اورامانات از دو قسمت کوچک و بزرگ تشکیل شده است. قسمت کوچک مربوط به شهر حلبچه از توابع کشور عراق است و قسمت بزرگ جزو استان‌های کرمانشاه و کردستان ایران محسوب می‌شود. روستای اورامان تخت مرکز بخش اورامان است و اغلب مردم آن شهرهایی چون تهران، مریوان، سنندج، حلبچه، جوانرود، کامیاران، روانسر و کرمانشاه را محل سکونت خود قرار داده‌اند. این دهکده تاریخی در اصل از سه قسمت به نام‌های هورامان تخت، ژاورو و لهون تشکیل شده است.
مسیر دسترسی به روستای اورامان
برای رفتن به اورامان از تهران و با خودروی شخصی می‌توان با طی کردن مسیر ۶۶۰ کیلومتری و عبور از شهرهای ساوه، همدان و سنندج به سروآباد و سپس به اورامان رسید. از طریق پرواز هم از تهران می‌توان به سنندج رفت و در آنجا از خودروهای مختلف در دسترس برای عزیمت به اورامانات استفاده کرد.
- نشانی: کردستان، مریوان، جنوب شرقی شهر مریوان، هورامان تخت
اورامان را هورامان هم می‌گویند. البته این روستا در زبان محلی «هه‌ورامان» نامیده می‌شود. اورامان یا اورامان‌تخت از دو بخش هورا و مان تشکیل شده است. بسیاری بر این عقیده‌اند که هورا همان اهورا بوده است. به این شکل اهورامان یعنی خانه اهورامزدا و اگر هورامان را برگرفته از هور اوستایی به معنای خورشید و مان را به معنای خانه بدانیم، معنای آن خانه و جایگاه خورشید است.
مردم اورامان بر این عقیده‌اند که در گذشته اورامان یکی از شهرهای بزرگ منطقه و دارای مرکزیت و حکومت بوده است؛ آن‌ها نامیدن اورامان با عنوان تخت اورامان را قرینه‌ای بر اثبات این عقیده می‌دانند و معتقد هستند این بدان معنا است که اورامان دارای تخت حکومتی بوده و مرکزیت حکومت محسوب می‌شد. در سال‌های اخیر کاوش‌های باستان‌شناسی در منطقه اورامان انجام شد که سابقه آن را ۶ هزار سال و مربوط به دوره مس دانستند. کتیبه‌ای در اورامان وجود دارد که مربوط به آشور است و این می‌تواند سند دیگری بر باستانی بودن منطقه باشد. برخی معتقدند که سابقه مرکزیت شهری اورامان به دوره ساسانیان می‌رسد.
آداب و رسوم و نام‌هایی که در این منطقه است، نشان از باستانی بودن آن دارد. اما اینکه شهر حتما مربوط به دوره ساسانی باشد، نیازمند اسناد دقیقی است که در حال حاضر، مستندی در این زمینه به دست نیامده است.
بر اساس مدارک برجای‌مانده در نزدیکی دهکده‌های ناو، هجیج و اسپریز مردمانی زندگی کرده‌اند که پیشینه آن‌ها حدود ۴۰ هزار سال تخمین زده شده است و در زمان پارینه‌سنگی بوده‌اند. از این دوره تاریخی، وسایل انسانهای غارنشین، باقی‌مانده اجاق و تعدادی استخوان که شبیه به اسکلت بز کوهی است، در غارهای مرو و گیلان پیدا شده است. همچنین استخوان‌های انسانهای نیاندرتال در غارهای شانیدر و بیستون کشف شده است که گفته می‌شود قدمت‌شان به بیش از ۴۰ هزار سال می‌رسد. به‌مرور زمان انسان‌هایی به این دهکده مهاجرت می‌کنند که بازمانده آن‌ها در غاری به نام کناچه یافت شده است.
جالب است بدانید که محققان در حوالی دهکده روآر مدارکی از جمله یک گور وسیع از جنس سنگ با سقفی به‌صورت گنبد و تعدادی خانه را پیداکرده‌اند که نشان می‌دهد انسان‌هایی در عصر آهن در این ناحیه زندگی کرده‌اند و پیشینه‌ی آن‌ها را بیش از ۳۰۰۰ هزار سال تخمین زده‌اند. این یافته‌ها از تاریخی‌ترین آثار این منطقه به‌حساب می‌آید و معماری آن به ناحیه غرب زاگرس مربوط می‌شود. چراکه طراحی و ساخت آن به‌شکل خشکه چین است و نیز نزدیک روستای تنگی ور کتیبه‌ای یافت شده که گویا از دوران آشوری‌ها به یادگار مانده است. تصاویری از فرمانروای آشوری‌ها به اسم «سارگون دوم» روی این کتیبه حکاکی شده و همچنین سنگ‌نوشته‌ای به خط میخی یافت شده که بعد از ترجمه آن به‌وسیله کارشناسان، بر موضوع حمله‌های فرمانروای آشوری‌ها به مناطق اورامان و زاگرس اشاره شده است.
