افق نیوز/ پایان سال ۲۰۱۶ و آغاز سال ۲۰۱۷ هرچند تنها یک گردش معمولی سال است، برای آنکه تاریخ بهتر روایت شود، اما به نظر می رسد با توجه به اتفاقاتی که در آخرین هفته های این سال رخ داد، بتوان این تغییر سال را نقطه عطفی در تحولات منطقه غرب آسیا نیز به شمار آورد؛ اما چرا؟
به عقیده تحلیلگران، در پنج سال گذشته، روند طبیعی تحولات در جهان اسلام دچار انحراف شد. درست از همان زمان که انقلابهای عربی، به دخالت بیگانه آلوده شدند و انقلابیون منطقه، مسیر اصلی خود را گم کردند. انقلابی ها در مصر، به جای آنکه موقعیت خود در این کشور را تثبیت کنند، هوای سرنگونی حکومت بشار اسد به سرشان زد و انقلابیون لیبی به روی یکدیگر اسلحه گشودند. نتیجه این انحراف، عقبگرد زمان در منطقه بود. منطقه ای که در پنج سال گذشته از سوریه تا یمن شاهد ویرانی های بسیاری بوده است.
با این همه، در آخرین هفته های سال ۲۰۱۶ میلادی اتفاقاتی رخ داد که حکایت از نوعی چرخش در اوضاع و احوال منطقه داشت. اتفاقاتی که البته باید دید در سال ۲۰۱۷ چطور می خواهد مسیر حرکت منطقه را تغییر دهد. اینکه این اتفاقات چه بود، توصیفی از وقایع سال ۲۰۱۶ است اما اینکه به چه نتایجی خواهد انجامید، نیاز آینده پژوهی سال ۲۰۱۷ دارد.
۱) تغییر معادلات در سوریه
در آخرین روزهای سال ۲۰۱۶ با پیروزی ارتش سوریه بر تروریست ها در شهر حلب، عملا زمینه برای پیگیری عملیاتی آتش بس در این کشور جنگ زده فراهم شد. تجربه نشان داده که هرگاه تروریست ها و متحدان آنها در موضع ضعف قرار می گیرند، حاضر به نشستن پشت میز مذاکره هستند و همین تجربه تاریخی بار دیگر درباره سوریه تکرار شد و پیروزی حلب، مقدمه ای شد برای گفتگوهای بیشتر سوری – سوری.
البته اینکه در نهایت این گفتگوها در سال ۲۰۱۷ بتواند به یک طرح صلح پایدار و پایان یافتن کشمکش های کنونی منتهی شود یا نه، پرسشی است که برای پاسخ به آن باید کمی صبر کرد، اما آنچه فعلا قابل مشاهده است، ادامه روند شکست تروریست ها در عراق و سوریه و آماده شدن منطقه برای پذیرش واقعیت های جدید قدرت در غرب آسیاست. واقعیت هایی که باید آن را در پرتو همگرایی روسیه، ترکیه و ایران تحلیل کرد.
۲) بازگشت فلسطین به اولویت جهان
در آخرین هفته سال ۲۰۱۶ میلادی، صدور قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل متحد علیه شهرک سازی اسرائیل در اراضی اشغالی، بار دیگر فلسطین را در کانون توجهات قرار داد.
