• طبق آخرین گزارش وزارت بهداشت و یازدهمین نسخه اطلس دیابت، حدود ۱۴٪ جمعیت ایرانی بالای ۲۵ سال به دیابت مبتلا هستند، یعنی بیش از ۷.۵ میلیون نفر. همچنین نزدیک ۱۳٪ دیگر – بالغ بر ۱۳ میلیون نفر – در مرحله پیش‌دیابت قرار دارند .
• اگر مجموع افراد دیابتی و پیش‌دیابتی را در نظر بگیریم، عدد نگران‌کننده‌ای بیش از ۲۰ میلیون ایرانی دست‌کم در معرض خطر یا مبتلا هستند .
• تحقیقات دانشگاهی نشان می‌دهند شیوع دیابت بین سال‌های ۲۰۰۷ تا ۲۰۲۱ دو برابر شده و به حدود ۱۴.۱۵٪ رسیده است؛ در حالیکه پیش‌دیابت نیز از ۱۸ به ۲۴.۸ درصد افزایش یافته است ().
• سازمان جهانی دیابت (IDF) اعلام کرده است که ۹٪ بزرگسالان ایرانی (۲۰–۷۹ سال) دیابتی هستند که حدود ۵.۴ میلیون نفر برآورد شده‌اند .
⸻
۲. چرا به آن «بیماری خاموش» گفته می‌شود؟
• دیابت (به‌ویژه نوع ۲) با علائم واضحی شروع نمی‌شود و بسیاری تا مراحل پیشرفته از وضعیت خود بی‌خبرند. طبق آمارها، حدود ۴۰–۵۰٪ بیماران از دیابتی بودن خود اطلاع ندارند .
• این بیماری می‌تواند به تدریج به قلب، کلیه‌ها، چشم‌ها (رتینوپاتی)، اعصاب و عروق برسد و منجر به نارسایی کلیوی، نابینایی، قطع عضو و حتی مرگ شود .
⸻
۳. بار اقتصادی و انسانی سنگین
• صرف درمان دیابت و عوارض آن در سال‌های اخیر به عدد بی‌سابقه‌ای در ایران رسیده: برآوردها نشان می‌دهد هزینه‌ها از حدود ۱۳ هزار میلیارد تومان در ۵ سال گذشته به بیش از ۶۰ هزار میلیارد تومان در سال رسیده‌اند .
• سازمان بیمه سلامت اعلام کرده است که متفورمین (پرتجویش‌ترین داروی دیابت) و انسولین بیشترین سهم هزینه‌های دارویی را در نیمه اول سال گذشته داشته‌اند (صد میلیون تا میلیارد تومان) .
• سالانه در ایران حدود ۳۰ هزار نفر بر اثر عوارض دیابت جان خود را از دست می‌دهند؛ این رقم کمرنگ نیست .
⸻
۴. عوامل افزایش شیوع در سال ۱۴۰۴
کارشناسان، عواملی چون “سبک زندگی ناسالم، تغذیه پرکالری، کم‌تحرکی، استرس، آلودگی هوا و پیری جمعیت” را عامل اصلی شیوع دیابت می‌دانند . شهرهایی با آلودگی بالا نشان‌دهنده افزایش نرخ ابتلاء هستند.
⸻
۵. شکاف در تشخیص، درمان و کنترل
• بر اساس پیمایش ملی STEPS، بین سال‌های ۲۰۱۶ تا ۲۰۲۱، درصد افرادی که تشخیص داده شده‌اند از حدود ۵۷٪ به ۶۵٪ افزایش یافته، اما تنها ۳۱٪–۳۶٪ تحت کنترل موثر هستند ().
• این شکاف بین “تشخیص” و “کنترل قند خون” عملاً منجر به عوارض پیش‌رونده در بخش قابل توجهی از بیماران شده است.
⸻
۶. پیامدها بر سلامت عمومی
عوارض دیابت در ایران قابل توجه‌اند:
• نارسایی کلیه: دیابت یکی از علت‌های اصلی توقف کارکرد کلیه‌هاست .
• مشکلات چشمی (رتینوپاتی)، قطع عضو و زخم‌های پای دیابتی نیز به‌صورت شایعی رخ می‌دهند .
• علاوه بر این، دیابت ریسک ابتلاء به بیماری‌های قلبی‌عروقی، کبد چرب و اختلالات عصبی را افزایش می‌دهد .
⸻
۷. راهکارهای فوری و بلندمدت
الف) ارتقای آگاهی عمومی و غربالگری
• راه‌اندازی کمپین‌های آگاهی‌بخشی برای تشخیص زودهنگام به‌ویژه در گروه پیش‌دیابتی‌ها.
• آموزش در مدارس، محیط کار و جامعه درباره اهمیت سبک زندگی سالم ().
ب) شیوه زندگی سالم
• کاهش مصرف قند و غذاهای فرآوری‌شده، فعالیت بدنی منظم، کنترل وزن تا حداقل ۵٪، مدیریت استرس و کاهش مواجهه با آلودگی هوا .
پ) تقویت سیستم مراقبتی و درمانی
• افزایش دسترسی به داروهای حیاتی (انسولین و متفورمین) و پوشش بیمه‌ای.
• آموزش خودمراقبتی در بیماران، افزایش اسمارت‌کور و کلینیک‌های تخصصی.
ت) کنترل عوارض و مراقبت میان‌رشته‌ای
• پیگیری منظم تست چشم، کلیه، عصبی و قلبی برای پیشگیری از عوارض.
• ایجاد پرونده‌‌های سلامت جامع و تیم‌های پزشکی خانوادگی برای مدیریت آنلاین و حضوری.
⸻
۸. چشم‌انداز آینده
• پیش‌بینی می‌شود که تا سال ۲۰۳۰، تعداد مبتلایان به دیابت در ایران به ۹.۲ میلیون نفر افزایش یابد  .
• بدون اقدام سازمان‌یافته، نه‌تنها سلامت بیماران در خطر است بلکه نظام اقتصادی و اجتماعی کشور هم با زیان سنگین روبرو خواهد شد.
⸻
🧭 جمع‌بندی خبری – پیام به مسئولان و جامعه
۱. افزایش آگاهی و غربالگری: دولت، نهادهای بهداشتی و رسانه‌ها باید اولویت‌دار ترک سکوت و آموزش همگانی درباره دیابت شوند.
۲. پیشگیری از طریق سبک زندگی: ارتقای فرهنگ مصرف، تحرک و کاهش آلودگی هوا در اولویت سیاست‌گذاری قرار گیرد.
۳. بهبود مراقبت درمانی و کنترلی: باید شکاف بین تشخیص، درمان و کنترل را با ابزارهای نوین و پوشش بیمه‌ای کاهش داد.
۴. تمرکز بر پیش‌دیابت: جامعه نیاز دارد به جای درمان، روی پیشگیری فعالانه از تبدیل پیش‌دیابت به دیابت متمرکز شود.
دیابت، این بیماری خاموش اما مخرب، اکنون یکی از چالش‌های اصلی سلامت عمومی در ایران است. اگرچه پیامدهای آن گریزناپذیر هستند، اما با آگاهی، پیشگیری و مراقبت آگاهانه می‌توان جلوی رشد آن را گرفت. زمان آن رسیده که دیابت را فراتر از یک بیماری، به عنوان یک بحران ملی باور کنیم – بحرانی که باید با تدبیر و هم‌صدایی آن را مهار کنیم.
