دهستان خطبه سرا در ۲۵ کیلومتری شهرستان تالش به طرف آستارا قرار گرفته است. این دهستان از نظر اداری و سیاسی وابسته به بخش کرگانرود می باشد .
نام کرگانرود در سابق به قسمتی از شهر تالش گفته می شدکه قبل از شکل گیری بازار فعلی، در منطقه قروق و روستای حیان بازاری داشت که به بازار کرگری معروف بود و نام رودخانه تالش هم که از وسط شهر تالش عبور می کند به کرگانرود یا کرگانه رود معروف بود.
به مناطق شمالی شهر تالش (بخش لیسار و بخش حویق) هم کرگانرود شمالی اطلاق می شد و هم اکنون نام کرگانرود را به بخش لیسار داده اند که متشکل است از شهر لیسار و دهستان خطبه سرا.
واژه خطبه سرا از دو کلمه خطبه + سرا ترکیب یافته و از نظر لغوی اگر بخواهیم این واژه ها را معنی کنیم خطبه به معنی سخنرانی و وعظ و پسوند سرا به معنی جا و مکان می باشد.
اسامی مشابهی هم در منطقه تالش وجود دارد از جمله خاصه سرا، خاله سرا، بوره سرا، دیگه سرا، علی سرا، اسبه سرا، قندی سرا، رودبار سرا. در مورد وجه تسمیه خطبه سرا مطالب مختلفی ارائه می شودگروهی این نام را به خطابه و خطبه خوانی که پس از نفوذ اسلام به ایران ربط یافت می دانند و عده ای هم به خطبه خوانی مربوط به زمان صفویان و دوره افشار و قاجار می دانند.
علیرضا حبیبی نیا در مقاله تالش ۷۰۰۰ ساله را بهتر بشناسیم ، مندرج در شماره ۲۲۹ هفته نامه تیلار با اشاره به قباله ای که از دویست سال پیش به جا مانده و در آن « خطوه سرا » نوشته شده؛ عنوان نموده که وجود شهر خرخر باستانی، دریاچه نئور و قله باغرو در خطبه سرا ثابت می کند خطبه سرا همان (کادموا سرا) باستانی است.
خطبه سرا دارای قله بلند و ناشناخته ای است و بلندترین قله تالش به نام « قله باغرو » است که در ارتفاعات روستای خطبه سرا قرار دارد. ارتفاع قله باغرو از سطح دریا ۳۱۹۷ متر است.
نامهای دیگر این قله{بغرو}و {بکرو} است که درییلاقات خطبه سرا و ییلاق قورق چایی قرار دارد. خطبه سرا همچنین دارای چندین مسجد قدیمی است.
از جمله مسجدهای ییلاقی خطبه سرا می توان از مسجد قدیمی برزبیل نام برد. مسجد میمورم کشلی و مسجد کومیری و مسجد تمه شلانه هم از جمله مسجد های ییلاق خطبه سرا می باشند.
یکی دیگر از جاذبه های سیاحتی و زیارتی خطبه سرا، زیارتگاه شاه میلرزان است که بر فراز خطبه سرا و در روستای مشایخ قرار گرفته است. شاه میلرزان تا خطبه سرا ۱۸ کیلومتر هست و مزار سلطان سید محمود شاه دینوری بن زید بن امام زین العابدین (ع) در این زیارتگاه قدیمی قرار گرفته است. بقعه شاه میلرزان از شش سال پیش در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.
خطبه سرا در حوزه علم و آموزش هم پیشرو بوده و اولین دبستان تالش در کرگانرود شمالی در خطبه سرای تالش به سال ۱۳۰۲ هجری خورشیدی تاسیس شده است. تاسیس مدرسه رضوان مربوط به زمانی بوده که تالش به حکومت خمسه طوالش معروف بوده است. این دبستان ابتدا در خانه خلیل اقا سیفی مقدم بوده و سپس چند سال در خانه حاجی علیجان آقاجانی و مدتی هم در خانه حبیبی در ترکه محله و سپس خانه قباد ارجمندی بوده تا بالاخره زمینی در بازار خطبه سراتهیه شده بنای مدرسه رضوان در آنجا ساخته می شود.
این دهستان هزار رنگ در حوزه گردشگری نیز دارای آبشارهای بکری است، از جمله آبشارهای دیدنی منطقه می توان از آبشار ریوو در روستای بنون و آبشار سورو در دامنه شرقی کوههای بغرو نام برد .
زبان اصلی منطقه خطبه سرا تالشی است اما متاسفانه به علل تاریخی و سیاسی در گذشته زبان آذری که اصطلاحاً ترکی اطلاق می شود در منطقه رواج یافته و هم در گویش تالشی مردم خطبه سرا نفوذ کرده و علل اصلی آن هم این هست که بعد از عهد مغولان چنگیزی و دوره های بعد از آن حاکمانی بر منطقه حکومت می کردند که تالش نبودند از جمله اجداد سردار امجد که اهل برآغوش تبریز بودند و سالهای سال در تالش حکومت کرده اند.
عکاس : سیدمحمد طاها میربابایی
خبرنگار: سمیه عالی
