تحلیلگران و کارشناسان بر این نکته اتفاق نظر دارند که یکی از دلایل بروز انقلاب‌های مردمی در جهان عرب که به «بهار عربی» معروف شد، «فساد» حاکم بر خاندان‌های سلطنتی بود که بر این کشورها حکومت می‌کردند و موجب براندازی رژیم‌های آنها در کشورهایی چون تونس ، مصر، لیبی و یمن شد و تهدیدی است برای رژیم های حاکم بر بحرین و عربستان.
این مطلب و مجموعه مطالب دیگری که به صورت سلسله‌وار توسط خبرگزاری فارس ارائه می‌شود، تلاش دارد که نگاهی به فساد خاندان‌های حاکم بر این کشورها داشته باشد. بخش اول و دوم این مجموعه مطالب به «تونس» و فساد خاندان «بن علی» پرداخت و در مجموعه مطالبی که هم اکنون خواهد آمد، به «مصر» و فساد خاندان «مبارک» می‌پردازد.
«مصر» کشوری در شمال غربی قاره آفریقا است. این کشور در جنوب دریای مدیترانه و غرب دریای سرخ قرار داشته و از غرب با لیبی، از جنوب با سودان و از سمت شبه جزیره سینا با سرزمین‌های اشغالی [اسرائیل] و نوار غزه هم مرز است.
مصر یکی از پرجمعیت‌ترین کشورهای آفریقایی و خاورمیانه است و اکثر جمعیت بیش از ۸۰ میلیون نفری آن در کنار رود نیل زندگی می‌کنند. کرانه‌های رود نیل منطقه‌ای است که ۴۰ هزار کیلومتر مربع یعنی حدود یک بیست و پنجم این کشور و تنها زمین‌های بارور آن را تشکیل می‌دهد. بخش عمده این کشور که در مجموع ۱ میلیون کیلومتر مربع وسعت دارد، از بیابان تشکیل شده و جمعیت پراکنده‌ای را در خود جای داده است.
حدود نیمی از جمعیت مصر شهرنشین هستند که بیشتر آنان در دو شهر بزرگ قاهره، پایتخت و اسکندریه، دیگر شهرهای دلتای رود نیل و حومه آنها زندگی می‌کنند.
مصر یکی از قدیمی‌ترین تمدن‌های بشری بوده و آثار باستانی متعدد موجود در این کشور که مهمترین آنها «اهرام ثلاثه» است، هر ساله گردشگران زیادی را جذب این کشور می‌کند. به همین دلیل حدود ۱۲ درصد نیروی کار مصر در بخش گردشگری و شهرهای تفریحی ساحل دریای سرخ فعالیت دارند.
تمدن در منطقه کنونی مصر که در کناره رود نیل شکل گرفته در زمره کهن‌ترین تمدن‌ها به شمار می‌آید که از حدود ۴ هزار سال پیش از میلاد موجود است.
دولت قدیم مصر در سال ۵۲۴ قبل از میلاد به دست ایرانیان سقوط کرد. این کشور در روزگار هخامنشی و همچنین در دوران ساسانی بخشی از شاهنشاهی ایران بود.
در سال ۳۳۲ قبل از میلاد اسکندر این سرزمین را تصرف نمود. در سال ۳۰ قبل از میلاد رومیان با غلبه بر «کلئوپاترا»، آخرین ملکه بطلمیوسی، مصر را ضمیمه قلمرو روم کردند.
در سال ۶۴۱ میلادی برابر با ۱۹هجری قمری در زمان «عمر»، خلیفه دوم، مسلمانان این کشور را فتح کردند. مصر همواره از سرزمین‌های مهم برای حکومت اسلامی بوده و تا سال ۱۵۱۷ میلادی که دولت عثمانی بر مصر تسلط داشت و در دست خلفای اموی و عباسی و فاطمی بود.
