توافق هسته ای و تاثیر آن بر روابط عربی ایران

این موضوع که چهره خاورمیانه عربی و منطقه خلیج فارس پس توافق ایران با قدرت های جهانی بر سر مناقشه هسته ای مسلما تغییر خواهد کرد، اما چگونه؟به دغدغه وسوال بزرگ و البته نگران کننده برای اعراب تبدیل شده است. وزیر خارجه امارات شیخ عبدالله بن زاید روز یک شنبه طی مصاحبه ایی با شبکه فاکس نیوز گفته است” صبح روز سه شنبه از خواب بیدار می شویم و این سئوال را مطرح خواهیم کرد که ایران از این توافق نه فقط در سطح هسته ای بلکه در سطح منطقه ای چه استفاده‌ای می‌برد؟”. پرنس فیصل وزیر خارجه عربستان نیز اظهارات مشابهی اخیرا به زبان آورده و می گوید” موضوع ایران تنها به ایالات متحده ارتباط ندارد و بیشترمسئله ای منطقه ای است وبه همسایگانش مربوط میشود. واشنگتن حق ندارد با ایران به توافقی که نگرانی های اعراب را نادیده می گیرد تن دهد”. این نگاه شاید منعکس کننده دیدگاه های تمامی اعراب منطقه خصوصا دولت های حاشیه جنوبی خلیج فارس نباشد، اما بی شک بیانگر نقطه نظرات مهمترین آنها، خصوصا اعضای شورای همکاری تلقی می شود.اعراب بیشتر به این دلیل نگرانند که در پس توافق سیاسی و کلی ۲۴ نوامبر و در مسیر قرار گرفتن حل مناقشه اتمی ایران( صرف نظر از زمان و ابعاد آن) بالاخره مجبورخواهند شد عادت های دیرینه ۳۵ سال گذشته خود یعنی بهره برداری بی نهایت از” ایزوله و تحریم سیاسی واقتصادی ایران “را کم کم ترک و شرایط جدید را بپذیرند. درست یا غلط متحدان منطقه ای واشنگتن احساس می کنند هر گونه تفاهم کمی نه حتی کیفی، میان کاخ سفید و تهران در هر شکل ، اندازه و یا عمق و وسعتی که صورت گیرد به خودی خود مزیت را آنها در منطقه نزد غرب خصوصا ایالات متحده کاهش خواهد داد.این احساس واقعی ست یا خیر؟چندان فرقی نمی کند، آنها برداشت خود از تحولات را دارند وبه درست یا غلط بودن آن چندان فکر نمی کنند. پرزیدنت اوباما اواخر ماه مارچ سال جاری در سفر به عربستان کوشش کرد مقامات این کشور خصوصا شاه عبدالله و به تبع آن برخی رهبران شورا ی همکاری را متقاعد کند مذاکره و توافق با ایران به معنای دوری گزیدن از متحدان سنتی نیست. اما نحوه برخورد با او نشان داد که مقامات سعودی استدلالات آقای رئیس جمهور را در ارتباط با ایران نپذیرفته اند. تحولات منطقه طی۸ ماه گذشته که می تواند جلوه ای از حس انتقام جوئی ریاض علیه ایالات متحده برداشت شود، به نحوی که حتی صدای معاون رئیس جمهور آقای بایدن را هم درآورد ، نشان میدهد تغییری مهم در نگاه های متحدان عرب منطقه ایجاد نشده . امیل خوری تحلیلگر ارشد لبنانی تبار روزنامه النهار میگوید” این رفتار ها بیشتر شبیه رفتار کودکانی بی مزه ولوس و عصبی ست که میخواهید وسیله ای خطرناک را از او بگیرید. گریه می کنند و خانه را بهم میریزند”.یک دیپلمات عرب خلیج فارسی مقیم بیروت که دولت متبوعش روابط بسیار صمیمانه و گرمی با تهران دارد نیز تاکید می کند” از دید من موضوع ایران و آمریکا مدتها پیش تمام شده بود. لازم نبود با ادله روشن و انتشار صورت مذاکرات سری به چنین نتیجه ای برسیم. نفس تداوم مذاکرات و کنار گذاشتن تعارفات طی ۱۵ ماه گذشته به اندازه کافی گویای همه چیز است. به نظر من اهمیت ابعاد تماس تلفنی روسای جمهور ایران و آمریکا در نیویورک جندان مورد توجه قرار نگرفت . همان زمان من متوجه شدم اعراب چقدر از تحولات منطقه و تحلیل آن عقب هستند”. این دیپلمات عرب اضافه می کند” ما به برادرانمان در ریاض وحتی شارجه گفتیم شاید آنچه رخ میدهد مورد رضایت ما نباشد،ولی چه میتوانیم بکنیم؟.می خواهیم به خاطر تغییر سیاست ها و نه الزاما تغییر استراتژی ایالات متحده در قبال ایران ومنطقه ،همه جا را ناامن کنیم ؟با چنین اقداماتی آنچه از آن نگرانیم زودتراز موعد به ما خواهد رسید و آمریکا را وادار به تغییر استراتژی خواهیم کرد”. در همین حال و نگاهی مشابه روزنامه الحیات حدود ۳ هفته پیش در ارزیابی روابط اعراب و ایران نوشت” اعراب اکنون در برابر واقعیت جدیدی قرار دارند که بر هیچ کس پوشیده نیست. واقعیتی که اعراب چه بخواهند چه نخواهند باید آن را بپذیرند. ایران در حال نفوذ در منطقه است”. ۲۴ نوامبر صرف نظر از نتیجه مذاکرات و تداوم آن در آینده که اکنون قطعی و اعلام شده است، برای آینده روابط منطقه ای تهران می تواند بسیار با اهمیت باشد. مقامات ایرانی که متوجه تاثیر مذاکرات وین برآینده روابط عربی تهران شده بودند و می دیدند پاره ای رهبران عرب به انتظار شکست مذاکرات کوبورگ نشسته و حتی وزیر خارجه سعودی را به امید تاثیر بر توافق فنی و سیاسی احتمالی وارد باند فرودگاه وین کرده بودند، اینک با قدرت بیشتری آنگونه که امیل خوری به آن اشاره کرده است با همسایگان خود روبرو خواهند شد. matinmos@gmail.com (سرمقاله شهروند۴/۹/۹۳)