات برجامی خود را عملی کرد. اقدام ایران به دنبال بهره مندی از مزایای اقتصادی برجام بود. آیا اروپا می‌تواند به تعهدات خود در قبال برجام عمل کند؟

از آغاز مشخص بود که اگر آمریکا تحریم‌ها و مخالفت‌های خودش علیه ایران را کنار نگذارد کشورهای اروپایی نمی‌توانند کار زیادی انجام دهند. دلیل این امر مشخص است. اروپا اقتصادی با بازاری آزاد دارد در نتیجه دولت‌ها اروپایی در فعالیت‌های اقتصادی دخالت نمی‌کنند. این امر باعث می‌شود تصمیمات آنها بر اساس محاسبه‌ای باشد که از سود و زیان خود دارند.

با توجه به ارتباطی که بین اقتصاد اروپا با آمریکا وجود دارد، اروپا نمی‌خواهد به خاطر رابطه تجاری با ایران رابطه تجاری خود با آمریکا را به خطر اندازد. از طرفی بانک‌های آمریکایی و دلار در سیستم بانکی جهانی نفوذ بسیاری دارند و احاطه بر مکانیسم بانکی بین المللی بسیار دشوار است. در نتیجه تعجبی ندارد که اروپا طبق تعهداتش عمل نمی‌کند. حقیقت این است که حتی اگر بخواهد هم نمی‌تواند.

*برخی اخبار از تلاش فرانسه برای بازگرداندن آمریکا به برجام حکایت دارد. آیا این موضوع می‌تواند درست باشد؟

اگر ماکرون بتواند ترامپ را به برگشت به برجام قانع کند بسیار خوب است. هرچند من شک دارم که فرانسه بتواند این کار را انجام دهد مگر آنکه از فرمولی استفاده کند که در آن ایران و آمریکا امتیازات مشترکی را ارائه کنند. از جمله اینکه ایران دست کم در برابر برداشته شدن برخی تحریم‌ها توسط آمریکا رضایت دهد با واشنگتن گفتگو کند. در غیر این صورت من شک دارم ماکرون بتواند موفق شود.

در کل تلاش‌های ایران برای اینکه آمریکا تحریم‌های خود را کاهش دهد نیز بعید است به نتیجه برسد.

*برجام نفس‌های آخر خود را می‌کشد و بقای آن منوط به پایبندی اروپا به برجام جهت فروش نفت ایران و مبادلات است. آیا اروپا می‌تواند این دو زمینه را مهیا کند و یا همچنان در عمل با آمریکا همراهی خواهد کرد؟

به دلیل ویژگی‌های سیستم مالی و بانکی بین المللی، اقتصاد بسته اروپا و روابط استراتژیکی که اروپا علیرغم برخی اختلافات با آمریکا دارد من شک دارم که اروپا بتواند نیازهای ایران را تأمین کند.

*کانال مالی اینستکس در حالی که قرار بود پیش از این به بهره برداری برسد به بهانه‌های مختلف از سوی اروپا عملیاتی نشده است. با توجه به اینکه این کانال قرار است صرفاً موارد بشردوستانه را پوشش دهد آیا می‌تواند نیازهای ایران را برآورده سازد؟

به علت ساختار اینستکس این مکانیسم نمی‌تواند همه نیازهای ایران را برآورده کند، از جمله اینکه قرار است فروش نفت دسترسی به درآمدهایی را برای ایران فراهم کند. آنچه اقتصاد نفت بدان نیاز دارد فراتر از فروش نفت است.

رشد اقتصادی ایران مستلزم ایجاد اطمینان برای سرمایه گذاری خارجی و داشتن تکنولوژی مدرن به ویژه در صنعت نفت است. این امر تا زمانی که تحریم‌ها به قوت خود باقی هستند غیر ممکن است و اینستکس هم نمی‌تواند تغییری در شرایط ایجاد کند ولی می‌تواند مانند یک مرهم و مسکن اقتصادی عمل کند.