در سال ۱۷۹۸ میلادی ناپلئون به مصر لشکر کشید و در سال ۱۸۰۵ میلادی محمدعلی پاشا از طرف دولت عثمانی حاکم آنجا شده و دولت جدید مصر را تشکیل داد.
برای مدت‌ها مصر تحت‌الحمایه انگلیس بود، ولی پس از جنگ جهانی اول بر اثر فشار مردم، استقلال مصر را اعلام کرد. در جنگ جهانی دوم طی سال‌های ۱۹۴۱ تا ۱۹۴۳ میلادی با اینکه مصر بی‌طرفی خود را اعلام کرده بود، اما سرزمین‌های غربی آن در حاشیه دریای مدیترانه از صحنه نبردهای سنگین بین ارتش آلمان و ارتش انگلیس بود.
مصر در سال ۱۹۴۵ میلادی به عضویت سازمان ملل متحد در آمد و در سال ۱۹۵۲ با کودتای بدون خونریزی «افسران جوان» ارتش علیه «ملک فاروق»، پادشاه این کشور صاحب حکومت جمهوری شد.
«جمال عبد الناصر» به عنوان اولین رئیس جمهوری مصر در از ۱۹۵۴ تا تاریخ مرگش سال ۱۹۷۰ رهبر مصر بود. جمال عبدالناصر به لحاظ روحیه ناسیونالیستی خود در بین عرب‌ها مشهور است. از اقدامات مهم سیاسی او می‌توان به جنگ شش روزه اعراب – اسرائیل و توافقنامه کانال سوئز نام برد. پس از جمال عبد الناصر، این «محمد انور السادات»، سیاست‌مدار و نظامی مصری بود که به عنوان سومین رئیس جمهوری مصر به قدرت رسید (عبد الناصر دو دوره رئیس جمهوری مصربود). وی سمت رئیس جمهوری کشور مصر را از تاریخ ۱۵ اکتبر ۱۹۷۰ تا روز ترورش به دست «جهاد اسلامی» در تاریخ ۶ اکتبر ۱۹۸۱ به عهده داشت. پس از ترور سادات این «حسنی مبارک» بود که قدرت را در این کشور با عنوان ریاست جمهوری مصر به دست گرفت.
«محمد حسنی سید مبارک»، معروف به «حسنی مبارک» در ۴ می ۱۹۲۸ در «منوفیه» مصر به دنیا آمد و پس از پایان تحصیلات متوسطه به دانشکده نظامی رفت و در سال ۱۹۴۹ با درجه ستوان دوم فارغ التحصیل شد. مبارک در سال ۱۹۵۰ به دانشکده نیروی هوایی رفت و تحصیلات تکمیلی خود را در آکادمی نظامی شوروی سابق گذراند. وی پس از پیشرفت در نیروی هوایی مصر تا پیشرفت‌های خود را تا مقام معاونت ریاست جمهوری ادامه داد تا پس از ترور انور سادات در ششم اکتبر ۱۹۸۱ به ریاست جمهوری این کشور برسد.
مدت زمامداری حسنی مبارک که از ۱۴ اکتبر ۱۹۸۱ تا ۱۱ فوریه سال ۲۰۱۱ پس از کناره‌گیری وی از قدرت را دربرمی‌گیرد، یکی از طولانی‌ترین حکومت‌های منطقه‌ای به شمار می‌آید و پس از حکومت سرهنگ «معمر قذافی»، دیکتاتور مقتول لیبی؛ «سلطان قابوس بن سعید سلطان»، پادشاه عمان؛ «علی عبد الله صالح»، دیکتاتور مخلوع یمن و «محمد علی پاشا» در مصر دارای پنجمین حکومت طولانی در جهان عرب بود.
اما در پی اعتراضات و فشارهای گسترده مردم مصر، حسنی مبارک در تاریخ ۱۱ فوریه ۲۰۱۱ برابر با ۲۲ بهمن ۱۳۸۹ از ریاست جمهوری مصر مجبور به کناره گیری شد و حکومت را به ارتش واگذار کرد.
