سه سال تمام شد. حالا دیگر دولت حسن روحانی کمتر از یک سال دیگر فرصت دارد تا اقتصاد ایران را نجات دهد. او در ابتدای روزهای روی کار آمدنش گفته بود آمده است تا اقتصاد ایران را نجات دهد. اما حالا بعد از گذشت ۱۱۰۰ روز، باید پرسید آیا اقتصاد ایران نجات یافته است؟ حسن روحانی سه‌شنبه به تلویزیون رفت و در سومین سالگرد تنفیذش، عملکرد اقتصادی دولتش را با مجریان رسانه ملی آنالیز کرد. به همین دلیل نماینده سراغ «جمشید پژویان» اقتصاددان و عضو هیئت علمی دانشگاه علامه رفته و از او درباره عملکرد روحانی و آمارهای اقتصادی که او در برنامه سه‌شنبه شب در رسانه ملی به مردم داد، پرداخت.

جناب دکتر پژویان! حدود سه سال از عمر دولت حسن روحانی گذشته است و تنها یک ۳۶۵ روز دیگر باقی است تا دوره چهارساله ایشان به اتمام برسد. اگر امکانش هست، تحلیل خودتان را از شرایط اقتصادی کنونی کشور بیان کنید تا ببینیم از منظر یک اقتصاددان اوضاع اقتصاد ایران چگونه است؟

همان طور که گفتید، سه سال از عمر دولت یازدهم می‌گذرد، توقع بیش از این بود و من به عنوان یک اقتصاددان می‌گویم دولت توقعات اقتصادی مردم و فعالان اقتصادی را برآورده نکرد. عملکرد اقتصادی دولت نیز در ۱۱۰۰ روزی که گفتید، مثبت نبوده است. آنگونه که این دوستان قبلاً ادعا می‌کردند نتوانستند اوضاع را به بیش ببرند. لذا بعد از سه سال اقتصاد همچنان رو به عقب‌گرد است و من به عنوان یک اقتصاددان از عملکرد اقتصادی راضی نیستم.

استراتژی دولت را در سه سال اخیر چگونه ارزیابی می‌کنید؟

من استراتژی خاصی از دولت ندیدم. کدام استراتژی در دولت تدبیر دنبال می‌شود، مشخص نیست. من به شدت ادعا می‌کنم که دولت بی‌برنامه و بلاتکلیف است. البته فکر می‌کردم اگر برجام به نتیجه برسد و مذاکرات هسته‌ای نهایی شود، دیگر دولت تکلیف خود را می‌داند. الان حدود یک سال از امضای قرارداد برجام گذشته است اما متأسفانه دولت کماکان برنامه‌ای برای اقتصاد تدوین و طراحی نکرده است.

مقام معظم رهبری بیش از دو سال است سیاست‌های اقتصاد مقاومتی را ابلاغ کرده‌اند، امسال نیز از سوی رهبری به عنوان اقتصاد مقاومتی، اقدام و عمل نام‌گذاری شده است. تحلیل شما چیست؟ آیا تاکنون اقتصاد مقاومتی را در عمکلرد اقتصادی دولت می‌توانید مشاهده کنید؟

من چیزی از دولت تدبیر و امید ندیدم. در حال حاضر همان نامطلوب گذشته مانند قبل ادامه دارد. زمانی که به شعار اقتصاد مقاومتی، عبارت اقدام و عمل هم اضافه می‌شود، به روشنی متوجه دو معنا می‌شویم که این شعار در دل خود جای داده است. یکی آنکه تا به امروز اقدام اساسی در زمینه اقتصاد مقاومتی انجام نشده است و در ثانی نیاز به نقشه راه و مجموعه سیاست‌هایی برای عملی شدن این برنامه احساس می‌شود. امروز کاملاً مشخص است که بعد از گذشت چندین ماه از سال ۹۵ هیچ اقدامی صورت نگرفته است و من با اطمینان می‌گویم که تمام سال هم به همین منوال سپری می‌شود. امسال نیز همانند گذشته هیچ اقدام عملی صورت نمی‌گیرد که ما را به اهداف اقتصاد مقاومتی برساند تا به یک اقتصاد کارآمد دست یابیم.

با کمال تأسف باید اذعان کنم در چند دهه اخیر رهنمودهایی که رهبری در برابر قوه مجریه، مقننه و مجموعه حکومت قرار داده است، آنگونه که باید به اجرا نرسیده‌اند و بیشتر نهادهای کشور فقط به موضوع آن پرداخته‌اند. در نتیجه در این مدت فقط تشکیلات جدیدی راه‌اندازی شده یا شاهد طرح تبلیغاتی در زمینه اقتصاد مقاومتی بوده‌ایم. هیچ اقدامی در راستای مقاوم کردن اقتصاد ایران اتفاق نیفتاده است. حداقل من چیزی ندیدم. واقعیت این است ما هر روز داریم نسبت به گذشته عقب‌گرد می‌کنیم و این نقطه منفی در عملکرد ما محسوب می‌شود.

