ما به غیر از دیدارها و سفرهای رئیس مجلس با حوزه‌های دیگری در زمینه دیپلماسی پارلمانی مواجه هستیم که یکی از این موارد نقش کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی است. شورای اجرایی بین‌المجالس و همچنین گروه‌های دوستی پارلمانی هم نقش مهمی در دیپلماسی پارلمانی دارند.

خیلی از اقدامات و تحرکاتی که در روابط بین‌الملل شکل می‌گیرد بستگی به دو امر دارد؛ یکی لابی‌هایی که در پارلمان‌ها شکل می‌گرد به ویژه در بسیاری از کشورها که نظام سیاسی آنها مبتنی بر نظام پارلمانی است (یعنی پارلمان قدرت بیشتر را در اختیار دارد) و دوم نقش نمایندگان در رفع موانعی که در روابط دوجانبه میان کشورها و همینطور در اجرایی کردن توافق‌نامه‌های فی‌مابین وجود دارد. متاسفانه در ایران به این دو نقش کمتر توجه شده و اساسا جایگاهی برای دیپلماسی پارلمانی تعریف نشده است که اگر این جایگاه در سیستم روابط خارجی به رسمیت شناخته شود آن زمان است که می‌بینیم  گروه‌های دوستی  می‌توانند هم در جهت رفع موانع و هم در جهت ایجاد همیاری بیشتری در روابط دوجانبه اقدام کنند.

در طول یک‌سال گذشته کاری که کمیسیون امنیت ملی انجام داد علاوه بر آنکه هر یک از نمایندگان را مسوول یک کشور کرد، تلاش نمود تا موارد اختلافی با برخی از کشورها  را در یک مربعی میان کمیسیون امنیت ملی، سفیر آن کشور در تهران و کمیسیون متقابل پارلمانی در کشور مذبور و همچنین سفیر ایران در آن کشور به بحث بگذارد تا بتواند این موانع و مشکلات مرتفع شود؛ در این زمینه حتی چند توافقنامه دو جانبه را در اولویت قرار دادیم و مواردی را هم رفع اختلاف کردیم که به طور مصداقی می‌توانیم به اختلاف میان ایران و روسیه، ایران و ترکیه و همچنین ایران و افغانستان و … اشاره کنیم که بسیاری از موانع آنها رفع شده است و البته برخی موارد هم همچنان در دست بررسی است و پرونده بسته نشده. حتی ما در کمیسیون امنیت ملی برای برخی نمایندگان مسوولیت تنش‌زدایی تعریف کردیم. به این‌معنا که ما معتقدیم در مقابل برخی از کشورها این توانایی را داریم که تنش زدایی کنیم مانند برخی از کشورهای اسلامی و برخی از همسایگان شمالی که این موضوع را مطرح کردیم . به نظر می‌رسد اگر رفت و آمدهای دیپلماتیک، سفرهای‌ خارجی، پذیرش‌ هیات‌های خارجی و … در یک قالب موضوعی شکل بگیرد و نمایندگان در این زمینه ماموریت پیدا کنند آن زمان است که پارلمان می‌تواند در این موثر باشد.

راهی برای دیپلماسی پارلمانی میان ایران و آمریکا وجود دارد؟

در این راستا انچه به عنوان یک نقطه ضعف وجود دارد ضعف دیپلماسی پارلمانی در کشورهایی مانند ایالات متحده امریکا و همینطور برخی از کشورهای عربی است که البته درباره پارلمان‌های کشورهای عربی می‌توان این توجیه را داشت که هنوز پارلمان‌های قوی و خود اتکا در این کشورها وجود ندارد اما در مورد آمریکا برخی موانع سیاسی در این زمینه وجود داشته است که من معتقدم مسئله دیپلماسی پارلمانی میان ایران و آمریکا با رعایت چارچوب‌ها و مقررات سیاست خارجی و سیاست‌های کلان کشور می‌تواند مورد مطالعه قرار بگیرد.

به طور مصداقی می‌توان گفت امروز کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی در مجلس نمایندگان آمریکا سه کمیسیون مشابه دارد که یکی « کمیسیون نظامی و دفاعی» دیگری «کمیسیون روابط خارجی» و همچنی کمیسیون «امنیت داخلی » است که اتفاقا هر سه کمیسیون نظراتی مخالف نظرات دونالد ترامپ رئیس‌جمهور امریکا دارند و نظرات انها به طرف اروپایی نزدیک‌تر است و معتقدند آمریکا در موضوع برجام اشتباه کرده است. از سوی دیگر رئیس مجلس نمایندگان آمریکا فردی است که کاملا با تنش‌زایی رئیس جمهور آمریکا علیه ایران مخالف است. این توصیف مربوط به مجلس نمایندگان است که اکثریت آن را دموکرات‌ها در اختیار دارند. از سوی دیگر در مجلس سنا هم ما با افرای مواجه هستیم که در جایگاه نائب رئیس هستند اما  نظراتشان‌ با ترامپ مخالف است و نقد جدی به خروج آمریکا از برجام دارند.

خودکم‌بینی در مجلس مانع تقویت دیپلماسی پارلمانی 

متاسفانه دیپلماسی پارلمانی موضوعی است که جای‌خالی آن در سیاست ایران مشاهده می‌شود و شاید اگر به آن توجه می‌کردیم شاید بسیاری از فرصت‌سوزی‌ها تبدیل به فرصت‌سازی می‌شد. به نظر می‌رسد این موضوع در قالب مقرراتی که زیر نظر شورای عالی امنیت ملی ایجاد می‌شود می‌تواند بررسی شود.

ناگفته نماند ما در زمینه پررنگ نشدن دیپلماسی پارلمانی نمی‌توانیم از موانع داخلی نام نبریم و یکی از همین موانع و اتفاقا اصلی‌ترین ان این است که ما برای نقش پارلمان در سیاست‌خارجی تعریف خاصی نداریم و درواقع پارلمان تنها مجری تصمیمات سیاست خارجی بوده است؛ تصمیم‌گیری‌ها عمدتا در خارج از پارلمان اتخاذ شده و فقط در پارلمان اجرا شده است. معتقدم مجلس می‌تواند مستقل عمل کند. به نظرم بخش عمده ای‌ که مانع تقویت دیپلماسی پارلمانی شده است از درون مجلس نشات می‌گیرد؛ به عبارت دیگر نوعی خود کم بینی در مجلس شکل گرفته است، به همین علت آن بخش از دستگاه‌ها که توان انجام دیپلماسی پارلمانی را دارند چون به آن باور نرسیده‌اند که می‌توانند در اداره کشور وسیاست خارجی  تاثیر داشته باشند موجب شده‌اند تا دیپلماسی پارلمانی نتواند در کشور ما جایگاه خود را پیدا کند. یادمان نرود لازمه تقویت دیپلماسی پارلمانی در مجلس از خودباوری در مجلس شکل می‌گیرد و نمی‌توانیم آن را به گردن عوامل بیرونی بیندازیم.

* رئیس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس دهم