انقلاب سال ۲۰۱۱ مصر تنها به حکومت سی ساله حسنی مبارک در این کشور پایان نداد، بلکه پرونده‌های بسیاری را در این کشور گشود که برای سال‌ها بسته بودند و کسی جرات و اجازه نزدیک شدن به آنها را نداشت.
آنچه در ادامه این مطلب و مطالب بعدی می‌آید، نگاهی به بخشی از این مفاسد مالی، اقتصادی و اخلاقی در دوران مبارک دارد.
زمانی که حسنی مبارک در سال ۱۹۸۱ قدرت را در مصر به دست گرفت، رسانه‌های مصری ترجیح می‌دادند که او را «رئیس جمهوری فقرا» خطاب کنند. اما این رئیس جمهوری فقرا طی سه دهه حاکمیت صاحب چنان ثروتی کسب کرد که برخی از منابع مطبوعاتی میزان ثروت او را بیش از ۴۰ میلیارد دلار تخمین زدند.
اگر این رقم درست باشد خانواده رئیس حسنی مبارک را باید از جمله ثروتمندان خانواده‌های جهان دانست. اما صرف نظر از رقم واقعی ثروت خانواده مبارک این سوال مطرح می‌شود که آنها این ثروت را چگونه جمع‌آوری کرده‌اند؟
«عمر کامل»، پژوهشگر علوم سیاسی دانشگاه لایپزیک آلمان می‌گوید: مبارک در اولین سال‌های ریاست جمهوری‌اش پس از سفرش به خارج در حال بازگشت به قاهره بود که یک دستگاه تلویزیون جدید خریداری می‌کند. او در گمرک اصرار می کند که مالیات گمرکی را پرداخت کند، با اینکه او در آن زمان دارای حقوق کمی بود و توانای پرداخت چنین مالیات‌های سنگینی را نداشت.
اما با گذشت زمان مبارک و خانواده‌اش پنهان‌سازی دارایی‌هایشان را آغاز کردند. آنها در کاخ ریاست جمهوری زندگی می‌کردند و آمارهای دقیق و رسمی درباره ثروت رئیس جمهور مصر، «سوزان مبارک» همسرش و «جمال» و «علاء مبارک»، پسرانش طی حکومت سی ساله یافت نمی‌شود.
بر حسب برآورد «احمد نجار»، از کارشناسان مصر بخش زیادی از ثروت خانواده مبارک از طریق غیر قانونی به دست آمده است. بر اساس نظر این کارشناس ثروت مبارک را می‌توان از خلال حجم قراردادها و عملیات‌های مالی و اقتصادی که مبارک و خانواده‌اش در آن شرکت داشتند، از جمله خرید و فروش در مصر، امور مربوط به خرید و فروش اراضی و برنامه های خصوصی سازی برآورد کرد. اما بر حسب گفته این کارشناس «ارائه آمارهای دقیق از حجم ثروت این خانواده امکان پذیر نیست».
همان طوری‌که «دانیل تیلاسکلاف»، مدیر مرکز بازل سوئیس و عضو شورای مدیریتی سازمان بین المللی شفافیت معتقد است، رقم ۴۰ میلیارد دلار برای ثروت مبارک می‌تواند درست باشد.
تیلاسکلاف اساس برآوردهای خویش از ثروت خانواده مبارک را ثروت «سانی آپاچا»، رئیس جمهوری سابق نیجر قرار می‌دهد که در دوران کوتاه حاکمیتش بر نیجر یعنی از سال ۱۹۹۳ تا ۱۹۹۸ توانست ثروتی بالغ بر ۵ الی ۷ میلیارد دلار جمع آوری کند. به همین دلیل تیلاسکلاف تاکید می‌کند که دور از انتظار نیست که مبارک توانسته باشد، طی ۳۰ سال حکومتش سالی یک سال و یا بیشتر از یک میلیارد دلار جمع آوری کرده باشد.
