روز گذشته، ویدیوی تکلم علی سلاجقه، رئیس سازمان محیط زیست به زبان انگلیسی تبدیل به سوژه‌ای در فضای مجازی شد. سلاجقه در این کلیپ که از سخنرانی اش در نشست آب و هوایی گلاسگو منتشر شده، از روی کاغذ، متن انگلیسی خود را با غلط های فراوان می‌خواند که این امر نشان دهنده‌ی عدم تسلط وی بر زبان انگلیسی است، آن هم در حالیکه که سلاجقه دوران تحصیلات دکتری و فوق دکترای خود را در آمریکا گذرانده است.
به کار بردن اشتباه لغات، تلفظ نادرست و عدم تسلط کافی به زبان انگلیسی در میان مسئولان کشور کم نبوده، اما همیشه این امر مطرح بوده است که چگونه مقامات رده بالای کشور که دست‌کم یک مدرک دکترا دارند و قاعدتاً باید بتوانند در سطح نمرات متوسط تافل یا آیلتس زبان انگلیسی بدانند، در صحبت کردن به این زبان اینچنین عاجز می‌مانند. همچنین از این نکته نباید غافل ماند که اینگونه گاف‌ها در مجامع بین‌المللی، قابل توجیه نیست و به حیثیت کشور لطمه می‌زند.
در طول این چند سال مسئولانی که نحوه‌ی صحبت کردن آنها به زبان انگلیسی یا در مواردی زبان عربی، در شبکه‌های اجتماعی منتشر شده و دست به دست چرخیده است، کم نبوده است.
حسین امیرعبداللهیان
مرداد ماه بود که همزمان با معرفی حسین امیرعبداللهیان به عنوان وزیر امور خارجه، فیلمی از نحوه صحبت کردن وی به زبان انگلیسی با یک خبرنگار خارجی منتشر شد که نه لهجه خوبی داشت و نه روان و مسلط صحبت می‌کرد. همچنین در اجلاس بغداد که ششم شهریور ماه برگزار شد که اولین حضور امیرعبداللهیان در قامت وزارت امورخارجه جمهوری اسلامی در یک نشست بین‌المللی بود که سخنرانی وی جنجال برانگیز شد و کاربران شبکه‌های اجتماعی از عدم تسلط او به زبان عربی هنگام صحبت کردن او به این زبان در این نشست انتقاد کردند. برخی کاربران عربی حرف زدن عبداللهیان را دستمایه طنز خود قرار دادند و آن را با عربی حرف زدن آقای کاووسی در سریال بدون شرح مقایسه کرده بودند. عدم تسلط امیرعبداللهیان به زبان عربی در حالی است که او پیشتر معاون عربی و آفریقایی وزارت امورخارجه ایران بوده است.
محمود احمدی‌نژاد
در میان روسای جمهور هم شاید بتوان گفت محمود احمدی‌نژاد دست بالای اشتباهات در انگلیسی صحبت کردن را دارد. از سخنرانی در همدان و شرح موقعیت جغرافیایی انگلیسی و سخنرانی در دانشگاه کلمبیا و به کار بردن «وان دقیقه» گرفته تا دیدار با مدودف در حاشیه اجلاس شانگ‌های که پاسخ احوالپرسی میزبان را با تک کلمه «nice» داد و در آخر سخنرانی در اجلاسی مشترک و تلاش برای آگاه کردن همتای برزیلی که حرف‌هایی که الان می‌زنم ترجمه ندارد. البته گاف‌های احمدی‌نژاد در این زمینه بیش از این است و حتی در دوران پس از اتمام ریاست جمهوری وی هم ادامه داشت، اما تنها به بخشی از آنها اشاره کرده‌ایم. البته در سال های بعد از ریاست جمهوری، تلاش چندباره احمدی نژاد برای اینکه شخصا پیام ایی را به زبان انگلیسی بیان کند و یا بنویسد، نشان می دهد سطح زبان او در این سال ها کمی بهبود یافته است.