جناب دکتر! سه‌شنبه شب دکتر روحانی به تلویزیون آمد و در یک نشست با خبرنگاران رسانه ملی به بررسی عملکرد اقتصادی دولتش پرداخت. ایشان حرف‌هایی نظیر افزایش صادرات نفت و کاهش تورم را جز اقدامات مثبت دولت تدبیر در سه ساله عمر دولت خود برشمرد و اذعان کردکه وضعیت قبل و بعد از برجام بسیار با هم متفاوت است. تحلیل شما از سخنان ایشان چیست؟

من بارها به این موضوع اشاره کردم که نقش دولت در کاهش تورم «هیچ» بوده است و حتی اگر دولت یازدهم نیز که هم اکنون مدیریت سیاسی – اقتصادی کشور را عهده‌دار است، نبود باز هم تورم کاهش پیدا می‌کرد. در هر حال معتقدم دولت یازدهم کار خاصی برای کاهش تورم نکرد. لذا بر این باورم که کاهش شوک ناشی از تحریم‌های اقتصادی غرب علیه ایران و باز شدن سوپاپ‌های واردات، عرضه کالا به کشور را افزایش داده و طبیعتاً نرخ تورم نیز کاهش یافته است. به همین ترتیب اگر دوباره شوک جدیدی به اقتصاد ایران وارد شود، نرخ تورم به حال سابق برمی‌گردد، چون اصلاح ساختار درستی برای از میان بردن ریشه‌های تورم ساختاری در ایران انجام نشده است، لذا معتقدم تا اصلاحات ساختاری صورت نگیرد، دوباره احتمال افزایش تورم وجود دارد. اینکه دولت یازدهم بیاید و به کاهش تورم افتخار کند، من می‌گویم این افتخار ندارد.

درباره افزایش صادرات نفت نیز باید بگویم اینکه ما می‌توانیم نفت بیشتری بفروشیم، در شرایط کنونی خوب بوده و قابل تقدیر است، اما نکته قابل توجه این است که آیا ما می‌توانیم کل پول‌هایی که از فروش نفت به دست می‌آوریم به داخل کشور بیاوریم؟

آیا فروش بیشتر نفت خام را می‌توان به عنوان یک موفقیت دانست؟

بله؛ این یک موفقیت است. بالاخره ما قبلاً نمی‌توانستیم نفت بفروشیم و هر چه می‌فروختیم، نمی‌توانستیم تمام پولش را به داخل کشور بیاوریم. اگر ما کل پول نفت را بعد از برجام بتوانیم به داخل کشور بیاوریم، یک موفقیت است. اما نکته‌ای که باید به آن اذعان کنم، روی دیگر سکه است. ما نباید به خام فروشی افتخار کنیم. این یک واقعیت است که شرایط قبل از برجام اقتصاد ایران را مقاوم کرده بود. طبق آمارهای رسمی سهم نفت در بودجه سالانه به اجبار در حال کاهش بوده و این را می‌توان یکی از ثمرات تحریم‌های خارجی علیه جمهوری اسلامی بدانیم.

آقای دکتر! حدود ۶ ماه از امضای برجام می‌گذرد اما آنچه امروز با عنوان برجام از آن یاد می‌شود آن طور نبود که همه فکرش را می‌کردیم. ما فکر می‌کردیم از فردای اجرای برجام تمام تحریم‌ها لغو می‌شود. آیا این اتفاق افتاده است؟ شما به عنوان یک اقتصاددان از روند لغو تحریم‌ها راضی هستید؟

من معتقدم توافق هسته‌ای خواست‌ها را برآورده نکرد چرا که این توافق کامل نشده و طرف مقابل به دنبال مانع تراشی است و از طرفی دیگر باید این را در نظر گرفت که برای جذب سرمایه‌های خارجی باید در اقتصاد ایران جذابیت‌هایی وجود داشته باشد. یعنی بهره‌وری عامل کار و سرمایه بالا رود و بتواند سرمایه‌های خارجی را جذب کند و بازارها رقابتی‌تر شوند، به این معنی که دست دولت از اقتصاد کوتاه شود تا خارجی‌ها از ورود به اقتصاد ایران نترسند. هنوز این اتفاق نیفتاده است. هر سرمایه‌گذاری به ایران آمده برای گردش آمده و پولی را برای سرمایه‌گذاری نیاورده است.