این اموال از کجا آمدند
بر حسب گفته عمر کامل از جمله آسان‌ترین راه‌هایی که از طریق آن پسران مبارک توانسته‌اند، به این ثروت کلان دست یابند خرید اراضی ارتش با قیمت بسیار پائین بود، بهترین مثال موجود در این خصوص منطقه‌ای نزدیک شهر «اسماعیلیه» است که مصری‌ها آن را با نام «صحرای خشک» می‌شناسند، اما هم اکنون به یک منطقه اقتصادی مهم مبدل شده تا قیمت زمین در این منطقه به شدت بالا رود.
از سوی دیگر احمد نجار، از کارشناسان اقتصادی تاکید می‌کند که ثروت «جمال مبارک»، از خلال فروش سهام بدهی‌های مصر در دهه هشتاد قرن گذشته جمع آوری شده است. توافقنامه‌ای که مبارک، رئیس جمهوری مصر در آن زمان امضاء کرد، به معنای قربانی کردن وطن بود، زیرا مصر توانایی پرداخت بدهی‌هایش را نداشت، بنابراین سهام مصر در آن زمان در بازارهای بین المللی به ارزش ۳۵ درصد از قیمت اصلی یعنی ۶۵ درصد پایین‌تر از قیمت واقعی سهام به فروش رسید. نجار می‌گوید: «در این زمان جمال مبارک اقدام به خرید این سهام‌ها با استفاده از نفوذ سیاسی پدرش کرد که این سهام به تنهایی باعث به دست آوردن ثروت‌های هنگفتی برای او شد».
ثروت خانواده مبارک کجاست
بر حسب گزارش رسانه‌های مصری و غیر مصری بخش زیادی از ثروت خانواده مبارک خارج از کشور است. کارشناسان پیش بینی می‌کنند که سوئیس و از جمله بانک‌های این کشور مانند «یو بس اس» و «کردیت» از جمله مراکز و جاهایی است که مبارک و خاندانش اموال خود را به آنها سپرده باشند. اما این مبالغ از ۳٫۸ میلیارد دلار فراتر نمی‌رود. بر حسب اعلام بانک مرکزی سوئیس در پایان سال ۲۰۰۹ این میزان مبالغی است که افراد دارای تابعیت مصری در بانک های سوئیس مالکش بودند.
موسسه‌های مالی یوبس اس و کردیت سوئیس از ارائه هرگونه اطلاعاتی درباره حجم حساب‌های خانواده مبارک خودداری کرده‌اند. از سوی دیگر ناظران معتقدند که فرزندان مبارک و همسرش سوزان به دلیل داشتن گذرنامه‌های انگلیسی دارای ثروت‌های هنگفتی در بانک‌های انگلیسی هم هستند.
گزارش رسمی درباره دارایی‌های حسنی مبارک و خانواده‌اش
اسنادی سری که از دارایی‌های حسنی مبارک و همسرش سوزان و پسرانش علاء و جمال برملا شده و حاوی ارقام شگفت انگیزی است. این اسناد دارای مهر « بسیار محرمانه» هستند.
اطلاعات ارائه شده در اسناد حاکی است که ثروت خانواده مبارک حدود ۷۰ میلیارد دلار برآورد می‌شود و بر حسب اطلاعات موجود مبارک و خانواده‌اش دارای حساب‌های بانکی و سپرده‌هایی در بانک‌های سوئیس، دارای کاخ‌ها و املاکی در منهاتن آمریکا، بیفرلی هیلز لندن، پاریس، دبی ، واشنگتن، نیویورک و فرانکفورت آلمان هستند. پسران مبارک از جمله مهمترین شرکای رستوران‌های شیلز و نجیندات به شمار می‌‌آیند.
همچنین این اسناد نشان می دهند که جمال مبارک ۷۵ تن طلای بانک مرکزی را در اختیار گرفته و به حساب خاص شخصی خود در آمریکا سپرده است. او به عنوان نماینده بانک مرکزی مصر در شورای مدیریتی بانک عربی – آفریقایی حضور داشت و او از جمله شرکای شرکت اوراق مالی «هرمس» بوده است.