سعید جلیلی
در دورانی که سعید جلیلی سکان مذاکرات را در دست داشت یکی از مشکلاتی که تیم مذاکره‌کننده ایرانی در زمان جلیلی از آن رنج می‌برد، عدم تسلط بر زبان انگلیسی بود که باید مذاکرات را با مترجم پیش می‌بردند. صادق زیبا‌کلام در گفت و گویی که سال ۹۸ با «خبرآنلاین» داشت، در این باره گفته بود: «اولین و مهم‌ترین و بنیادی‌ترین مشکل این بود که آقای سعید جلیلی اصلا نمی‌توانستند با خارجی‌ها صحبت کنند. یعنی صرف نظر از این که ترامپ از توافق خارج شد یا تندرو‌ها در ایران و نتانیاهو در اسراییل بلایی سر برجام آوردند تا این توافق موفق نشود و این‌ها به جای خود محفوظ است، اما بخشی از برجام که توانست موفقیت آمیز باشد مدیون و مرهون تسلط ظریف به زبان خارجه است. مدیون و مرهون تسلط عباس عراقچی یا تخت روانچی به زبان خارجه است. این افراد نه تنها به زبان خارجه مسلط هستند بلکه زبان آمریکایی‌ها، غربی‌ها و مناسبات بین الملل را هم می‌فهمند. درحالی که امثال آقای سعید جلیلی نه تنها یک کلام نمی‌توانند با غربی‌ها صحبت کنند بلکه اساسا درکی هم از مناسبات بین المللی و اینکه آمریکایی‌ها چگونه فکر و رفتار می‌کنند، ندارند.»
عدم تسلط اعضای اصلی تیم مذاکره‌کننده‌ی دوران ریاست جمهوری احمدی‌نژاد، باعث آسیب‌های زیادی در مذاکرات شده بود. چنانکه وندی شرمن معاون وزیر خارجه آمریکا در خاطرات خود نوشته بود: «سعید جلیلی بیانیه‌های آماده‌ای را به زبان فارسی می‌خواند و پس از او ترجمه انگلیسی آن خوانده می‌شد.» همچنین بیل برنز، دیپلمات کهنه‌کار آمریکایی و از جمله چهره‌های کلیدی مذاکرات محرمانه‌ای که منجر به توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ (برجام) شد، در بخش‌هایی از کتابش روایتی از اولین مذاکرات محرمانه با ایران را شرح داد: «در حالى که به سعید جلیلى که در مقابلم نشسته بود نگاه مى‌کردم، بیانیه‌اى کوتاه و ساده را قرائت کردم. ابراز امیدوارى کردم که ایرانى‌ها پیام حضور ما در مذاکرات را دریافت کرده باشند. ضمن اشاره به اینکه آمریکا کاملاً از پیشنهادات گروه ۱+۵ حمایت مى‌کند، تأکید کردم از اهمیت مسئله هسته‌اى ایران به خوبى آگاه بوده و مصمم هستیم مانع دستیابى به بمب هسته‌اى شده و ایران را وادار کنیم به تعهدات بین المللى‌اش پایبند بماند. علاوه بر این تصریح کردم ایران فرصتى نادر پیش‌روى خود دارد و ما امیدواریم استفاده لازم را از این فرصت ببرد.
جلیلى به دقت سخنان مرا یادداشت مى‌کرد و در طول سخنانم لبخند به لب مى‌آورد. در طول جلسه او و همکارانش مدام زیرچشمى به من نگاه مى‌کردند؛ گویى حضور یک آمریکایى در میز مذاکره چندان برایشان خوشایند نبود. در ادامه جلیلى نطقى چهل و پنج دقیقه‌اى درباره تاریخ و فرهنگ ایران ایراد کرد که در جاى‌جایش بر نقش سازنده ایران در منطقه تأکید شده بود. وقتى جلیلى مى‌خواست از ارائه پاسخ‌هاى صریح طفره برود، سعى مى‌کرد افراد حاضر در مذاکره را گیج و مبهوت کند و این سخنرانى یکى از آن مواقع بود. در بخشى از سخنانش نیز گفت به صورت پاره‌وقت در دانشگاه تهران تدریس مى‌کند. آنجا بود که احساس کردم اصلاً به دانشجویانش حسادت نمى‌کنم. جلیلى در پایان سخنانش برگه‌هایى از تفاهم شفاهى ایران در اختیار اعضای مذاکره‌کننده گذاشت. عنوان نسخه انگلیسى این برگه‌ها غلط املایى داشت. آنها به جاى اینکه در بالاى برگه بنویسند Non paper (به معناى تفاهم شفاهى) نوشته بودند None paper (معناى لغوى‌اش مى شود: هیچ کاغذى نیست). البته به زودى معلوم شد که همان عنوان اشتباه بیشتر برازنده آن کاغذ بوده است. سولانا و باقى ما نگاهى سریع به متن ارائه‌شده انداختیم. ناگهان نماینده فرانسه آهى کشید و غرغرکنان زمزمه کرد: «مزخرف است.» جلیلى ناگهان چهره‌اى بهت‌زده به خود گرفت و من هم نزدیک بود ژست قاطع خود را از دست بدهم. خوشبختانه دوربین‌ها از اتاق بیرون رفته بودند. همان روز عصر در یادداشتى کوتاه خطاب به رایس نوشتم «مذاکره پنج ساعت و نیمه امروز با ایرانى‌ها آشکارا به من یادآورى کرد که احتمالاً در طول چند سال گذشته چیزى را از دست نداده‌ایم.»