اینکه واشنگتن این بار برخلاف ده ها سال قبل، این قطعنامه را وتو نکرد و متحدان اروپایی اسرائیل هم با جهانیان برای محکوم کردن سیاست شهرک سازی همراه شدند، نشان از انزوای جهانی نتانیاهو داشت. افزون بر این انزوا، اظهارات وزیر خارجه ایالات متحده نشان داد که رژیم صهیونیستی مشروعیت بین المللی خود را از دست داده و حتی دیگر برای نزدیک ترین متحد خود هم آن مشروعیت پیشین را ندارد. وقتی کاخ سفید رهبران راست گرای اسرائیل را بر سر این دوراهی قرار دادند که یا باید شهرک سازی را متوقف کنند و کشوری یهودی بمانند و یا با ادامه شهرک سازی، پا روی اصول دموکراتیک نهاده و اشغالگر سرزمین های غیریهودی باشند، معلوم شد که صهیونیست ها در منگنه ای دیپلماتیک برای پذیرش توافقات قبلی با دولت خودگردان فلسطینی قرار دارد. فشارهای دیپلماتیک به تل آویو البته کمی قبل با پذیرش موجودیت دولت فلسطینی از سوی بسیاری از کشورهای اروپایی آغاز شده بود و حالا همراهی دولت اوباما در آخرین روزهای زمامداری با این موج جهانی، ضربه آخر به دولت نتانیاهو به شمار می آمد.
این اتفاقات و بازگشت توجه جهان به فلسطین، نشان داد که به رغم همه تلاشها برای به فراموشی سپرده شدن موضوع اشغالگری اسرائیل، مساله اصلی در جهان اسلام، بحث فلسطین بوده و حتی درگیری ها در سوریه، اختلافات در لبنان، تنش ها در عراق و سایر کشورهای اسلامی را نیز باید از دریچه همین مساله نگریست.
۳) انزواگرایی به سبک ترامپ
نکته دیگر که امیدواری ها درباره بهبود اوضاع منطقه در سال ۲۰۱۷ را افزایش داده، به مواضع دونالد ترامپ رئیس جمهور منتخب ایالات متحده مربوط است. رئیس جمهوری که هرچند در شعارهای خود، نوعی افراطی گرایی به نمایش گذاشته اما به نظر تحلیلگران، در عمل، آمریکا را محصور به مرزهای خود کرده و به نوعی انزواگرایی در محیط بین الملل روی خواهد آورد.
در صورتی که ترامپ دست از مداخله در امور داخلی کشورهای منطقه و بحران های جاری بردارد، می توان امیدوار بود که روند حل و فصل مناقشات موجود با همکاری کشورهای منطقه شتاب بیشتری به خود گیرد. هرچند تاکید ترامپ بر «ناگوار» بودن برجام، بیم روی آوردن او به سیاست های تحمیلی رژیم صهیونیستی برای ابطال توافق هسته ای را افزایش می دهد، اما با توجه به اینکه رئیس جمهور آتی آمریکا وعده داده منابع اقتصادی این کشور را داخل آمریکا هزینه کند، می توان امیدوار بود که از حجم دخالت های این کشور در اوضاع منطقه کم شود و یا دست کم فشارهای واشنگتن بر متحدان عربش برای کاستن از هزینه های درگیری در منطقه، ریاض را مجبور به پایان دادن به سیاست جنگ نیابتی کند.
پرواز ققنوس صلح از خاکستر منطقه
به این ترتیب به رغم آنکه برخی نشانه های افزایش تنش در منطقه غرب آسیا همچنان به چشم می خورد و بحران داعش در درون مرزهای کشورهایی چون عراق، سوریه و لیبی همچنان تداوم دارد، اما سال ۲۰۱۶ با خوش بینی کمرنگی درباره کاهش تنش های منطقه ای به پایان می رسد.
اینکه سال آینده در چنین روزهایی چه می توان درباره حال و روز صلح در غرب آسیا گفت، بستگی به بازی های بازیگران بسیاری دارد، اما فعلا آنچه مشخص است، این که در بسیاری از حوزه ها، از جمله تحولات میدانی سوریه و عراق، یارگیری های منطقه ای و حال و روز کشورهای مداخله گر مانند آمریکا و انگلیس که اولی به دلیل انتخابات ریاست جمهوری و دومی به خاطر برگزیت، درگیر مسائل داخلی خود شده اند، بستری برای صلح فراهم شده است. بستری که باید آن را غنیمت دانست و برای تثبیت ان کوشید.
نویسنده:
مصطفی انتظاری هروی