از دیگر موارد مذکور در این اسناد محرمانه این است که خانواده مبارک دارای دو هواپیمای شخصی و یک فروند کشتی تفریحی به قیمت بالغ بر ۶۰ میلیون یورو بودند.
همچنین این اسناد نشان می‌دهند که آنها دارای اقامتگاه‌های تفریحی و اراضی و زمین‌هایی در دریای سرخ، حساب‌های سری و محرمانه در بانک ملی مصر بودند.
فروش اراضی دولتی و ثبت کردن هزاران هکتار از اراضی دولت به نفع مبارک و خانواده‌اش از دیگر اتفاقات رخ داده در مصر در زمان حکومت مبارک است.
این درحالی است که وزارت امور خارجه مصر خواهان توقیف اموال مبارک در بانک بین المللی بارکلیز انگلیس و بانک ایکوترید سوئیس شده است، این بدین معناست که خاندان مبارک در این بانک‌ها نیز دارای حساب‌هایی هستند.
بر اساس اطلاعات به دست آمده در این اسناد ارزش املاک و مستغلات مبارک و خانواده‌اش بالغ بر ۳۵۰ میلیون پوند مصری برآورد شده است و تنها در یک فقره از این اسناد ذکر شده است که جمال مبارک ۱۹ هزار تن پلاتین به ارزش ۱۴٫۹ میلیارد دلار را به حساب مبارک در بانک یو بی اس سوئیس طی سال ۱۹۸۲ واریز کرده است.
اما اطلاعات مربوط به املاک و کاخ‌های خارج از کشور پسران مبارک مفقود شده و تحقیقات به هیچ‌گونه نتیجه و اطلاعاتی در این خصوص دست نیافته است. همچنین عدم صحت اطلاعات ارائه شده درباره شراکت پسران مبارک در رستوران‌های زنجیره‌ای شیلز مصر نیز برملا و آشکار شد.
تحقیقات درباره نمایندگی جمال مبارک از بانک مرکزی مصر در شورای مدیریت بانک عربی – آفریقایی نشان داد که جمال مبارک از سال ۱۹۹۶ تا ژانویه ۲۰۱۱ به عنوان عضو شورای مدیریت این بانک فعالیت داشت و طی این مدت مبالغی به عنوان پاداش و دستمزد و حضور در جلسات دریافت کرده که بالغ بر ۱۷۵ هزار دلار ، ۶۵ هزار و ۱۶۰ هزار پوند مصری بوده است.
همچنین مشخص شد که ۵۰ درصد از سرمایه شرکت «بولیون» قبرس، ۴۰ درصد از سرمایه یکی از شرکت‌های مجموعه «هریس» فعال در مدیریت صندوق‌های سرمایه‌گذاری از آن جمال مبارک، پسر کوچک حسنی مبارک بوده است. این اسناد نشان می‌دهند که تنها یکی از شرکت‌های هریس طی سال‌های ۱۹۹۷ تا ۲۰۰۱ ، ۲٫۵ میلیون دلار و طی سال‌های ۲۰۰۲ تا ۲۰۱۰ ۲۴ میلیون دلار برای جمال مبارک سود‌آوری داشته است.
اما تحقیقات صورت گرفته در خصوص تفریح‌گاه‌های مبارک و خانواده‌اش در دریای سرخ نشان داد که مبارک و خانواده‌اش مالک ۵ ویلا در منطقه «الجولف»، شرم الشیخ واقع در شمال خلیج نعمه در استان جنوب سینا هستند که هریک از آنها را به مبلغی در حدود ۳۰۰ تا ۵۰۰ هزار پوند خریداری کرده است که ارزش‌های هریک از آنها در حال حاضر به میلیون‌ها و میلیاردها دلار می‌رسد.
ادامه دارد..
