رهبر معظم انقلاب در روز سه شنبه ۳۱ اردیبهشت سال ۹۳ سیاست های مربوط به جمعیت را به دولت ابلاغ کردند. یکی از این موارد ابلاغ شده، ترویج و نهادینه‌سازی سبک زندگی اسلامی- ایرانی و مقابله با ابعاد نامطلوب سبک زندگی غربی است.
مفهوم فرهنگ یکی از آن مفاهیمی است که در دوران های مختلف، متفکرین و مغزهای علمی جوامع، در مورد آن بسیار بحث کرده اند و تعاریف مختلفی از آن ارائه داده اند. شاید هرکدام از این تعاریف محاسن و معایبی را دارا باشند، اما معروفترین و جامع ترین تعریفی که به کمترین منافات را با تعاریف مختلف داراست، تعریف فرهنگ به عنوان سبک زندگی است.
به راستی سبک زندگی چقدر مهم و حیاطی است؟
بسیار از صاحبنظران فرهنگ، یا همان سبک زندگی را در رفتار اجتماعی محصور می کنند، اما اگر فرهنگ را یا حداقل بخش مهمی از فرهنگ را همان سبک زندگی بدانیم، این زندگی فقط زندگی اجتماعی نیست، بلکه رفتارهای فردی را هم شامل می شود.
اما به هر حال مسئله اصلی در سبک زندگی همان اجتماعیات است. انسان ها رفتارهای خود را در جامعه به تناسب باورها، اعتقادات، تجربیات و مناسبات تنظیم می کنند، و رفتار جامعه را با خود، عکس العمل رفتار خود با جامعه می بینند؛ باالطبع هرچقدر مناسبات اجتماعی در جامعه درست تر و بی نقص تر انجام شوند، آن جامعه سالم تر و پویا تر به زندگی خود ادامه می دهد.
آنچه که در این چند سال از کلمات مقام معظم رهبری میتوان بدست آورد این است که ایشان مهم ترین موضوع و دغدغه جامعه و جوامع اسلامی را اصلاحات فرهنگی می دانند. برای مثال به دو جمله از ایشان در باره فرهنگ اشاره می کنیم:
– فرهنگ همان چیزی است که حاظرم جانم را برایش بدهم.
– اگر یک جامعه ای دچار انحراف فرهنگی شد، اگر تمام مجریان آن جامعه به وظیفه خود عمل کنند و درست حرکت کنند، آن جامعه محکوم به نابودی است. از این قبیل کلمات در صحبت های ایشان کم شنیده نشده است. تعابیر مختلفی مثل تهاجم فرهنگی، شبیخون فرهنگی، ناتوی فرهنگی و غیره تعابیری است که اهمیت موضوع و سختی مقابله با آن را نشان می دهد.
مهمترین گلوگاه فرهنگ و سبک زندگی کجاست؟
از کلمات بزرگان فرهنگی می توان اینطور استفاده کرد که، ریشه تمام انحرافات فرهنگی، خود باختگی و تسلیم در مقابل فرهنگ های وارداتی و عدم شناخت و عدم اعتماد به فرهنگ اصیل خودی است. عامل این اعتماد به فرهنگ های دیگر که اصل آن در دنیای امروز فرهنگ غرب و یا همان مدرنیته است، در وهله اول تبلیغات رسانه ای و قدرت غرب در بزرگ نمایی دستاوردهای مدرنیته و بعد هم ممزوج کردن تحلیل ها و نتیجه گیری های اشتباه از این تبلیغات است.
همان طور که می دانیم، محور تمام برنامه ریزی های بشر در سبک زندگی، اداره جامعه و پیشرفت در عرصه های مختلف موضوع انسان است. در نتیجه باید اول انسان را شناخت و از آن تعریفی درست ارائه داد. آیا انسان مثل دیگر حیوانات و جان داران، تنها یک جاندار است؟ هدف از خلقت او چه بوده است؟
پیامی که مدرنیته به انسان می دهد اینست که طراحان این قوانین انسان را درست نشناخته اند، لذا تنها موردی که در مدرنیته به آن توجه شده است، جنبه حیوانیت انسان و روز به روز نزدیک تر شدن به رفاح و راحتی کامل است. تمام این برنامه خلاصه می شود در یک جمله: ( تلاش برای بدست آوردن قدرت و بدست آوردن قدرت برای لذت و رفاه).
رفتار حیوانات گاهی بسیار خشن و وحشت ناک است، اما به هیچ عنوان غیر طبیعی و ظالمانه به نظر نمی رسد، زیرا آن ها عقل و موقعیت تکاملی ندارند، همه چیز غریزی است و همه تلاش ها در راستای بقاست. آنها حساب و کتابی ندارند، آخرتی متوجه آن ها نیست. در حقیقت حیوانات با مکانیزمی که در آن قرار گرفته اند، بسیار درست عمل می کنند و ایرادی به این روش زندگی وارد نیست.
اگر انسان در یک جامعه ای تبدیل به حیوان شد، باید برای بقاء هرکار از دستش برمیاید بکند، ولو اینکه حیوانات دیگر را بکشد و بدرد، چون دیگر حساب و کتابی متوجه او نیست. لذا اگر در مدت زندگی خود از تمامی لذت ها بهره نبرد، ضرر کرده است. از این رو تمام تلاش خود را می کند که به قدرت و تسلط برسد و بعد هم سرمایه ها و منابع را به کار می گیرد که در این دنیا روز به روز رفاه خود را کامل تر کند و روش های لذت بردن را مدرن تر کند.
