مردی که پشت فرمان ناگهان از کوره در می‌رود، زن و شوهری که با کمترین اختلاف صدایشان بالا می‌رود، دانش‌آموزی که به معلمش پرخاش می‌کند، یا کارمندی که به‌خاطر یک انتقاد ساده، استعفا می‌دهد. این‌ها دیگر صحنه‌هایی نادر و عجیب نیستند، بلکه هر روز در اطراف‌مان دیده می‌شوند.
جامعه امروز، به‌وضوح با کاهش آستانه تحمل افراد روبه‌روست؛ پدیده‌ای که از خانواده گرفته تا محیط کار و خیابان، آثارش را به‌جا گذاشته است.
⸻
آستانه تحمل چیست؟ و چرا در حال کاهش است؟
آستانه تحمل به میزان ظرفیت روانی و رفتاری یک فرد در برابر فشارها، تفاوت‌ها، اختلاف‌نظرها، ناکامی‌ها و مشکلات گفته می‌شود.
هرچه این آستانه بالاتر باشد، افراد با آرامش، گفت‌وگو، و درک متقابل با مشکلات برخورد می‌کنند؛ و هرچه پایین‌تر رود، پرخاشگری، دلخوری، قهر، خشونت، و فروپاشی روابط افزایش می‌یابد.
متخصصان اجتماعی معتقدند کاهش آستانه تحمل در ایران، به‌صورت نگران‌کننده‌ای در حال گسترش است. اما چرا؟
⸻
دلایل کاهش آستانه تحمل در جامعه
۱. افزایش فشارهای اقتصادی و معیشتی
تورم، بیکاری، دغدغه‌های مالی، اجاره‌خانه، هزینه درمان و آموزش، و نبود امنیت اقتصادی، انرژی روانی افراد را به شدت تحلیل می‌برد.
دکتر رفیعی، جامعه‌شناس:
«وقتی ذهن مردم مدام درگیر تأمین معیشت است، جایی برای گذشت و مدارا باقی نمی‌ماند. فقر اقتصادی به‌سرعت به فقر عاطفی و رفتاری تبدیل می‌شود.»
۲. شکاف بین نسلی و سبک زندگی مدرن
فاصله فکری میان نسل‌های مختلف، سبک زندگی فردگرایانه و رشد شبکه‌های اجتماعی باعث شده مردم کمتر شنونده هم باشند و بیشتر قضاوت‌گر یا منتقد.
۳. کم‌تحملی در فضای مجازی
فضای دیجیتال به کاربران یاد داده با یک کلیک “بلاک”، “آنفالو” یا “حذف” کنند. این الگو، وارد روابط واقعی نیز شده است: دیگر حوصله بحث نداریم، زود قضاوت می‌کنیم و خیلی سریع رابطه را قطع می‌کنیم.
۴. ضعف آموزش‌های مهارت‌های زندگی
مدارس، رسانه‌ها و حتی خانواده‌ها کمتر به آموزش مهارت‌هایی مثل کنترل خشم، همدلی، گوش‌دادن فعال، گفت‌وگو، پذیرش تفاوت‌ها و… می‌پردازند.
۵. افزایش ناامیدی و کاهش امید به آینده
زمانی که چشم‌انداز روشنی از آینده وجود ندارد، تاب‌آوری اجتماعی کاهش پیدا می‌کند و افراد در برابر کوچک‌ترین فشار، واکنش منفی نشان می‌دهند.