علی باقری
علی باقری، معاون سعید جلیلی در دوران مذاکرات هسته ای دولت احمدی نژاد بود و او نیز در همه اشتباهات مربوط به عدم تسلط بر زبان انگلیسی که در آن مذاکرات رخ داد، سهم مخصوص به خود را دارد. باقری کنی که در حال حاضر معاون سیاسی وزیر خارجه است و قرار است مذاکره کننده ارشد ایران در ادامه مذاکرات هسته ای باشد، در سال های اخیر بارها و بارها در توییت های انگلیسی خود دچار اشکالات گرامری شده است.
محمد علی‌آبادی
در سال ۹۰ در حالیکه ایران پس از سال‌ها رایزنی و تلاش بر تکیه بر مسند مدیریت اوپک، بالاخره توانست براساس تعیین الفبایی ریاست کنفرانس‌های اوپک را به دست گیرد، مدیریت نشست این سازمان در اوپک را محمد علی آبادی سرپرست وقت وزارت نفت بر عهده داشت. وی گزارش خود از روند بازار را به زبان انگلیسی قرائت می‌کرد که فیلم‌های منتشر شده از آن نشان می‌داد که علی آبادی بر خلاف سایر وزرای شرکت کننده، به رغم آن که هیچ تسلطی به زبان انگلیسی نداشت، تلاش می‌کرد با سخنرانی به زبان انگلیسی در اجلاس افتتاحیه، چنین وانمود کند که این زبان را بلد است و به همین خاطر وی از روی کاغذ، متنی را با لهجه‌ای در سطح مبتدی، خواند تا آنجا که برخی مدعی شدند این متن انگلیسی، تلفظ آن به صورت فارسی نوشته شده بود. البته علی‌آبادی این ادعا را بعد‌ها بشدت تکذیب کرد و گفت: «این دروغ محض است و کسانی که مدعی این حرف هستند خوب است بیایند و با هم انگلیسی صحبت کنیم. در این صورت حتما آن افراد خجالت خواهند کشید. با اینکه مثل آقایان در انگلیس و آمریکا درس نخوانده‌ام، اما انگلیسی‌ام در حد خوبی است و افتخار دارم زیر نظر اساتید ایرانی و در دانشگاه ایرانی درس خوانده‌ام و یک مهندس ساختمان و مهندس معمار موفق بوده‌ام.»
حسن روحانی
حسن روحانی، رییس جمهور پیشین، از دانشگاه کلدونیان در اسکاتلند مدرک دکترا گرفته اما کسی تسلط او بر زبا انگلیسی را ندیده. جک استراو وزیر خارجه اسبق انگلیس که در مذاکرات هسته ای دولت اصلاحات با اروپایی ها حضور داشت گفته است: «صادقانه بگویم به یاد ندارم که روحانی تا چه حد زبان انگلیسی می دانست چرا که مذاکرات بسیار فنی بود و حتی اعضای مذاکره که تسلط زیادی به زبان فارسی یا انگلیسی داشتند نیز از مترجم استفاده می کردند. چرا که تا زمانی که تبحر ویژه ای وجود نداشته باشد، سخن گفتن به زبان دیگر ریسک است. البته می توانم بگویم که زبان انگلیسی روحانی به اندازه موسویان روان نبود. »
روحانی در اوایل ریاست جمهوری خود در مصاحبه با کریستین امانپور با یک سوال غافلگیرکننده روبرو شد. امانپور از او خواست تا مستقیما جمله ای به زبان انگلیسی به مردم آمریکا بگوید. روحانی نیز با یک جمله ساده انگلیسی که تسلط او را نشان نمی داد، از زیر این سوال فرار کرد.
روحانی در دوران ریاست جمهوری خود یک بار در نیویورک در محاصره رییس جمهور فرانسه و نخست وزیر انگلیس در شرایطی که از او می خواستند تا فرصت دیدار با رییس جمهور آمریکا را از دست ندهد، هرگز کلمه ای به زبان انگلیسی بر زبان نراند. این در حالی است که در آن شرایط انتظار می رفت روحانی شخصا با آنها صحبت کند.
با این تفاسیر نباید فراموش کرد که تسلط بر زبان انگلیسی برای مسئولان کشور به خصوص مسئولان رده بالا و کلیدی کشور که در مجامع بین المللی هم حضور پیدا می‌کنند و تعاملات و تماس‌های خارجی آنها بیش از دیگران است، ضرورت دارد چرا که جدا از بحث وجهه‌ای که از ایران در برابر دیگر کشورهای دنیا نشان می‌دهد گاه فهم یک واژه یا اشتباه به کار بردن آن ممکن است مسئله‌ساز شود.
انتخاب