تعریف دین از انسان
دین که همان پیام خداوند است، انسان را این گونه می بیند:
انسان موجودی است دارای قوای ظاهریه و دنیوی، و قوای باطنیه و روح که این روح موقعیت تکامل و تعالی را داراست. تکامل روح به این بستگی دارد که این موجود در عالم دنیا، بر مبنای دستورات خداوند و خالق زندگی کند. عمل به این دستورات دو نتیجه در بر خواهد داشت:
۱- اینکه انسان از نعمات و برکات دنیا به بی نقص ترین وجه بهره می برد.
۲- اینکه با انجام هر عملی، به اندازه سختی آن عمل از نفس خود و دنیا فاصله می گیرد و به خدا نزدیک می شود، نهایتا به مقام توحید و تعالی میرسد و بهره مندیش از نعمت و لذت، ابدی خواهد شد.
حال ما می خواهیم برای این انسان سبک زندگی تعریف کنیم. طبعا این سبک زندگی میلیاردها سال نوری با آن سبک زندگی حیوانی متفاوت است. اسلام و فرهنگ اسلامی برای تمام افعالی که یک انسان در زندگی خود از دوران کودکی تا به پیری می تواند انجام دهد برنامه دارد و جایی را رها نکرده است. از رفتارهای مشترک بین انسان و حیوان مثل خوردن، خوابیدن و شهوات، تا رفتارهای خاص انسانی مثل عبادات و کسب وکار، درمان و طب و ریز ترین و دقیق ترین رفتارهای اجتماعی، همه و همه نشان از این دارد که انسان با موجودات دیگر فرق می کند و زندگی او باید تلاش برای بقا، برای رسیدن به تعالی باشد.
این که می گوییم سبک زندگی اسلامی بی نقص است، به این معنا نیست که سختی درآن نیست، نا ملایمات در آن نیست، بلکه برعکس، این موارد هستند؛ اما باعث هموار شدن مسیر تعالی و حتی هموار شدن زندگی دنیوی می شوند. این مستحبات و مکروهات و محرماتی که در خوردن و آشامیدن اسلام به آن تأکید دارد همان مواردی است که دنیای علم بعد از قرن ها تحقیق به بعضی از آن ها رسیده است.
امروزه دانشمندان علم تغذیه حتی اگر اسلام را قبول نداشته باشند هم به شما اجازه نمی دهند، هر غذایی را هرچقدر و هر طور که دلتان می خواهد مصرف کنید، زیرا بقاء شما در همین دنیا را با نقص و مشکل مواجه می کند.
نتیجه:
سبک زندگی اسلامی ایرانی، بر مبنای نیاز های انسان طراحی شده است. باید تاریخ این مرز و بوم و تاریخ اسلام و ممالک اسلامی در این هزار و چهار صد سال را مطالعه کرد و سبک زندگی را از آن استخراج کرد. باید پایه ها و ارکان تمدن اسلامی که روزی بزرگترین و گسترده ترین تمدن دنیا بود را شناخت و بر مبنای آن زندگی کرد. باید غرب را شناخت و تحت تأثیر تبلیغات و خود شیفتگی آن قرار نگرفت.
بحث در مورد تک تک موارد مدرنیته و مقایسه آن با فرهنگ اسلامی ایرانی بسیار بحث گسترده ایست و در این مجال جای آن نیست، اما یکی از مهم ترین ضررها و سموم سبک زندگی غربی که اکثر افراد این جامعه دچار آن هستند؛ همین خود باختگی و اسارت است. نمی توان گفت تمامی موارد تکنولوژی مضر و بد است، اما این تکنولوژی معمولا خود را به همه تحمیل میکند و به شما این را القا می کند که بدون من زندگی ناممکن است. بله این محلول سر کننده ایست که مدرنیته به انسان تزریق می کند و امروزه از عوام ترین مردم ما، تا بعضی از فرهنگی ترین شخصیت های ما دچار و اسیر آن شده اند، و به طور کلی جامعه نسبت به این مقوله دچار بی حسی شده است.
وسایل ارتباط جمعی که روزی از تلویزیون شروع شد و امروزه به تبلت و موارد دیگر رسیده است، گوشی هایی که هر روز جدید تر می شوند، غذاهای ناسالم به همین منوال، مدل های لباس، ماشین ها، وسایل رفاهی زندگی، وسایل آشپز خانه، معماری، سبک شهر سازی و آپارتمان سازی، نوع درمان و جلوگیری از بیماری ها، در کنار انرژی و منابعی که خرج همه این موارد می شوند؛ همه و همه نشان از آن دارند که سازندگان و مجریان این قوانین، انسان را نشناخته اند.
امروزه مدیران و مجریان سبک زندگی، باید قبل از ورود به درس و رشته دانشگاهی، یک واحد انسان شناسی را پاس کنند، و نیاز های انسان را بدانند، تا متناسب با آن سبک زندگی را طراحی و آن را در جامعه پیاده کنند.