⸻
نمودهای اجتماعی کاهش آستانه تحمل
نشانه‌های پایین آمدن آستانه تحمل، در ابعاد مختلف جامعه قابل مشاهده است:
در خیابان:
• درگیری‌های خیابانی بر سر مسائل پیش‌پاافتاده (مثلاً تصادف، پارک دوبل، یا حتی نگاه اشتباه)
• افزایش خشونت کلامی و فیزیکی میان رانندگان، عابران و اصناف
در خانواده:
• طلاق‌های عاطفی و رسمی با دلایل جزئی
• دعواهای مکرر بین فرزندان و والدین
• خشونت خانگی و کودک‌آزاری ناشی از خشم پنهان بزرگ‌ترها
در محیط کار:
• اخراج‌های ناگهانی، استعفاهای عجولانه
• بی‌صبری در مواجهه با نظر مخالف یا انتقاد
• کارمندان مضطرب و خسته، بدون تحمل تعامل گروهی
در مدارس و دانشگاه‌ها:
• پرخاشگری دانش‌آموزان و دانشجویان
• بی‌تفاوتی یا طغیان در برابر قواعد آموزشی
• خشونت کلامی یا فیزیکی در محیط‌های آموزشی
⸻
دیدگاه روان‌شناسان: جامعه دچار فرسودگی روانی شده است
دکتر مهدی کریمی، روان‌پزشک:
«بسیاری از مراجعان من نه بیمار روانی‌اند و نه مشکل خاصی دارند، فقط خسته‌اند؛ از زندگی، از آدم‌ها، از ناکامی‌ها. این خستگی روانی باعث شده مردم زود عصبی شوند، زود دلگیر، و زود قضاوت کنند.»او می‌افزاید:
“وقتی آستانه تحمل پایین بیاید، افراد ناتوان از حل مسالمت‌آمیز اختلاف‌ها می‌شوند و آن‌گاه شاهد انفجارهای رفتاری یا افسردگی‌های خاموش خواهیم بود.”
⸻
پیامدهای اجتماعی خطرناک
• افزایش خشونت‌های خانگی و اجتماعی
• بی‌ثباتی روابط عاطفی و دوستی‌ها
• افزایش طلاق، فرار از خانه، و نزاع‌های خیابانی
• کاهش همکاری و مشارکت اجتماعی
• بی‌اعتمادی به دیگران، افزایش بدبینی و انزوا
⸻
🛠️ راهکارها؛ چطور آستانه تحمل را بالا ببریم؟
۱. آموزش مهارت‌های ارتباطی و کنترل خشم
از دوران مدرسه تا رسانه‌ها باید آموزش ببینیم چگونه با تفاوت‌ها کنار بیاییم، چگونه شنونده باشیم و چگونه بدون خشونت ابراز نظر کنیم.
۲. افزایش تاب‌آوری روانی
مشاوره، روان‌درمانی، گروه‌های گفت‌وگو، و آموزش روان‌شناسی مثبت‌نگر می‌تواند در توانمند‌سازی افراد مؤثر باشد.
۳. تقویت امید اجتماعی
جوانی که بداند می‌تواند کار پیدا کند، خانه داشته باشد، آینده داشته باشد، کمتر در برابر اختلاف نظر منفجر می‌شود. سیاست‌گذاری امیدمحور مهم‌ترین داروی جامعه کم‌تحمل است.
۴. بهبود فضای عمومی جامعه
معماری شهری، فرهنگ ترافیک، محیط‌های شاد، موسیقی خیابانی، پارک‌ها و فضاهای باز، همه در کاهش تنش عمومی نقش دارند.
۵. اصلاح فرهنگ گفت‌وگو در خانواده‌ها
والدین باید به فرزندان یاد بدهند که خشم را چگونه مدیریت کنند و خود نیز الگویی برای صبر، تحمل، و گفت‌وگوی سالم باشند.
جامعه‌ای که نتواند خودش را در آینه تحمل یکدیگر ببیند، به‌تدریج دچار فروپاشی خاموش خواهد شد. تحمل دیگران نشانه ضعف نیست، بلکه نشانه بلوغ روانی و اجتماعی است.
وقتی آستانه تحمل پایین بیاید، اعتماد، دوستی، خانواده، همکاری و حتی امید هم فرو می‌ریزد.
راه‌حل فقط روان‌درمانی نیست؛ ما به بازسازی رابطه‌مان با خود، با دیگری، و با جامعه نیاز داریم.
