در جامعه‌ای که فرزندآوری یکی از مهم‌ترین ارزش‌های خانوادگی و فرهنگی آن است، ناباروری می‌تواند نه‌تنها یک مشکل پزشکی، بلکه بحرانی عاطفی، روانی و حتی اجتماعی برای زوجین باشد. با اینکه ناباروری در ایران بیش از ۲۰ درصد از زوج‌ها را درگیر کرده، اما همچنان بسیاری از این رنج‌ها در سکوت و پنهان‌کاری می‌گذرد.
آمار و ارقام نگران‌کننده
طبق آخرین آمار منتشرشده از وزارت بهداشت:
• حدود ۳ میلیون زوج ایرانی با مشکل ناباروری مواجه هستند.
• میانگین نرخ ناباروری در ایران حدود ۲۰.۲ درصد (بالاتر از میانگین جهانی ۱۵ درصد) برآورد شده است.
• بیشترین میزان ناباروری در کلان‌شهرها و مناطق صنعتی گزارش شده است.
• حدود ۴۰ درصد علل ناباروری مربوط به مردان، ۴۰ درصد زنان، و ۲۰ درصد ترکیبی یا ناشناخته است.
⸻
صدای مردم؛ «آرزویمان پدر و مادر شدن است»
در یکی از کلینیک‌های تخصصی درمان ناباروری در تهران با زوجی ۷ ساله ازدواج‌کرده گفت‌وگو کردیم:
مریم، ۳۶ ساله، کارمند بانک:
«ما ۵ ساله تحت درمان هستیم. چندبار IUI و IVF کردیم ولی نتیجه نگرفتیم. هر بار هزینه‌ها بیشتر و امید کمتر می‌شه. فشار خانواده هم از طرف من هست، هم شوهرم. انگار گناهی کردیم.»
رضا، ۳۸ ساله، معلم:
«ما هیچ مشکلی نداریم جز اینکه بچه نداریم. ولی نگاه مردم، حرف فامیل، حتی دوستان… همه‌چیز تغییر کرده. گاهی حس می‌کنیم تنهاتر از همیشه‌ایم.»
⸻
🧬 علل ناباروری؛ فراتر از بدن
متخصص زنان و ناباروری در اصفهان، توضیح می‌دهد:
«علت ناباروری بسیار متنوع است؛ از اختلالات هورمونی، مشکلات تخمک‌گذاری و انسداد لوله‌ها در زنان گرفته تا کم‌تحرکی یا کمبود اسپرم در مردان. سبک زندگی غلط، استرس، چاقی، مصرف دخانیات، آلودگی هوا و حتی تغذیه صنعتی، در سال‌های اخیر تأثیر زیادی بر افزایش ناباروری داشته‌اند.»
هزینه‌های سرسام‌آور درمان
یکی از چالش‌های اصلی زوج‌های نابارور، هزینه بالای درمان و عدم پوشش بیمه‌ای مناسب است.
درمان‌های رایج مانند IVF، IUI یا تزریق داخل سیتوپلاسمی، هزینه‌هایی بین ۲۰ تا ۶۰ میلیون تومان برای هر دوره دارند. این در حالی است که بیشتر زوج‌ها به چندین دوره درمانی نیاز دارند و تضمینی برای موفقیت هم وجود ندارد.
لیلا، ۳۳ ساله، ساکن تبریز:
«من معلمم و همسرم کارگر. برای یه بار IVF همه طلا‌هامو فروختم. تازه گفتن احتمال داره جواب نده و باید دو سه بار دیگه هم انجام بدی.»
⸻
فشار روانی؛ درد خاموش ناباروری
ناباروری، به‌شدت سلامت روان زوجین را تهدید می‌کند. اضطراب، افسردگی، احساس بی‌کفایتی، سرزنش‌های خانوادگی، طرد اجتماعی و حتی افزایش طلاق از پیامدهای رایج این پدیده است.
دکتر مینا فرجی، روان‌درمانگر خانواده:
«زنان بیشتر احساس شرم و سرزنش می‌کنند، چون جامعه هنوز بار اصلی فرزندآوری را بر دوش زن می‌گذارد. مردان هم معمولاً از پذیرش مشکل خود امتناع می‌کنند و همین باعث تاخیر در درمان می‌شود.»
نگاه قانون و سیاست؛ ناکارآمدی در حمایت
در سال‌های اخیر، قانون «حمایت از خانواده و جوانی جمعیت» وعده‌هایی درباره کمک به زوج‌های نابارور داده، اما در عمل، بسیاری از این حمایت‌ها اجرایی نشده یا کافی نبوده‌اند.
استاد دانشگاه و کارشناس سیاست‌گذاری سلامت:
«دسترسی به مراکز درمان ناباروری در شهرهای کوچک بسیار کم است. طرح پوشش بیمه‌ای هم هنوز عملی نشده یا شامل همه زوج‌ها نمی‌شود. این در حالی است که در کشورهای پیشرفته، درمان ناباروری به‌عنوان یک حق درمانی پذیرفته شده است.»
امیدواری به آینده؛ رشد فناوری، اما برای چه کسانی؟
پیشرفت‌های علمی در درمان ناباروری در ایران چشمگیر است. کشور ما جزو پیشرفته‌ترین‌ها در زمینه لقاح مصنوعی و خدمات تخصصی درمان ناباروری در منطقه است. اما این خدمات هنوز برای همه اقشار قابل‌دسترس نیست.
متخصص ناباروری در مشهد:
«ما از نظر دانش پزشکی چیزی کم نداریم، اما مشکل اصلی در زیرساخت عدالت درمانی است. اگر فقط قشر مرفه بتواند از این امکانات استفاده کند، عدالت اجتماعی محقق نمی‌شود.»
پیشنهادهای کارشناسان برای بهبود شرایط:
۱. پوشش کامل بیمه‌ای درمان ناباروری
۲. افزایش مراکز درمانی در شهرهای کوچک و مناطق محروم
۳. آموزش عمومی درباره ناباروری و رفع باورهای نادرست
۴. ارائه مشاوره روان‌شناختی رایگان به زوج‌های نابارور
۵. حمایت رسانه‌ای برای کاهش قبح اجتماعی ناباروری
جمع‌بندی: ناباروری، یک مسئله شخصی نیست؛ مسئله‌ای ملی است
ناباروری، فقط درد یک زن یا یک مرد نیست؛ بلکه درد مشترک یک نسل است که زیر بار تورم، استرس، کم‌تحرکی، تغذیه ناسالم و نابرابری دست‌وپا می‌زند. امروز فرزندآوری برای بسیاری از زوج‌ها، نه یک انتخاب، بلکه یک رؤیای دور شده است. اگر دولت و جامعه برای حمایت از این زوج‌ها اقدام نکند، علاوه بر رنج فردی، باید در آینده‌ای نزدیک با کاهش نرخ جمعیت، پیری جامعه و چالش‌های انسانی بزرگ‌تر مواجه شویم.