باستان‌شناسان تعدادی پوست حیوانات را در این روستا پیدا کرده‌اند که معتقد هستند قدمت آن‌ها مربوط به دوران اشکانیان و سلوکیان است و به زبان پهلوی و یونانی روی آن‌ها حکاکی شده است. تمام این آمار تاریخی در داخل ظرفی بوده‌اند که گفته می‌شود شخصی به نام دکتر سعید کردستانی آن‌ها را به انگلیسی‌ها هدیه می‌دهد و آن‌ها این اشیای با ارزش را در موزه کشورشان نگهداری می‌کنند. به نظر می‌رسد در آن زمان، مردم اسناد خریدوفروش خود را روی پوست حیوانات می‌نوشتند و این پوست‌های کشف‌شده در اصل سند معامله خریدوفروش زمین بین دو نفر بوده و اسامی افرادی که در معامله حضور داشته‌اند، به نام شاهد روی آن‌ها نوشته شده است. محققان قدمت این پوست را حدود ۱۲۰ سال پیش از میلاد تخمین زده‌اند.
آب‌وهوای منطقه اورامان کوهستانی است. این منطقه که از جاهای دیدنی مریوان به شمار می‌رود، چشمه‌ها و چراگاه‌های بسیاری دارد. در دامنه کوه‌های اورامان باغ‌های زیبایی وجود دارد که سبب شده دامداری در کنار باغداری پیشه اصلی مردم شهر باشد.
در این منطقه گونه‌های جانوری و گیاهی متعدد و بسیاری مشاهده می‌شود. درختان بلوط، پسته وحشی، گردو و انجیر از درخت‌های این منطقه و گیاهان ریواس، کنگر، ترشکه و… نیز از پوشش‌های گیاهی این منطقه‌اند.
این سرزمین زیبا علاوه بر کوهستانی بودنش، جنگل‌های بزرگ و سرسبزی دارد و درختانی نظیر بلوط، زالزالک و گلابی وحشی در این جنگل‌ها قد علم کرده و زیبایی این منطقه را دوچندان کرده‌اند. به نظر می‌رسد اهالی این منطقه از قدیم تابه‌حال، برای گرم کردن خانه‌ها و طبخ غذا از چوب درخت‌های این جنگل‌ها استفاده می کرده‌اند.
اورامان تخت در ابتدا روستا بود، اما در سال‌های اخیر با داشتن ۵۴۰ خانوار و جمعیت ۲۸۰۰ نفر در سال ۱۳۹۰ به مرکز بخش تبدیل شد. مردم منطقه اورامان به زبان اورامی سخن می‌گویند که یکی از گویش‌های گورانی است و زیرگروهی از گویش‌های شمال غرب ایران است. مردم اورامان مسلمان هستند و مذهب آن‌ها سنی است. با این وجود در این منطقه آیین‌های مربوط به ایران باستان رایج است و در حافظه تاریخی مردم باقی‌مانده و پاس داشته شده است.
مردم اورامان لباس‌های محلی کردی خاص خود را دارند. مردان کرد این منطقه چوخه، پانتول، ملکی شال، دستار، فرنجی و کله‌بال و زنان آن جانی، کلنجه، شال، کلاه و کلله می‌پوشند. این لباس‌ها با زیورالات تزیین شده و رنگ‌های خاصی دارند. صنایع دستی شهر اورامان گلیم، سجاده، نمد، گیوه، ظرف‌های چوبی و… است.
معماریی روستای اورامانات
معماری پلکانی اورامان تخت و خانه‌های دیدنی آن، روستا را به‌شکل هرم‌گونه درآورده است که در راس این هرم قلعه‌ای باستانی قرار دارد. معماری پلکانی این خانه‌ها باعث شده است تا به روستای هزار ماسوله مشهور شود و به شکلی است که حیاط هر خانه پشت‌بام خانه‌ای دیگر است. معماری اورامانات و سرسبزی این منطقه کوهستانی رویایی، گویی پله‌هایی به‌سمت بهشت را تصویر می‌کند.
مراسم پیرشالیار در اورامانات
اورامان تخت علاوه بر داشتن جاذبه‌های طبیعی و معماری جذاب دارای جاذبه‌های معنوی خاصی از جمله کوچ‌های ییلاقی و مراسم سالانه پیر شالیار در زمستان است. اهالی اورامان در این مراسم با لباس‌های کردی خاصی حاضر می‌شوند و موسیقی‌های عرفانی و مراسم خاص پختن آش و… را برگزار می‌کنند. گفته شده پیر شالیار یکی از بزرگان منطقه اورامان بوده که به ترویج اسلام در این منطقه مشغول بوده است و مردم برای بزرگداشت وی هر ساله دو مراسم در دو فصل سال برگزار می‌کنند.
آنچه در این مراسم نظرها را به خود جلب می‌کند، آداب و رسومی است که در این بزرگداشت به چشم می‌خورد. در این آداب و رسوم، ریشه‌هایی از باورهای زرتشتی و باستانی دیده می‌شود که نشان از قدمت تاریخی اورامان و ماندن رسوم خاص باستانی این منطقه در اذهان تاریخی مردم دارد. برخی نیز این مراسم را مربوط به آداب باستانی مردم می‌دانند که بعدها با اعتقادات اسلامی گره خورده است. مقبره پیرشالیار که از مریدان عبدالقادرگیلانی بوده است، در انتهای جاده آسفالته اورامان قرار دارد. این مراسم شامل ذبح دام قربانی، دف زنی، نوعی رقص، خوردن آش، و شب‌نشینی و خواندن شعر و دعا است.
جاهای دیدنی اورامانات
رودخانه سیروان که در جنوب غربی استان کردستان جریان دارد، پس از دریافت آب از بخش‌های جنوب‌غربی، غرب و مرکز استان مانند قشلاق، گاوه‌رود و گردلان تبدیل به سیروان می‌شود. بخش عمده این رودخانه در شهرستان سروآباد و منطقه باستانی اورامان جریان دارد و سپس در خاک عراق پس از پیوستن به رودخانه دیاله، وارد رود بزرگ دجله می‌شود. در واقع این رود طولانی‌ترین رودخانه استان کردستان است. حواشی این رود بسیار زیبا و بستر و کناره‌های آن زیستگاه انواع پرندگان و ماهیانی است که از لحاظ بهره‌برداری تفریحی و توریستی بسیار کاربردی هستند.
بهترین مسیر و چشم‌انداز برای دیدن عظمت و زیبایی سیروان فاصله بین روستاهای اسپریز تا هجیج است که به‌علت قرارگیری جاده شنی در راستای رودخانه دارای ایستگاه‌های مهم و باارزش بصری فوق‌العاده برای فراغت، عکاسی و تصویربرداری است. این رودخانه به‌علت خروشان بودن، محل تمرین و مسابقات قایقرانی داخلی و خارجی نیز است.
بهترین زمان سفر به اورامانات
اورامان دارای طبیعت چشم‌نواز و زیبایی است. آب‌وهوای کوهستانی منطقه و طبیعت خاص آن سبب می‌شود که دیدن زیبایی‌های اورامان در هر فصلی از سال دلپذیر باشد. اما طبیعی است که اردیبهشت را باید از سایر زمان‌ها جدا کرد، چراکه زیبایی‌های رویایی اورامان در اردیبهشت دوچندان می‌شود و تصویری که این ماه از فصل بهار در اورامان دیده می‌شود، باورنکردنی و رویایی است. شاید بتوان برای توصیف این تصویر رویایی و چشم‌انداز طبیعی فقط عنوان «تکه‌ای از بهشت» را به کار برد. طبیعت اورامان و کوه‌های آن و رودخانه سیروان که در نزدیکی اورامان جریان دارد و سدهای آن جزو زیبایی‌های این شهر به شمار می‌روند.
اقامت در اورامانات
از مکان‌های اقامتی اورامان هتل سنگی آن است که با نام هتل شادی هم مشهور است. این هتل، نمایی با معماری سنگی باشکوه و چشم‌گیری دارد و سالانه پذیرای تعداد زیادی گردشگران شیفته بافت سنتی است. هتل سنگی شادی با ۲۲ باب واحد اقامتی، در روستای اورامان تخت به‌همراه امکانات مناسب رفاهی در اختیار گردشگران این منطقه است.
علاوه بر این هتل، در روستاهای مختلف منطقه اورامان نیز اقامتگاه‌های بومگردی متعددی راه‌اندازی شده است که با اقامت در آن‌ها علاوه بر سهولت دسترسی به دیدنی‌های گوناگون اورامان، می‌توانید تجربه زندگی در میان اهالی منطقه، هم‌نشینی و هم‌صحبتب با آنان و لذت‌بردن از دست‌پخت‌های خانگی اهالی اورامان را نیز توشه سفر خود کنید.
عکاس : امین فرج الهی
خبرنگار : حسین نعمتی
